Mười năm về trước, các bậc cha mẹ có con du học ở nước ngoài thường được cả làng hân hoan chúc mừng, và bà con láng giềng hết lòng thán phục.
Nhưng bây giờ thì khác, đã có khoảng 38,000 sinh viên VN du học ở 20 nước khắp thế giới, phần lớn từ các chương trình du học tự túc. Chỉ có vài người được học bổng, trong số họ. Hàng năm, chương trình học bổng Fulbright đầy thanh thế đã tặng 20 - 25 học bổng, chọn trong gần 1,000 ứng viên theo học khóa hậu - đại học tại Hoa Kỳ.
Mỗi năm, sinh viên VN chi xài khoảng 300 triệu đô cho thầy dạy học và cho việc ăn ở, trong khi thu nhập trung bình mỗi đầu người ở VN chỉ trên 600 đô.
Trong cơn sốt địa ốc vài năm trước đây, nhiều gia đình đã bán đất để lấy tiền cho con đi du học nước ngoài. Một số thế chấp nhà đất để vay tiền với hy vọng con của họ sẽ đi làm kiếm tiền trong thời gian học tập để trả nợ.
Các trung tâm tư vấn học sinh nở rộ ở các thành phố lớn của VN để đáp ứng nhu cầu gia tăng. Tuy biết con em mình không đủ khả năng học hành, một phần lớn gia đình vẫn đưa con em đi du học ở nước ngoài. Đó là xu hướng của các gia đình giàu có muốn gửi con đến trường đại học cộng đồng nước ngoài trong khi không thể vượt qua được kỳ thi tuyển vào các trường đại học trong nước. Họ dựa vào các trung tâm tư vấn để có được những giấy tờ cần thiết cho chuyến đi.
'Khi tôi đến Anh, tôi phát hiện ra rằng trường đại học mà tôi ghi tên không tốt như mong đợi. Nhà tư vấn đã đẩy nó lên mây xanh. Nó không được xếp trong danh sách những trường đại học hàng đầu ở Anh,' Viet Ha, một sinh viên trường doanh thương ở Anh cho biết.
Trong số những lý do không đếm hết của các bậc cha mẹ gửi con em du học nước ngoài, có một số lý do xem ra không phải là mới, trong đó có trường hợp mà vài gia đình muốn khoe khoang với người khác, hoặc nghĩ đơn giản rằng con của họ không tìm được bạn thân ở trong nước.
Nhưng cũng có những mục tiêu thực tế hơn. 'Cháu là con trai độc nhất của tôi. Thời trẻ, tôi đã không có cơ hội để đi học vì chiến tranh. Bây giờ tôi nghĩ rằng tôi phải đầu tư tiền của cho sự học của con tôi, để sau này tôi không hối tiếc vì cháu không được tiếp nhận một nền giáo dục thích hợp. Đó là lý do mà tôi quyết định gửi cháu sang Úc du học,' bà Van, một thương nhân trang phục ở chợ Đồng Xuân, Hà Nội, nói về con trai.
Trong các cuộc thi tài vật lý và toán quốc tế Olympic, Việt Nam đã chiếm được nhiều huy chương vàng, và thường được xếp hạng từ một đến mười. Các nhà vô địch nổi tiếng này đã được chọn đi du học và rồi định cư tại các nước phát triển có nền khoa học kỹ thuật tiến bộ. Chỉ có vài người trở về nước.
VN không có một trường đại học đạt được tiêu chuẩn quốc tế. Đã manh nha các cuộc tranh luận mạnh mẽ về việc làm thế nào để thành lập một trường đại học vào hàng thế giới tại VN, nhưng vẫn còn nhiều trở ngại. Trong khi đó, người ta có thể nhìn thấy được sự lãng phí tiền bạc và chất xám từ VN, vẫn đang tiếp tục.