Nổi mề đay làm ngứa ngáy khó chịu, và là bệnh ngoài da khá thông thường. Chúng ta ai cũng bị nổi mề đay, ít ra một vài lần trong đời. Thường thì bệnh chỉ nhẹ, nhưng nếu cứ phải gãi vì ngứa hoài thì cũng sẽ làm nhiều người phải bực bội. Nếu bị bệnh nặng như *phản vệ (anaphylaxis) có thể nguy hiểm chết ngừời.
Vấn đề định bệnh mề đay ra sao"
Bình thường định bệnh không khó. Vì nổi mề đay ngoài da làm thành những tảng đỏ, ngứa ghê gớm. Mề đay kéo dài vài tiếng đồng hồ rồi từ từ lặn đi. Sau đó, ngứa lại hiện ra chỗ khác. Nếu mề đay không lặn trong vòng 24 giờ có thể do chứng bệnh như *viêm mạch máu làm nổi mề đay (urticarial vasculitis). Nếu mề đay bị nổi từ mô màng nhày dưới da (submucosal hay subcutaneous) là do bệnh *sưng mạch máu (angioedema). Nếu sưng thũng nước xuất hiện trong bộ máy hô hấp sẽ làm khó thở. Nếu sưng thũng nứơc (edema) trong bộ phận tiêu hóa sẽ làm đau bụng, đôi khi nghẹt ruột.
Có 2 loại mề đay: cấp tính và kinh niên.
Mề đay cấp tính:
Kéo dài dưới 6 tuần lễ. Phần lớn người trẻ dễ mắc phải bệnh. Có thể do *dị ứng vì đồ ăn như nhân hột (nuts), trứng gà, cá, tôm, những hóa chất nhuộm trong đồ ăn (tartrazine dyes), hóa chất benzoid, vài loại thuốc như *aspirine, *thuốc trị phong thấp, hay hóa chất cản quang tuyến khi phải chích để chụp hình. Nhiều loại thuốc *trụ sinh cũng làm nổi mề đay như penicillines, sulfonamides.
Mề đay kinh niên:
Phần lớn phụ nữ trung tuần dễ mắc bệnh. Có thể do nấm mốc (candida albicans), ký sinh trùng hay vi trùng (viêm xoang, nhiễm trùng đường tiểu), viêm gan B và C, bệnh mô liên kết (connective tissue như SLE và Sjogren's syndrome), *ung thư, vài thuốc men như aspirine và thuốc trị phong thấp, hay loại hóa chất thường dùng giữ đồ ăn cho lâu để khỏi hư.
Nổi mề đay kinh niên còn phức tạp hơn, vì *lạnh hay bị *căng thẳng. Có những loại mề đay kinh niên không biết nguyên nhân vì sao, chẳng hạn mề đay do miễn nhiễm tuyến giáp trạng. Bệnh kéo dài cả năm.
Nhưng trước khi nghĩ đến chuyện nổi mề đay kinh niên, ta cần lưu ý bệnh liên hệ tế bào miễn nhiễm (autoimmune mast cell disease). Có thể dùng thử nghiệm phức tạp kiếm IgE (FceRI). Cũng cần lưu ý nếu là bệnh mề đay viêm mạch máu (urticarial vasculitis). Đây là loại mề đay làm đau rát, như phỏng lửa, ngứa ngáy. Đôi khi cộng thêm triệu chứng như đau khớp xương, nóng, đau mắt, nước tiểu có máu, khò khè, đau ngực, tiêu chảy. Đôi khi liên hệ những loại bệnh phức tạp khác như dị ứng chất lưu huỳnh (sulfites), bệnh mô liên kết (connective tissue như SLE, Sogren's syndrome), viêm gan B và C, hay dị ứng vì dược thảo, v..v..
Tiếp theo cần phải lưu ý loại mề đay vì *lạnh, vì *cọ sát, khi lặn xâu dưới nước, ra *ánh sáng mặt trời, hay *tập thể dục. Mề đay dễ nổi lên khi chạm vào nước đá khoảng 10 phút, lúc móng tay cào nhẹ vào da, trong khi tắm nước nóng hay sau khi tập thể dục.
Khi phải đối diện với bệnh nhân bị mề đay, ta cần phải để ý ít điểm căn bản sau đây: 1. Bình thường nổi mề đay không có gì trầm trọng. 2. Mề đay cấp tính có thể do nhiễm trùng, thuốc men, hay đồ ăn. 3. Mề đay kinh niên thường khó chẩn bệnh hơn. Cần thử nghiêm máu (đếm máu, đo độ máu lắng tụ, thử hoá chất trong máu, tìm chất bổ thể (complement) C3 và C4, đo lượng thyrotropin. Vài thử nghiêm phức tạp như tìm viêm gan, ANA, thử dị ứng da. Đôi khi phải thử da thiết sinh kế (biopsy).
Sau đây là vài điều căn bản trong vấn đề trị liệu:
- Bệnh nhân cần hiểu biết, nhất là loại nguy hiểm như sưng mạch máu (angioedema) hay phản vệ (anaphylaxis). Phải chích thuốc *epinephrine khẩn cấp.
- Tránh nguyên nhân sinh ra bệnh như: nghi ngờ vài thứ *đồ ăn, hóa chất trong đồ ăn, v..v.. Cần chấm dứt vài thuốc có thể làm nổi mề đay như *aspirine, *thuốc phong thấp, *thuốc cao máu (ACE inhibitors).
- Những thuốc men thường dùng để trị bệnh, như antihistamines, thuốc mới chữa dị ứng thuộc thế hệ thứ 2 như Zyrtec, Claritin, Allergra. Đôi khi cần uống Elavil, thuốc đối kháng leukotriene receptors, thuốc beta-adrenergic, kích thích tố nang thượng thận corticosteroids và nhiều thứ thuốc khác tùy theo trường hợp khác nhau, nguyên nhân bệnh khác nhau.
Tóm lại, nổi mề đay có thể chỉ là bệnh đơn giản, nhưng cũng có thể là bệnh rất phức tạp. Có nhiều trường hợp bệnh kéo dài rất lâu mà nguyên nhân vẫn không thể nào tìm thấy. Có trường hợp gây khó khăn cho cả bệnh nhân và bác sĩ, nhất là bệnh nhân khi thấy ngứa mãi, gãi mãi mà không bao giờ khỏi bệnh!
(Ghi chú: bài này viết với mục đích nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714)547-3915.
Gửi ý kiến của bạn
