Suyễn là bệnh viêm khí quản kinh niên.
Năm 1998, có hơn 17 triệu người bị suyễn tại Hoa Kỳ (AD Garrett, Pharmacy Times, March 2000). Mỗi năm khoảng 5 ngàn người chết vì suyễn (National Institutes of Health, 1997). Số người chết vì suyễn tại Hoa Kỳ tăng gấp đôi, kể từ năm 1979 tới 1995. Nguyên nhân chính sinh ra suyễn một phần do: môi trường ô nhiễm tăng trưởng, quá nhiều bụi phấn hoa, thiếu điều hoà không khí trong nhà, không kiểm soát gia súc kỹ lưỡng, và thuốc dùng không đúng cách.
Năm 1998, có hơn 17 triệu người bị suyễn tại Hoa Kỳ (AD Garrett, Pharmacy Times, March 2000). Mỗi năm khoảng 5 ngàn người chết vì suyễn (National Institutes of Health, 1997). Số người chết vì suyễn tại Hoa Kỳ tăng gấp đôi, kể từ năm 1979 tới 1995. Nguyên nhân chính sinh ra suyễn một phần do: môi trường ô nhiễm tăng trưởng, quá nhiều bụi phấn hoa, thiếu điều hoà không khí trong nhà, không kiểm soát gia súc kỹ lưỡng, và thuốc dùng không đúng cách.
Cơ nguyên bệnh suyễn:
Như đã nói ở trên: suyễn là bệnh viêm khí quản kinh niên, gây ra khó thở, khò khè, ngực cứng ngắc, và ho. Phần lớn lên cơn ban đêm hay sáng sớm. Nếu không chữa kịp thời, suyễn làm nghẹt đường hô hấp vĩnh viễn, không trở lại bình thường. Đó cũng là một phần vì do mô keo (collagen) sinh sản nhiều. Phần khác, do biểu mô (epithelial) xưng lên. Bởi vậy, nguyên tắc căn bản chữa suyễn là chữa viêm khí quản.
Cách chữa suyễn:
- Có 2 loại thuốc chữa suyễn: Một là làm cơn suyễn hạ tức thời. Hai là giảm suyễn lâu dài. Dùng thuốc giảm suyễn tức thời giúp chặn cơn suyễn. Còn phòng ngừa mỗi ngày là để bảo vệ phổi, và để khỏi lên cơn xuyễn bất thình lình. Thực ra, phương pháp chữa suyễn rất phức tạp, tùy theo trường hợp cấp tính hay kinh niên.
Cách chữa cấp tính chia làm bốn giai đoạn:
. từ loại bệnh rất nặng,
. tới trung bình
. hay bệnh nhẹ nhưng kéo dài giai dẳng,
. bệnh nhẹ nhưng xuyễn sẩy ra thất thường, tùy theo triệu chứng thay đổi, tùy theo thời gian dài ngắn.
. Cách chữa cũng thay đổi tùy theo từng trường hợp, từng trẻ em.
Thuốc dùng có nhiều loại, thay đổi theo nặng nhẹ. Thí dụ thuốc bơm chống viêm cuống phổi (inhaled corticosteroid hay cromolyn, neocromil), thuốc uống làm nở cuống phổi lâu dài (long-acting bronchodilator: long-acting inhaled beta-2-agonist hay theophylline, Zirfirlufast hay Zileuton), thuốc uống ỏcorticosteroidõ (SL Chase, Pharmacy Times, September 1999). Thuốc cần toa, cần bác sĩ theo rõi.
Mục đích chữa suyễn kinh niên là giúp:
- bệnh nhân sinh hoạt bình thường, kể cả vấn đề tập luyện thể dục.
- Giữ cho phổi hoạt động tốt hơn.
- Phòng ngừa những triệu chứng như ho, khó thở, đêm hay ngày. Nhưng cần nhất tránh tập thể dục qúa mạnh để khỏi lên cơn suyễn.
- Đề phòng không cho cơn suyễn dễ trở lại.
- Dùng thuốc liều lượng vừa phải, ít công phạt.
Hỏi bác sĩ gia đình cách dùng ống thổi (Flowmeter) để tự kiểm soát sức thở. Dùng thuốc và điều chỉnh thuốc cho phù hợp.
Hỏi bác sĩ cách dùng ống bơm thuốc (Metered dose Inhalers) cho an toàn và đúng: từ lúc mở ống thuốc, lúc thở nhẹ ra, lúc bơm thuốc vào miệng, tay bấm ống thuốc, lúc hít vào bằng miệng, lúc ngưng thở từ 4 tới 10 giây, lúc thở ra nhè nhẹ bằng mũi, và lúc chờ sau 30 giây sẽ bơm lần thứ hai.
- Phòng ngừa suyễn cho an toàn:
. cần thuốc phòng ngừa suyễn để khỏi bị ho, khò khè, bị cứng lồng ngực (2-3 lần mt tuần lễ).
. Tránh nửa đêm thức giấc vì suyễn.
. Chặn suyễn nếu sắp lên cơn.
. Hoặc, mỗi ngày, bệnh nhân phải dùng thuốc giảm cơn suyễn tức thời.
. Nên gặp bác sĩ thường xuyên để theo rõi. Đôi khi cần đổi thuốc.
. Luôn luôn mang theo thuốc trong người khi ra khỏi nhà.
. Phải biết những triệu chứng sắp lên cơn suyễn, như: ho, khò khè, cứng lồng ngực, nửa đêm thức giấc, để kịp thời dùng thuốc.
- Nếu cần phải vào nhà thương cấp cứu ngay: nhất là khi bơm thuốc, dùng thuốc giảm suyễn cấp tốc nhưng không thuyên giảm. Cũng cần tới phòng cấp cứu ngay nếu: khó thở, hơi thở nhanh, không đi được và không nói nên lời, môi và móng tay tím bầm, nhịp tim và mạch dồn dập.
- Xin nhắc lại: phải đi nhà thương cấp cứu ngay, đừng để quá trể.
- Nên tham khảo bác sĩ gia đình để hiểu tường tận. Cần biết trong trường hợp nào bệnh nhân phải vào nhà thương khẩn cấp. (American Family Physician, April 15, 2000).
Nhưng, quan trọng nhất là để ý đến môi trường, nơi mình đang sống, và tránh nguyên nhân sinh ra xuyễn:
- Tránh ô nhiễm, thí dụ: không ra ngoài gặp lúc ngày có nhiều ô nhiễm và đóng kín cửa sổ, dùng máy điều hòa không khí.
- Tránh bụi phấn hoa: nên ở trong nhà khi mùa hoa nở.
- Giảm bụi do mọt “mites” gây ra:
. Không trải thảm trong phòng ngủ, và nếu có thể, không dùng thảm trong nhà.
. Bỏ màn cửa, mành mành.
. Dùng vải nylon đặc biệt bao gối, nệm.
. Bỏ đồ chơi ra khỏi phòng ngủ. Hút bụi đồ chơi thường xuyên. Đôi khi để đồ chơi trong máy lạnh ỏfreezersõ để giết bọ ỏmitesõ!
. Mỗi tuần, rửa giường ngủ bằng nước nóng.
. Khi hút bụi nhớ dùng đồ che mồm, mũi.
. Giữ nhà cửa khô ráo, tránh ẩm ướt.
- Tránh nấm, mốc mọc trong nhà: Không dùng máy hơi nước làm ẩm trong nhà. Mỗi tuần, thay đổi đồ lọc không khí. Dùng thuốc (bleach solution) khử mốc trong nhà tắm.
- Trừ dán: giết dán thường xuyên và để đồ ăn ra xa để dán khỏi bò vào.
- Và sau hết, tránh nuôi gia súc trong nhà, và nhất là không ngủ chung với chó, mèo.
(Ghi chú: bài này viết với mục đích giúp nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D, FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714) 547-3915.
Gửi ý kiến của bạn
