Bác sĩ Trần Mạnh Ngô
Cứ 5 người sống tại MỸ, lại có một nguời bị bệnh tiêu hóa ruột kích động (Irritable bowel syndrome)(CM Mitchell et al., Gastroenterology, 92: 1282, 1987). Bệnh có ảnh hưởng tới bộ phận sinh dục của phụ nữ, nên có lúc nhầm tưởng là bệnh phụ nữ.
Vậy bệnh tiêu hóa kích động ruột là gì"
Bệnh có triệu chứng như đau bụng dưới, đi cầu không bình thường, lúc táo bón, lúc tiêu chảy. Đôi khi bụng lình bình.
Trước đây người ta cũng nghĩ bệnh kích động ruột là bệnh của bao tử và ruột khi di chuyển. Sau đó lại có giả thuyết cho rằng bệnh do bộ phận tiêu hóa nhậy cảm và ruột lưu động bất bình thường. Gần đây giả thuyết mới cho biết bệnh do tâm lý xúc động ảnh hưởng từ não bộ tới ruột, làm ruột lưu động bất bình thường.
Cơ nguyên ruột kích động:
Trước hết não bộ điều khiển làm ruột lưu động và cảm xúc, là do điều hòa của hệ thống thần kinh giao cảm (sympathic) và phó giao cảm (parasympathic) (RK Goyal et al., N Eng J Med, 334: 1106, 1996). Có giả thuyết cho rằng hệ thống dung hòa giữa não bộ và ruột đã làm hư hệ thống nhận cảm xúc. Sự kích động tế bào thần kinh trong tủy sống tăng kích thích mô ngoại biên, làm ruột kích động. Cũng có giả thuyết cho bệnh kích động ruột do sự mất thăng bằng giữa những trung tâm khác nhau. Những khảo cứu gần đây còn nêu thêm vài chất xúc tác như 5-HT (5-hydroxy-tryptamine) liên hệ vấn đề cảm xúc đã làm ruột lưu động.
Bệnh kích động ruột liên hệ vấn đề tâm lý:
Có 3 nguyên nhân liên hệ bệnh kích động ruột và tâm lý.
. Căng thẳng tâm thần có thể sinh bệnh kích động ruột.
. Tâm lý hỗn loạn, như lý do bị đánh đập hay tình dục, cũng có thể sinh ra bệnh.
. Kích động ruột cũng giống những bệnh kinh niên khác làm lề lối sống mất thăng bằng. Bệnh nhân hay nghỉ làm và dễ lâm tình trạng tàn phế. Cũng vì vậy mà làm bệnh trạng càng trầm trọng thêm.
Tóm tắt là có liên hệ ảnh hửơng tâm lý tới ruột kích động một cách bất bình thường, ảnh hưởng tới ruột nhậy cảm, và sự mất cân bằng giữa não bộ và ruột (DA Drossman et al., Gastroenterology, 112: 2120, 1997).
Định bệnh kích động ruột căn cứ theo những tiêu chuẩn như sau:
. Tiêu chuẩn Một: khi có triệu chứng liên tục trong 3 tháng. Như đau bụng liên hệ vấn đề đi cầu. Đi cầu thường xuyên hơn, 2-3 lần mỗi ngày. Khó đi. Phân không bình thường, lổn nhổn. Đôi khi có đờm mũi trong phân. Đầy bụng, khó chịu.
. Tiêu chuẩn Hai: Tình trạng đau bụng kéo dài tới 4 tháng. Nhưng khi đi đại tiện được sẽ bớt khó chịu. Đại tiện thay đổi thường xuyên. Phân không bình thường. Tất nhiên cần thử nghiệm máu, thử phân, xoi ruột, chụp hình ruột. Nhưng sẽ tuỳ theo tuổi trên dưới 50.
Định bệnh kích động ruột cần phân biệt với nhiều loại bệnh khác về đường ruột. Thí dụ:
. Bệnh ruột khó hấp thụ đồ ăn (malabsortive conditions).
. Do vấn đề ăn uống, như ruột không hấp thụ được đường lactose, hay uống quá nhiều caffeine.
. Nhiễm ký sinh trùng Giardia lamblia.
. Viêm ruột Crohn's hay lở ruột già (ulcerative colitis).
. Xuống tinh thần, bệnh ưu trầm (depression).
. Vài trường hợp khác như bệnh lạc màng trong tử cung (endometriosis) hay carcinoid.(AP Advincula, The Female Patient, 25: 22, 2000).
Điều trị:
Vấn đề điều trị phức tạp, vì cơ nguyên sinh lý và tâm lý của bệnh kích động ruột cũng phức tạp.
. Cách hữu hiệu nhất là giúp bệnh nhân hiểu rõ bệnh ruột kích động và bệnh này không nguy hiểm chết người.
. Thay đổi vài đồ ăn, thí dụ không uống rượu, không ăn đồ dầu mỡ, và không uống cà-phê.
. Nên ăn đồ ăn có chất xơ (fibers), để giúp đỡ táo bón. Nếu không bớt có thể dùng thuốc xổ, nhuận trường (Lactulose, Magnesium sulfate, Polyethylene glycol solution).
. Nếu bị tiêu chảy, dùng thuốc ngưng ỉa chảy (Alosetron, Cholestyramine, Loperamide).
. Chữa bằng thuốc tùy theo triệu chứng bệnh, thí dụ đau bụng vì ruột lưu động chữa bằng antispasmodics, giảm đau bụng có thể dùng tricyclic antidepressants (TCAs)(Amitriptyline, doxepin) hay Selective serotonine reuptakes inhibitors (Fluoxetine, Paroxetine, Sertraline)(AP Advincula, The Female Patient, 5: 22, 2000).
. Chữa tâm lý, thôi miên, hay tập luyện cho thỏai mái.
Bệnh kích động ruột liên hệ đau bụng máu, và đau bụng khi có đường kinh là trường hợp khá thông thường của phụ nữ. Cơ nguyên có thể do hóa chất prostaglandins. Muốn chữa bệnh phải dùng thuốc anti-prostaglandins.
Nói tóm lại, bệnh kích động ruột là bệnh tiêu hóa. Nhưng dễ nhầm lẫn liên hệ tới bệnh phụ nữ. Cơ nguyên bệnh lại phức tạp vì có liên hê vấn đề sinh lý và tâm lý. Bởi vậy điều trị bệnh nhiều khi cũng phức tạp, cần gặp bác sĩ chuyên môn.
(Ghi chú: bài này viết với mục đích nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về vấn đề sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714) 547-3915.
Gửi ý kiến của bạn
