Đã có một lúc bệnh lao giảm đi tại Hoa Kỳ. Nhưng cho tới năm 1980, khi thời điểm của bệnh AIDs bắt đầu hoành hành, thì bệnh lao đã bành trướng trở lại. Mặc dầu người ta lo ngại rất nhiều về bệnh AIDs, nhưng đối với toàn cầu, lao vẫn còn nguy hiểm hàng đầu và là bệnh gây tử vong nhiều nhất cho loài người.
. nếu là trường hợp bệnh nhân bị nhiễm HIV,
. hoặc bệnh nhân đã từng gần người bị lao trong thời gian gần đây,
. hay trẻ em mới bị mắc bệnh.
Thực vậy, trong nhiều năm qua, những nỗ lực của Tổ Chức Y tế Quốc Tế và Cơ Quan Kiểm Soát Bệnh Tật tại Georgia, Hoa Kỳ, đã nói nhiều về việc kiểm sóat bệnh lao, nhưng vẫn chưa đạt được những kết quả mong muốn (M Broker, Immunol Med Microbiol 23: 147, 1999).
Chống lao đòi hỏi những phương pháp định bệnh hữu hiệu hơn, thuốc men sẽ phải có hiệu quả hơn, và nhất là cần phương pháp điều trị trưc tiếp hoàn hảo hơn. Ngừa lao bao gồm nhiều vấn đề: trị liệu, phòng ngừa cho những người mới bị nhiễm lao, tìm kiếm bệnh và kiểm soát truyền nhiễm, kể cả vấn đề chủng lao. Cộng thêm là những cố gắng tổng hợp nhiều phương cách để diệt trừ lao trên thế giới (M Means-Markwell, Postgraduate Medicine, August 2000).
Lao truyền nhiễm như thế nào"
Lao truyền từ người này qua người kia trong không khí. Người bị bệnh lao bắn nước miếng vào người khác khi ho, hắt xì, nói chuyên, cười, hay ca hát. Những hạt nước miếng nhỏ li ti bay lượn trong không khí hàng giờ, và khi người lành mạnh hít thở, sẽ mắc bệnh. Nhiễm trùng lao bắt đầu khi vi trùng lao lọt vào tế bào-macrophages trong túi phổi. Nếu trùng lao còn nằm yên trong tế bào, là chưa hoành hành. Nhưng khi trùng lao thoát khỏi tế bào-macrophages, sẽ lan truyền qua nhiều bộ phận khác trong cơ thể. Vi trùng lao bắt đầu sinh sản. Bệnh lao bắt đầu hoành hành. Ngoài phổi và cổ họng, vi trùng lao còn tấn công nhiều bộ phận khác như thận, sống lưng và não bộ (J Schoelles-Williams et al. Pharmacy Times, September 2000).
Triệu chứng lao gồm những gì"
Khi vi trùng lao vào cơ thể, nhưng nếu chưa hòanh hành, lao chưa truyền nhiễm và chưa gây triệu chứng. Nhiều người bị lao phát bệnh nhưng vẫn chưa biết mình đã mắc bệnh. Trường hợp triệu chứng xuất hiện gồm có: xuống cân, nóng, ra mồ hôi đêm, mệt mỏi, và ăn không thấy ngon. Khi bệnh trạng càng ngày càng trầm trọng, bệnh nhân thấy đau ngực, ho, và đờm dính máu.
Định bệnh ra sao"
Ngoài tiểu sử bệnh lý, cần phải thử nghiệm da-Mantoux test, dùng chất bạch đản PPD (Purified protein derivative). Thử nghiệm da cho biết nếu bệnh nhân đã có trùng lao trong cơ thể. Nhưng người ta không thể biết bệnh lao đã có trước đây. Cũng không thể biết bệnh nhân mới có bệnh lao, hay bệnh nhân đã từng chủng ngừa lao Calmette-Guerin khi còn nhỏ.
Nếu thử nghiệm da có phản ứng dương, cần phải lưu ý:
. nếu là trường hợp bệnh nhân bị nhiễm HIV,
. hoặc bệnh nhân đã từng gần người bị lao trong thời gian gần đây,
. hay trẻ em mới bị mắc bệnh.
Trong những trường hợp kể trên, bệnh nhân cần chụp hình phổi. Đôi khi cần thử đờm. Đôi khi phải thử nước tiểu hay thử máu, nếu nghi ngờ lao lan từ phổi ra ngoài, vào xương hay thận. Đôi khi phải cấy vi trùng. Đôi khi coi trùng lao sẽ chịu loại thuốc nào"
Trước đây cấy vi trùng lao phải kéo dài hàng tháng mới biết kết quả. Nhưng gần đây, dùng cách thử nghiệm mới có thể biết bệnh lao trong vòng 2 ngày.
Điều trị lao:
Có nhiều thuốc dùng chữa bệnh lao. Nhưng cách hay nhất vẫn là tổng hợp. Có nhiều thuốc, kể cả thuốc cũ và mới như: isoniazid, rifampin, rifabutin, ethambutol, streptomycin, pyrazinamide, para-aminosacylic acid, cycloserine, ethionamide, capreomycin, kanamycin, amikacin.
Phòng ngừa lao:
Nếu thử nghiệm da phản ứng dương, đỏ, cần uống thuốc isoniazid để phòng bệnh. Và sẽ có triển vọng lao sẽ không hoành hành, từ 60 tới 98 phần trăm. Những trường hợp sau đây phải uống thuốc ngừa lao:
. bênh nhân nghi ngờ nhiễm HIV.
. gần người mắc bệnh lao.
. bệnh nhân chụp hình phổi thấy có vết nám cũ.
. bệnh nhân sống trong tình trạng thiếu thốn: tài chánh thấp, dân thuộc nhóm thiểu số, không nhà cửa.
. Bệnh nhân thử lao ngoài da có phản ứng dương, thuộc thành phần dễ bị lao như: vừa bị nhiễm trùng lao, sống chung trong gia đình có người bị bệnh, trước đây đã chữa lao nhưng không hoàn tất, trước đây bị lao nhưng chưa bao giờ đi chữa bệnh, bệnh nhân phải lọc máu vì bệnh thận, trẻ em, người gầy 85 phần trăm dưới mức độ bình thường, bệnh tiểu đường đang chữa Insulin, uống thuốc giảm miễn nhiễm kinh niên, hay có triển vọng bị bệnh yếu miễn nhiễm (CM Oliphant, SM Bonnema, Pharmacy Times, June 2000).
Nói tóm lại, mẳc dầu thế kỷ 20 đã có khá nhiều thuốc mới để trị lao , nhưng hiện nay lao vẫn còn là bệnh giết nhiều người nhất trên thế giới. Tại Hoa Kỳ, số bệnh nhân Việt Nam bị lao lác đác không nhỏ. Nhưng khi du lịch tại nhiều nước trên thế giới kể cả Việt Nam, sự hiểu biết về bệnh lao, cách thức phòng ngừa khỏi bị lây bệnh là điều mọi người nên lưu ý.
Và sau hết, tin tức trong tuần (11/27/2000) cho biết thuốc mới chủng lao sẽ hoàn thành một ngày gần đây. Đó là điều mơ ước của nhân loại hiện đang sống trong những vùng bệnh lao đang hoành hành tại Nam Mỹ Châu, Phi Châu hay Á Châu kể cả Việt Nam.
(Ghi chú: bài này viết với mục đích nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com ; Điện thoại: (714) 547-3915
Gửi ý kiến của bạn
