Hôm nay,  

NGỦ VỚI KẺ THÙ

13/07/201100:00:00(Xem: 9263)

NGỦ VỚI KẺ THÙ

bi_rep_can-large-contentHình ảnh người bị rệp cắn.

Nguyễn Thượng Chánh, DVM

Sau gần nửa thế kỷ lắng diệu ít nghe nói đến, ngày nay nạn rệp giường (bedbugs, punaises de lit) đã bùng phát trở lại một cách mạnh mẽ tại Bắc Mỹ, Âu Châu và Úc Châu…

Không một thành phố nào thoát khỏi vấn đề rệp. Nhà nghèo hay nhà giàu, bệnh viện, chung cư, phòng trọ, condo, rạp hát. Khách sạn hạng bét 2 sao bị nhiễm đã đành nhưng rệp cũng không tha loại hotel 5 sao sang trọng.

Rệp không biết kỳ thị một ai hết.

***

Rệp giường (bedbug) là con gì vậy"

Rệp giường (Cimex lectularius) là một loại côn trùng nhỏ cở hạt trái pomme và sống tại những nơi khó thấy như trong mền, gối, trong nệm, chiếu, giường, ghế nệm v,v…

These creatures have various names (and spellings) including: bed bugs, bedbugs, wall-lice, redcoats, mahogany flats, chinches and the chinch bug. Cimex lectularius is the common bedbug and Cimex hemipterus is the tropical bedbug.

Rệp dài 4-5 mm, hình dáng dẹp, màu vàng nhạt và có mùi hôi rất đặc biệt. Sau khi hút máu nó trở thành đỏ sậm.

Rệp rất khó bị tiêu diệt tận gốc được. Rệp không nhảy nhưng di chuyển rất nhanh.

Ít thấy rệp lúc ban ngày. Chúng thường xuất hiện vào ban đêm để cắn và hút máu người.

Chúng cũng có thể nhịn đói, sống nhiều tháng mà không cần phải hút máu.

Rệp có thể di chuyển xa, theo hánh lý, túi xách, va li hoặc quần áo lúc đi du lịch hoặc lúc trở.

Tại sao nạn rệp bùng phát trở lại"

50 năm về trước những thuốc trừ sâu pesticides như DDT, organophosphate, carbamate và các hổn hợp của pyrethroid rất mạnh và rất hữu hiệu đối với rệp. Sau nầy chúng đều bị cấm sản xuất vì tính độc hại cho con người và cho cả môi sinh.

Sự gia tăng về du lịch và làn sóng di dân ồ ạt từ xứ nầy sang xứ khác là những nguyên nhân làm tái xuất hiện dịch rệp.

Chu trình tăng trưởng của rệp

Rệp cái đẻ trứng (300 đến 500 trứng) rất nhỏ và có màu trắng. Nhờ có chất keo nên trứng dính vào nệm, gối và những nơi nhám, khe giường, kẹt tủ, kẹt ghế, sàn gỗ v,v…

Trứng ủ 4-12 ngày nở ra rệp con hay thanh trùng ( nymph), và sau đó trở thành rệp trưởng thành sau 35-48 ngày.

Có tất cả 5 thời kỳ lột xác (molt) từ lúc trứng được đẻ ra, cho đến giai đoạn trưởng thành.

Rệp con hút máu ngay lập tức khi bắt đầu còn ở giai đoạn thanh trùng.

Rệp thường trốn ở đâu"

Trong các góc cạnh, khe giường, khung giường, đầu giường, chăn mền, nệm, gối, hộp lò xo của giường, lằn chỉ may nệm, khe ghế bọc nệm, kẽ hở sàn gỗ, ván lót bàn, tủ, nơi giáp nối giữa thảm và vách tường, giữa trần nhà và tường, trong quần áo máng trong closet và v,v…

Sau đó rệp phân tán đi khắp nơi, sang những nhà khác, theo hành lý du khách nhiễm vào các phòng trong hotel…

Tại Canada, các công ty dọn nhà thường sử dụng mền,vải của họ để bao tủ, giường, bàn ghế lại cho êm và khỏi bị cấn lúc dọn. Đây có thể là một nguyên nhân làm lây nhiễm rệp từ chỗ nầy sang chỗ khác.

Mua đồ cũ (danh từ bên nhà gọi là đồ sida) tại các tiệm như Salvation Army, Village des Valeurs (ở Montreal), chợ trời, garage sale, thú nhồi lông, đồ đạc quần áo do nhà thờ hay các tổ chức từ thiện biếu, giường, nệm tủ, bàn ghế lượm ngoài đường. Chuyện thường thấy tại Canada vào đầu mùa xuân mỗi năm thiên hạ có tật hay vứt bỏ đồ đạc cũ họ không xài ra đường.

Không ít dân tỵ nạn trong đó có người gõ, trong những buổi đầu khó khăn về vật chất đã có kinh nghiệm về đồ nhà thờ và đồ lượm ngoài đường…

Cẩn thận với những món trên. Rửa, giặt kỹ lưỡng, tẩy uế, phơi nắng, sấy khô…trước khi Rệp có thể truyền bệnh không"

Theo các nhà khoa học thì nơi vết cắn của rệp, da bị sưng lên, ngứa ngáy khó chịu, nổi mận đỏ vì dị ứng mà thôi. Có thể bôi kem calamine cho bớt ngứa. Dầu cù là cũng tốt thôi.

Có dư luận nghi ngờ rệp có thể truyền bệnh viêm gan B. Nhưng theo các nhà khoa học thì có lẽ không phải vậy (unlikely).

Thật sự ra tuy rệp hút máu nhưng không chắc rằng chúng có thể truyền bệnh cho

Lý do không rõ ràng trên là do sự thiếu khảo cứu về rệp. Từ vài chục năm qua, số lượng rệp đã suy giảm rất nhiều nên các nhà khoa học ít có quan tâm đến loài côn trùng nầy.

Bed bugs bite - do but not transmit disease. Bed bugs painlessly feed on their host, injecting a tiny amount of saliva in the process, which can result in mild to severe allergic reactions. (Vermont-Department of Health)

Although transmission of more than 40 human diseases has been attributed to bed bugs, there is little evidence that they are vectors of communicable disease.(G.Gudhart PhD, JAMA)

Các công ty exterminator tha hồ hốt bạc

Các phương pháp được công ty exterminator sử dụng có thể là:

1) Phương pháp dùng chó huấn luyện đặc biệt để đánh hơi và phát hiện nơi có rệp.

Sau đó là xịt thuốc diệt rệp.

2) Phương pháp dùng hơi nóng Thermal Remediation from TempAir. Đây là một kỹ thuật hiện đại diệt cả trứng, thanh trùng và rệp trưởng thành. Tiện lợi, chủ nhà có thể trở vô phòng sau một ngày. Giá đắt.

3) Phương pháp Eco Environmental (môi sinh). Sử dụng thuốc trừ rệp. Phải cần thời gian chuẩn bị, phải giặt rửa đồ đạc, quấn áo, mền gối. Mệt và mất công lắm.

Trong bài Sleeping with the Enemy (Bedbugs),New York Times có nêu một số giá biểu như

-Mướn chó đánh hơi: 300$-600$

-Công ty exterminator đòi 250$-900$ cho một phòng/giá tùy theo mức độ trầm trọng của

Có công ty tính giá biểu trên số giường phải cần xịt thuốc.

-Đa số áp dụng phương pháp xịt thuốc và nhiệt.

-Chất đông lạnh Cryonite có thể giết rệp. (tính thêm tìền)

Có quyền hỏi quản lý khách sạn trước khi nhận phòng

Công ty diệt rệp cho biết chúng ta có quyền hỏi quản lý hotel các điểm dưới đây:

Xin coi cuốn sổ rệp của hotel (bedbug registry): vấn đề nầy cũng không có gì bảo đảm lắm. Theo cơ quan NPMA (National Pest Management Association Hoa Kỳ) cứ 4 phòng thì có một phòng có thể bị nhiễm rệp. Chỉ cần một người khách khi check in có mang rệp theo trong hành lý hay trong quân áo là xong.

Rất khó kiểm soát vì số lượng khách mướn phòng quá nhiều và thay đổi liên tục.

Hotel năm sao ***** cũng không thể bảo đảm 100% là không có rệp.

Những điều cần nên hỏi hotel trước khi nhận phòng

-Hotel có chương trình kiểm soát rệp không"

-Có nhân viên kiểm soát rệp một hai lần trong tuần không"

-Hotel có sử dụng chó để tìm sự hiện diện của rệp không"

- Nệm, khung nệm (sommier, box spring) có được bao lại để phòng rệp chui ra

-Nếu phát hiện ra rệp, hotel sẽ làm gì"

Theo ý riêng của người gõ những câu hỏi trên có vẻ không ổn lắm. Nếu họ trả lời “không” ở hầu hết các câu hỏi trên thì hổng lẽ mình ra lề đường mà ngủ sao.

Họ là hotel duy nhất trong vùng còn phòng trống và đã hơn 10 giờ tối rồi.

Công ty trừ rệp giải thích một số thắc mắc của bà con

1) Nếu nhiệt độ cao diệt được rệp thì tắt máy lạnh đi.

Trả lời: Nhiệt độ lý tưởng để rệp sinh sản là 27o- 38o C (80-100 độ F). Nếu tắt máy lạnh, rệp sẽ sanh sản lẹ hơn. Nhiệt độ tối thiểu để ngăn chặn chu trình tăng trưởng của rệp lả 50 độ C (122 độ F) và cần kéo dài trong 4-6 giờ tùy theo mức

2) Tại sao nhiệt độ không làm cho rệp bỏ chạy đi" Trả lời: Hơi ấm thu hút rệp. Xịt thuốc tới tấp làm cho rệp chạy trốn đến những nơi

3) Phương pháp dùng nhiệt thermal remediation đắt tiền hơn các kỹ thuật cổ điển chỉ dùng thuốc giết rệp mà thôi.

Trả lời: Đúng vậy vì : phải cần đến thiết bị máy móc hiện đại, khỏi cần xê dịch, dọn đồ vật trong phòng sang nơi khác như trường hợp áp dụng phương pháp phun xịt thuốc. Phương pháp nhiệt không có mùi hôi, chỉ cần áp dụng một lần là đủ rồi. Bạn có thể trở vào nhà ngay trong ngày hôm đó.

4) Nên chọn phương pháp nào. Phun xịt thuốc hay dùng nhiệt"

Cho dù có áp dụng phương pháp phun xịt thuốc hay phương pháp nhiệt Thermal

Remediation thì vẫn phải tôn trọng quy trình chờ 21 ngày mới được cho mướn

căn phòng. (lời của công ty exterminator).

Những huyền thoại về rệp, theo EPA ( US Environmental Protection Agency)

1) Rệp sống nơi dơ bẩn

Tình trạng dơ bẩn không nhất thiết thu hút rệp. Rệp thích hơi ấm và carbon dioxide tỏa ra từ cơ thể chúng ta.

2) Rệp làm lây nhiễm bệnh tật

3) Rệp không chui ra nếu căn phòng quá sáng sủa

Rệp thích nơi tối. Nhưng để đèn sáng suốt đêm không có nghĩa là tránh được rệp

4) Chỉ cần sử dụng hóa chất (thuốc) không thôi cũng đủ diệt rệp

Sử dụng thuốc chỉ là một yếu tố mà thôi. Để có kết quả thật sự cần phải thấu hiểu chiến lược của việc chữa trị bao gòm các vấn đề kỹ thuật, cũng như việc thường xuyên cảnh giác tình hình phát triển của rệp. Ngoài ra cũng nên biết rằng rệp, tùy theo vùng địa dư, có thể biểu lộ sức đề kháng đối với vài loại hóa chất

Tự mình giết rệp bằng cách nào"

-Bắt rệp ra ngoài- xịt thuốc, xịt các loại dầu, isopropyl alcohol (rubbing alcohol) coi chừng hỏa hoạn, keo xịt tóc, thuốc chùi toilet. Nguyên tắc là làm cho rệp ngạt thở và chết đi.

Không cần phải mua thuốc đắt tiền để thanh toán rệp. dùng máy hút bụi để hút rệp

Quét rệp vào thùng nước nóng…

Giặt rửa và phơi ngoài nắng

Nhiệt độ 45 độ C(113 F) trong 1 giờ

Nhiệt độ dưới 0 độ F(-19độ C) trong 4 ngày

Bao tất cả (encasement) gối, nệm, khung nệm, khung lò xo, để nhốt rệp lại khỏi

Bỏ quần áo vào máy sấy cho chạy 20 phút.

-Xịt thuốc: sau khi xịt thuốc, một số rệp sẽ phân tán đi và trốn vào những nơi không

Chất thuốc bột có thể rãi quanh tuờng nơi giáp nối thảm và tường. Không xịt trên giường trên gối. Đem mền gối đi giặt khô dry cleaning.

Không đem loại pesticide dùng bên ngoài (outdoor) và đem xài ở trong trong nhà

Quan sát kỹ lưỡng coi thuốc có diệt đuợc rệp hay không. Đọc nhãn hiệu và cách sử

Vật dụng như mền gối v,v… cần giặt tối thiểu120 dộ F (48.8 degré C). Có thể bỏ vô bao nylon đem phơi nắng trong vài ba ngày.

Rệp có thể chết ở nhiệt độ dưới điểm đông đặc, nhưng phải duy trì trong 2 tuần lễ.

Vặn tối da sưởi để diệt rệp trong khắp nhà là một phương pháp không hữu hiệu.

Dùng hơi nóng steam để giặt nệm (carpet steam cleaning là một gỉải pháp tốt để giết

Một số thuốc diệt rệp

http://www.bed-bug.org/insectisides-for-bed-bugs/

Delta dust 0. 05% deltamethrin

Flee/Dragnet FT 0.5% spray

Malathion 57%El 4 table spoons per gallon of non odor kerosene 0. 05% - 0.1% spray

Not recommended for non professional exterminators! US

http://cfpub.epa.gov/oppref/bedbug/

Bifemthrin, Acetamiprid, béta cyflurthrin, boric acid, dichlorvos, pyrethrin v,v…

The most common pesticides available in the market are: Pyrethrins, Tempo, Allethrin, Delta Dust Flee/ Dragnet, Malathion, Drione Dust and Suspend SC. The list is very incomplete, but the above mentioned are the most common and easily purchasable in the market today.

The short listed pesticides are commonly sprayed into areas suspected of being habitat for bed

Quản lý dịch hại tổng hợp (Integrated pest management IPM)

Đây là là cách quản lý dịch rệp một cách hiệu quả, dựa trên căn bản khoa học và tôn trọng môi sinh. Các điểm sau đây được quan tâm đến:

Phải thấu hiểu sự tương tác giữa chu trình tăng trưởng của rệp với môi sinh.

Hạn chế thiệt hại về kinh tế đồng thời giới hạn rủi ro gây ngộ độc cho người, vật, nhà cửa

Kiểm tra vùng bị nhiễm rệp và những khu vực lân cận

Kiểm soát hành lý khi về đến nhà sau khi du lịch

Nhận diện chính xác thủ phạm chính là rệp

Ghi vào sổ, ngày địa điểm rệp được nhận diện

Loại bỏ rệp bằng cách chùi, rửa, sử dụng thuốc diệt rệp theo lời chỉ dẫn ghi trên nhãn hiệu v,v…

Trét bít các khe hở trên vách, trên sàn nhà.

Chánh phủ thờ ơ vì sợ tốn tiền

Thông cáo chung giữa CDC và EPA về rệp không xác định được lý do tại sao đột nhiên có sự bùng phát về vấn đề rệp tại Hoa Kỳ.

Các nhà khoa học chỉ có thể đưa ra một số giả thuyết như:

-có thể do sự đề kháng của rệp đối với một số thuốc diệt côn trùng hiện có trên thị

-do sự gia tăng mực độ du lịch nội địa cũng như du lịch quốc tế.

-thiếu sự hiểu biết và quan tâm đến rệp của dân chúng cũng như sự thờ ơ của các cơ quan trách nhiệm nhà nước (EPA)

Dịch rệp không có biên giới, không kỳ thị màu da, đã trở thành môt thực trạng trong cuộc sống của con người bất luận sống ở đâu.

Rệp không còn là món dành riêng cho dân nghèo, xứ nghèo nữa. Ngày nay rệp mặt có ở khắp nơi. Có điều khác lạ là tai các xứ nghèo, người ta quen sống với rệp, với gián với chuột…nên không có ai la hoảng như dân Tây phương.

Dân chúng tại các quốc gia Tây phương thì lo rầu trước nạn dịch rệp trong khi dân Exterminator và tài phiệt nông dược và hóa chất thì vổ tay reo mừng.

Bạn nhớ check kỹ cái giường ngủ nhé!

-US Environmental Protection Agency: Bed bug information

http://www.epa.gov/bedbugs/

- CDC and EPA. Joint Statement on Bed bug Control in US

http://www.cdc.gov/nceh/ehs/publications/bed_bugs_cdc-epa_statement.htm

-Video Detecting bedbugs with a dog (xem chó đánh hơi nơi có rệp)

http://www.youtube.com/watch"v=h1Ssvw_xdNs

-PestPro. ThermalRemediation from TempAir (kỹ thuật dùng hơi nóng để diệt rệp)

http://www.pestpro.net/thermal-remediation.html

-G.Gudhard PhD, R.deShazo MD. Bed bugs (Cimex lectularius) and clinical consequences of their bites. JAMA

http://jama.ama-assn.org/content/301/13/1358.full" maxtoshow=&hits=10&RESULTFORMAT=&fulltext=bed+bugs&searchid=1&FIRSTINDEX=0&resourcetype=H WCIT

Montreal, July 13, 2011 

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Thời nay, nhiều người thường bị đau cổ vai gáy, lại còn kèm theo cả đau đầu. Nỗi đau này có thể gây ra thêm nỗi đau khác, không chỉ về mặt vật lý mà còn về mặt tâm sinh lý. Xét về mặt sinh lý, ngày càng có nhiều nghiên cứu chứng minh rằng những cơn đau ở cổ thường khiến cho người ta bị thêm chứng đau đầu. Một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí The Journal of Headache and Pain là nghiên cứu đầu tiên cung cấp những dấu hiệu khách quan về sự liên quan của cơ bắp với tình trạng đau nhức đầu.
Một nghiên cứu mới cho thấy thiếu ngủ không chỉ ảnh hưởng đến tâm trạng và hiệu suất làm việc trong ngày, mà còn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2. Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí JAMA Network Open, so với những người ngủ từ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày, những người ngủ ít hơn 6 tiếng/ngày có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2 cao hơn khi về già.
Khi nói đến việc giữ cho xương khỏe mạnh, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến vitamin D, chất dinh dưỡng giúp cơ thể hấp thụ lượng canxi cần thiết để giúp cho bộ xương chắc khỏe. Nhưng dù rằng vitamin D đúng là một chất dinh dưỡng thiết yếu, trong những năm gần đây, các nhà nghiên cứu đã nhận thấy tầm quan trọng của các loại vitamin khác trong việc chống gãy xương (fractures) và bệnh loãng xương, hay bệnh xương xốp (osteoporosis).
Không thể nhìn thấy bằng mắt thường, không có mùi và cũng chẳng có vị, những lượng nhỏ chì (lead) hiện diện trong các vật dụng mà chúng ta sử dụng hàng ngày, trong nhà chúng ta ở, và cả trong nước chúng ta uống. Thậm chí, chì còn xuất hiện trong các bình nước tái sử dụng, như việc phát hiện ra chì trong đáy ly Stanley. Vụ việc đã làm dấy lên nhiều tranh cãi và khơi dậy sự chú ý của người tiêu dùng đối với một vấn đề đã tồn tại từ rất lâu.
Hôm cuối tháng Hai vừa qua, Tòa Tối cao của bang Alabama phán quyết rằng: “Phôi đông lạnh là trẻ em.” Tuyên án này tuy chỉ có uy lực theo Hiến pháp và luật pháp ở Alabama, tuy nhiên, sự bắt đầu này tạo ra tiền lệ cho tất cả những vụ án vế sau của tất cả các bang khác và kề cả hiến pháp Hoa Kỳ, ảnh hưởng đến thời kỳ cho phép phá thai. Nhiều người và nhiều cơ quan sẽ phải chịu trách nhiệm, sẽ bị trừng phạt nếu làm hỏng phôi thai, như một tội giết trẻ em. Phán quyết của Alabama, được công bố hôm thứ Sáu, bắt nguồn từ hai vụ kiện của ba nhóm cha mẹ đã trải qua thủ tục thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) để sinh con và sau đó chọn đông lạnh số phôi còn lại. Giáo sư Nicole Huberfeld của Trường Luật Đại học Boston cho biết, đó cũng là một quyết định có thể gây ảnh hưởng lan rộng đến việc sử dụng các phương pháp điều trị sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).
Thử tưởng tượng rằng chỉ cần uống một viên thuốc là quý vị sẽ tràn trề năng lượng, da dẻ mịn màng, và tim mạch khỏe re? Các viễn cảnh hấp dẫn này vẫy gọi mãnh liệt mỗi khi chúng ta dạo quanh qua các quầy hàng bán các loại thực dược phẩm bổ dưỡng trong hiệu thuốc, từ các loại viên uống dầu cá (fish oil), bột collagen (collagen powder), kẹo bổ sung ma-giê và muôn hình vạn trạng các loại vitamin.
Hơn một thập niên từ sau cái chết bất ngờ của mẹ, Sehrish Sayani mắc chứng rối loạn tâm thần hậu chấn (PTSD). Suốt những năm đó, những cơn hoảng loạn dữ dội nhất đã giảm dần, nhưng các triệu chứng như nghi ngại thái quá (hypervigilance), trở nên đặc biệt nhạy cảm với một số yếu tố và những giấc ngủ chập chờn đã trở nên quen thuộc trong cuộc sống của cô.
Trong cuốn tiểu thuyết Chuyện Hai Thành Phố (A Tale of Two Cities) của Charles Dickens, được xuất bản năm 1859 và lấy bối cảnh thời Cách Mạng Pháp, có đoạn viết: “Đó là thời đại tốt đẹp nhất, cũng là thời đại tồi tệ nhất, đó là thời đại của sự khôn ngoan, cũng là thời đại của sự ngu xuẩn.” Đại dịch COVID-19 cũng là một thời đại như thế. Một mặt, khoa học đã cứu sống được nhiều người. Chưa đầy một năm sau khi phát hiện virus, Hoa Kỳ đã tạo ra và thử nghiệm vắc xin, rồi cho sản xuất, phân phối và triển khai tiêm chủng hàng loạt miễn phí cho người dân. Ước tính vắc xin COVID đã cứu được ít nhất 3.2 triệu người chỉ riêng ở Hoa Kỳ. Những thành tựu này tạo ra hy vọng về việc chúng ta có thể nhanh chóng ứng phó với đại dịch trong tương lai.
Hơn một thập niên trước, Shria Kumar, bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa và là chuyên gia nghiên cứu tại Đại học Miami, bắt đầu chú ý đến một dấu hiệu đáng lo ngại. Có một số bệnh nhân ung thư dạ dày đến gặp bà ở độ tuổi rất trẻ, và rất nhiều người là phụ nữ. Khuynh hướng này vẫn tiếp diễn cho đến ngày nay. Các khoa học gia đang nỗ lực tìm hiểu tại sao điều này lại xảy ra. Vào mùa xuân năm ngoái, họ đã xác nhận rằng hiện tượng này đang diễn ra ở Hoa Kỳ. Sau khi kiểm tra hệ thống các cơ sở dữ liệu chứa các thông tin chi tiết về các trường hợp ung thư ở nhiều tiểu bang trên toàn quốc, các nhà nghiên cứu nhận thấy ung thư dạ dày đang gia tăng nhanh hơn ở phụ nữ trẻ.
Wegovy, Ozempic và Mounjaro là các loại thuốc giảm cân và điều trị tiểu đường đã gây được tiếng vang lớn trong lĩnh vực tin tức y tế. Chúng nhắm vào các con đường điều tiết liên quan đến cả bệnh béo phì và tiểu đường, và được nhiều người coi là bước đột phá trong việc kiểm soát cân nặng, đường và huyết áp. Nhưng liệu những loại thuốc này có giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của hội chứng chuyển hóa (metabolic disease) không? Điều gì đã thúc đẩy sự phát triển của chúng từ ban đầu?
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.