Câu Chuyện Thầy Lang: Quyết Định Trước Trong Y Khoa
Bác sĩ Nguyễn Ý-Đức
Có những lúc rảnh rang, ngồi suy gẫm sự đời, lão chợt nghĩ tới ông bạn đồng tuế nằm trong bệnh viện từ hơn hai tháng nay.
Ông ta ở trong tình trạng mê nhiều hơn tỉnh vì hậu quả của tai biến mạch máu não. Bác sĩ đang tận lực áp dụng các phương pháp hiện hữu để cố gắng kéo dài cuộc sống cho ông. Nhiều lần vào thăm bạn già, lão cứ mung lung tự hỏi chẳng hiểu nếu ở trong hoàn cảnh như vậy, thì mình quyết định ra sao. Có nên tiếp tục đón nhận chữa trị để tạm thời thoát khỏi lưỡi hái tử thần. Hay là quyết định ngưng mọi trị liệu để nhẹ nhàng về với cha mẹ, tổ tiên.
Lão bèn tò mò tham khảo ý kiến người thầy thuốc bạn học từ xưa.
Bạn ta bèn làm một đường kể lể giải thích. Rằng thắc mắc của bạn già cũng là ưu tư của bàn dân thiên hạ nhiều người. Họ cũng đã từng chứng kiến cảnh nhiều bệnh nhân nhăn nhó đau đớn vì ung thư trong giai đoạn cuối hành hạ, phải liên tục uống thuốc chống đau. Lại có người hôn mê, tê liệt mà trên mình dây dợ chằng chịt nối với máy móc trợ tim, thông phổi, truyền nước biển, ống nuôi ăn dạ dày. Thực là sống dở, chết dở.
Thực vậy, sự tiến triển của y khoa học hiện đại đã cống hiến nhiều phương pháp thần diệu để kéo dài sự sống. Có trường hợp trái tim tưởng như đã ngưng đập mà chỉ với vài luồng điện giựt của máy cứu tim là tim tiếp tục bơm máu. Nhiều dược phẩm hữu hiệu đã chặn đứng sự tiến triển tác hại mấy nan chứng ung thư. Có điều là sự sống kéo dài như vậy có tinh anh linh lợi hay là lại ngất ngưởng, què quặt nhờ máy, nhờ thuốc. Bệnh nhân nằm đó, bất lực trong mọi quyết định mà thân nhân cũng bối rối, bỏ thì thương, vương thì tội. Tội cho cả người bệnh lẫn gia đình.
Tại Hoa Kỳ, quốc hội đã đứng ra giúp người bệnh giải quyết hoàn cảnh tiến thối lưỡng nan này.
Ngày 5 tháng 11 năm 1990, đạo luật Patient Self-Determination Act được thông qua. Luật yêu cầu bệnh viện, nhà dưỡng lão, chương trình chăm sóc cận tử (hospice programs), cơ quan chăm sóc sức khỏe phải hỏi bệnh nhân trưởng thành, khi nhập viện, về tình trạng các Quyết Định Trước ( Advance Directives/ Advance Decisions) của họ về điều trị khi vì lý do nào đó mà không bày tỏ ý muốn được. Như trường hợp ông cụ bị tai biến ở trên. Luật phản ảnh sự tôn trọng tính cách tự chủ, độc lập của bệnh nhân đồng thời cũng tránh cho thân nhân những những bối rối không giải quyết được khi người thân nằm mê man bất tỉnh.
Đó là:
-Quyền tham dự và quyết định về các phương án chăm sóc sức khỏe.
-Quyền chấp nhận hoặc từ chối giải phẫu hoặc trị liệu.
-Quyền thực hiện bản Quyết Định Trước.
-Quyền có các dữ kiện về chính sách (policies) của nhà cung cấp dịch vụ y tế về các quyền kể trên của người bệnh.
Mục đích của Quyết Định Trước là để thông báo cho gia đình, bạn bè, giới chăm sóc sức khỏe điều mình muốn về trị liệu và để tránh bối rối, khó giải quyết sau này.
Luật cũng không cho phép các cơ sở y tế có thái độ phân biệt, kỳ thị đối với bệnh nhân chưa làm văn bản quyết định trước đồng thời cũng đòi hỏi các cợ sở này phải tổ chức các buổi hướng dẫn bệnh nhân, cộng đồng về ý nghĩa của văn bản “Quyết định trước”.
Thông thường, luật pháp cho phép thực hiện ba văn bản như sau:
1-Giấy Ủy Quyền Lâu Dài (Durable Power of Attorney)
Giấy này ghi tên người được mình lựa chọn thay mặt để quyết định về việc chăm sóc y tế khi vì lý do nào đó ta không quyết định được. Đó là Người Đại Diện (Agent).
Người đại diện:
-Không thuộc giới chăm sóc hoặc cung cấp dịch vụ y tế cho mình.
-Là người mình biết rõ và hoàn toàn tin tưởng có thể thay mặt mình quyết định mọi việc theo đúng ý của mình.
-Người đó cũng phải hiểu rõ ý muốn của mình và cũng có lòng tốt hy sinh cho mình.
Thường thường đa số chọn vợ /chồng hoặc người thân trong gia đình làm đại diện.
Cần một người trên 18 tuổi khác ký tên chứng kiến sự đề cử này.
Giấy có công hiệu từ ngày ký tới khi mình hết sống. Ta có thể hủy bỏ giấy này bất kỳ lúc nào bằng lời nói hoặc viết trên giấy tờ. Nếu muốn thay đổi nội dung thì phải viết lại.
Ta có thể đề cử thêm người thay mặt phụ, khi chẳng may người thay mặt chính không muốn hoặc không thể hoàn tất nhiệm vụ được giao phó.
Văn bản ghi rõ các điều mà ta muốn người thay mặt có thể làm trong việc điều trị bệnh tật của mình, chẳng hạn như:
-Quyết định mọi chăm sóc y tế dù mình chưa cận tử, hoàn toàn hoặc tạm thời.bất tỉnh, khi không quyết định được trong trường hợp lú lẫn với bệnh Alzheimer.
-Liệu mình có muốn áp dụng các phương pháp cấp cứu khi mình thập tử nhất sinh;
-Bao giờ thì chấm dứt sự cấp cứu này.
- Khi nào thì từ chối một điều trị vì lý do tôn giáo hoặc lý do cá nhân khác.
-Có hiến bộ phận, thân xác cho mục đích khoa học, nhân đạo sau khi ta mãn phần.
2-Living Will
Cần phân biệt Living will Ý Nguyện Trị Liệu (khi còn sống) với chúc thư/ di chúc trước khi chết.
Chúc thư là văn bản trong đó một người nói về việc phân chia tài sản của mình để lại và cách giải quyết các vấn đề trong gia đình sau khi chết.
Ý Nguyện Trị Liệu Living Will là văn bản thông báo cho giới chăm sóc y tế là mình không muốn áp dụng hoặc chấm dứt/ rút ra các phương pháp trị liệu với mục đích duy nhất là để trì hoãn diễn tiến sự chết khi mình có bệnh thập tử nhất sinh, không lật ngược, hết đường trị liệu và nếu khi đó mình không nói ra ý muốn này được.
Cần hai người làm chứng khi ký LV này. Nhân viên y tế đang chăm sóc sức khỏe cho mình không được làm nhân chứng.
Có thể hủy bỏ LV bất cứ lúc nào, bằng lời nói hoặc bằng văn bản và có bổn phận cho giới chức y tế hay là ta có làm LV này hay không.
3-Thông báo về điều trị tâm bệnh (Mental Health Treatment Preference Declaration)
Có mục đích cho hay nếu bệnh nhân muốn hoặc không muốn tiếp nhận liệu pháp co giựt điện (Electroconvulsive therapy) hoặc tâm dược để trị tâm bệnh khi ta không quyết định được cũng như nếu muốn nhập viện để trị tâm bệnh trong vòng 17 ngày.
Giấy có hiệu lực 3 năm kể từ ngày ký. Có thể hủy bỏ giấy này trước hạn kỳ nếu không đang điều trị tâm bệnh. Nếu đang điều trị mà muốn hủy bỏ phải đợi sau khi được điều trị mỹ mãn.
Cần hai nhân chứng khi thực hiện giấy này.
Cách thực hiện Quyết Định Trước
Có nhiều cách để viết văn bản này như:
-Dùng mẫu văn bản do bác sĩ cung cấp
-Xin mẫu ở cơ quan y tế công tư.
-Xin ở văn phòng luật sư.
-Tự mình viết ra những quyết định về chăm sóc mà mình muốn.
-Vào internet tìm kiếm mẫu.
Thực ra văn bản này không nên cầu kỳ, phức tạp mà chỉ cần nói lên những điều mình muốn khi mình không diễn tả được trong tương lai. Nội dung cần phù hợp với đòi hỏi của pháp luật.
Thảo luận với bác sĩ gia đình hoặc luật sư về các điều ghi trong văn bản trước khi ký tên. Có những điều mà các vị này có thể thêm vào mà mình quên. Làm sao để cả bác sĩ và mình đểu ưng ý với nội dung văn bản.
Nhớ áp dụng đúng đòi hỏi tại mỗi tiểu bang về chữ ký và người làm chứng.
Sau cùng là cung cấp văn bản đã ký này cho bác sĩ và bệnh viện chăm sóc mình; người đại diện, thân nhân và bằng hữu rất thân khác.
Nếu chưa làm Quyết Định Trước thì một người chăm sóc thay thế (surrogate) sẽ được lựa chọn. Theo thứ tự ưu tiên là người giám hộ (guardian), vợ/chồng, con đã trưởng thành, cha/mẹ, anh chị em, cháu đã trưởng thành, bạn thân hoặc người quản lý tài sản. Người này cũng không được yêu cầu nhân viên y tế chấm dứt điều trị cứu sống trừ khi bệnh nhân ở trong tình trạng không cứu chữa hoặc không đảo ngược bệnh trạng được.
Văn kiện quyết định trước được xếp vào hộ sợ bệnh lý của bệnh nhân khi nhập .
“Năm Ước Muốn”
Tại Hoa Kỳ, có 40 tiểu bang chấp nhận bản “Năm Điều Ước Muốn “- The Five Wishes- do tổ chức Già với Nhân phẩm/Trong Tư Cách (Aging With Dignity) soạn thảo, phổ biến. Đó là:
-Ước muốn 1: về người mình muốn họ đại diện để quyết định về mọi việc chăm sóc khi mình không làm được. Đó là giấy ủy quyền.
-Ước muốn 2: Các trị liệu mà mình muốn hoặc không muốn. Đó là living will.
-Ước muốn 3: Ước muốn được thoải mái khi lâm vào trọng bệnh như dùng thuốc gì để giảm đau đớn, chăm sóc cá nhân tắm rửa, trang điểm làm tóc, làm móng chân tay, loại âm nhạc ưa thích…
-Ước muốn 4 nói lên điều mình muốn được đối xử, như muốn được chờ chết ở nhà, có người tới thăm, có lãnh đạo tinh thần cùng cầu nguyện...
-Ước muốn 5 để nhắn nhủ với gia đình những điều mình muốn nói, chẳng hạn như chia xẻ tình thân đối với mỗi người, về ma chay, về tương lai con cháu…
Theo tổ chức AWA, văn bản Năm Ước Muốn đã giúp nhiều triệu gia đình tại Hoa Kỳ giải quyết về khi thập tử nhất sinh mà không nói ra ý muốn điều trị. Với ngôn từ giản dị, Năm Ước Muốn hội đủ đòi hỏi pháp lý tương tự như những quyết định trước tại 40 tiểu bang và giúp ích nhiều người tại 50 tiểu bang.
Tuy nhiên, nên tham khảo với bác sĩ và luật sư trước khi chỉ dùng tài liệu này thay thế cho văn bản Quyết Định Trước..
Một vài định nghĩa
-Bệnh ở giai đoạn cuối (Terminal Ill Condition)
là một tổn thương cơ thể không chữa khỏi hoặc không đảo ngược được với tử vong gần kề và điều trị cứu sống chỉ kéo dài diễn tiến sự ngắc ngoải.
-Bất tỉnh vĩnh viễn (Permanent unconsciousness)
là hoàn cảnh vĩnh viễn, không hồi phục trong đó bênh nhân không còn khả năng suy nghĩ, đối đáp, hiểu biết và các phương pháp cứu sống chỉ mang lại rất ít ích lợi y học.
-Phương thức kéo dài sự sống (Life Prolonging Procedure)
là các phương thức trị liệu hoặc can thiệp cơ khí, nhân tạo để duy trì, phục hồi hoặc thay thế một chức năng sinh tử của cơ thể mà khi áp dụng chỉ có mục đích kéo dài diễn tiến sự chết, kể cả cung cấp nước uống, thức ăn bằng ống, thuốc giảm đau.
-Phương thức không cấp thiết (Elective procedures)
Có thể lựa chọn như xạ trị, hóa trị…không có mục đích kéo dài sự sống.
-Không làm hồi tỉnh tim phổi (Do not resuscitate order)
Khi tim ngưng đập, phổi ngưng thở, với phương pháp cấp cứu tim phổi (Cardiopumonary Resuscitation-CPR), như dùng bàn nhấn đè lên ngực, tiếp không khí miệng vào miệng, đặt ống thông cuống họng.
-Chăm sóc thoải mái (Comfort care)
Giúp bệnh nhân cảm thấy dễ chịu nhưng không làm họ bớt bệnh, chẳng hạn tắm rửa, thoa kem mềm da, mềm môi…
-Tình trạng đời sống thực vật vĩnh viễn (Persistent Vegetative State)
Khi bệnh nhân hôn mê khó có hy vọng hồi tỉnh dù có điều trị. Thân mình có thể mấp máy cử động, mắt có thể mở nhưng không có tinh anh, có thể không còn suy nghĩ, đáp ứng.
-Hiến tặng cơ quan, mô bào (Organ and Tissue donation)
Khi người bệnh muốn tặng mắt, thận, da sau khi chết để ghép cho người có nhu cầu hoặc dùng trong nghiên cứu khoa học.
Lời Kết
Sau khi được bạn già ngành y giải thích đầy đủ, lão bèn nhờ lão bà nội tướng lấy hẹn với bác sĩ xin hướng dẫn làm giấy Quyết Định Trước.
Để yên tâm chứ cứ chần chừ đến khi chẳng may té ngã, tai biến bất thình lình, hôn mê nằm “ăn vạ đời, ăn vạ gia đình”cả tháng cả năm thì quá trễ.
Như ông bạn già đang nằm “mơ màng hồn vía lởn vởn trên chín tầng mây” trong bệnh viện.
Bác sĩ Nguyễn Ý Đức, M.D.
Texas-Hoa Kỳ
Gửi ý kiến của bạn
