Hôm nay,  

Vè Tây Tới Nam Kỳ

22/06/201908:03:00(Xem: 3329)
Vè Tây Tới Nam Kỳ

Nguyễn Văn Sâm phiên âm và giới thiệu

 

Cách nay gần mười năm (2010) một người sưu tập tác phẩm Nôm kỳ cựu ở Sàigòn có nhường tôi vài quyển sách Nôm viết tay, trong đó có một quyển mỏng gồm 10 trang, hình như là phần còn lại của một quyển lớn hơn đã bị hư rách (?). Mười trang nầy thì hai trang cuối không quan trọng vì  là những bài thơ không có gì đặc biệt. Riêng 8 trang đầu rất đáng chú ý, đó là 226 câu lục bát nói về hai đề tài  gần như khác biệt:

(1) Giặc Tây tới Sơn Chà năm Đinh Tỵ (1857) và những gì họ làm sau đó trên vùng đất Nam Kỳ vừa chiếm đóng.  Phần nầy người sáng tác đã nói tốt về giặc Tây hơn là nói xấu. Chuyện nầy cũng dễ hiểu: Mới tới đất lạ, chưa biết mô tê gì lại thấy có nhiều điều cần cải tiến nên họ đã cải tiến và tạo nên sự choáng ngộp, kính phục dưới mắt người dân bản địa.

(2) Chuyện bão lụt năm Giáp Thìn 1904. sự kiện đặc biệt nầy được mô tả khá tỷ mỹ nhứt là những chuyện chết chóc tang thương xảy ra cùng là những đóng góp của thân hào nhân sĩ thời đó.

Tôi coi tác phẩm nầy là phần văn chương khuyết danh của văn học Miền Nam, một phần không thể bỏ qua khi nghiên cứu văn học, văn hóa Miền Nam Kỳ Lục Tỉnh. Bài nầy giới thiệu phần 1. Tôi tạm gọi là:


blank

Vè Tây tới , tác giả Khuyết Danh.
 

Cuốn sách dầy sưu tầm khá đầy đủ về Vè Nam Bộ của ông Huỳnh Ngọc Trảng ghi được mấy bài vè Bão Lụt Năm Thìn nhưng không có bài nào nói về sự kiện Tây Tới.

Về mặt từ ngữ thì cũng như các tác phẩm cùng thời ở Nam kỳ, bài Vè Tây tới có những từ ngữ đặc biệt của vùng như thốt thôi (bây giờ nói về), hội nầy (hoàn cảnh nầy), chạy sớ về kinh (dâng sớ về triều đình bằng cách hỏa tốc), những kẻ dân tình (dân chúng), chí những (cho đến), làm lộ (làm đường), chim bay khác nào (giống như chim bay), rất hay (rất giỏi, rất lẹ), đề lao (ngục, phòng giam), như mưa (nhiều lắm, đông đúc), dây thép (điện tín), máy nước (phông tên nước), dù máy (dù có thể xếp lại, khi cần thì làm cho nó bung ra), tằng sa điều đỏ (vải vóc màu sắc)…

Nhìn chung bài văn không phải là một tuyệt phẩm văn chương, chữ dùng bình thường nên tôi đồng ý với người sưu tập trước gọi đây là một bài vè, tuy nhiên nó có giá trị ở chỗ:
 

(1) ghi lại một số từ ngữ xưa không phải ở đâu cũng có.

(2) Quân ta tan vỡ rất mau trước sự tấn chiếm của người Pháp

     (3) cho thấy người Pháp đã mở mang xứ thuộc địa của mình bằng cách mang đến một số  văn minh vật chất qua các thứ mà người Việt lúc đó gọi là máy.

     (4) Người Pháp bị ghét bỏ ban đầu (bị kêu bằng giặc Tây) sau đó đã được cái nhìn thân thiện hơn khi cho rằng nhờ Người Pháp mà thiên hạ đâu đâu thái bình.
 

Có thể rằng tác giả bài nầy thiên vị người Pháp xâm lược vì sợ bị rắc rối, vì muốn tâng công để kiếm lợi lộc, nhưng thực tế là  tác giả đã cho thấy những công trình lợi ích mà người Pháp đem lại cho nước ta khi họ mới tới xứ còn đương mê ngủ trong văn chương thi phú chịu ảnh hưởng của Trung hoa quên rằng thức tế của thế giới sự tiến bộ của văn minh cơ giới đang rầm rộ.

Bài văn xứng đáng được biết để ta hiểu về dân trí của người mình  trong thời kỳ người Pháp mới đến Việt Nam: Thấp lắm cho nên thấy gì lạ lạ đều cho là máy cả, máy nước, máy cầu, dù máy, máy ngựa. Cách nay mấy chục năm  tinh thần nầy vẫn còn ở trong các danh từ bút máy (viết máy), xe máy (xe đạp), hộp quẹt máy, máy nước

Ngoài ra đây là bản Nôm viết tay có thể không xa lắm với năm 1904 nên giá trị thời sự của nó đáng tin cậy hơn là những bài mới sưu tầm được gần đây qua lời kể của người nầy người nọ mà chắc chắn rằng tính thời sự đã mất và  sự trung thực không thiên kiến không có gì chắc chắn. (CA, June 18, 2019)
  

Thốt thôi lại kể đời nay,

Từ năm Đinh Tỵ (1857) Tây rày mới qua,

Ban đầu vô lấy Sơn Chà (Đà Nẵng)

Năm sau Gia Định, Biên Hòa, Đồng Nai.

Quan trên thiên hạ ai ai,

Dốc đền nợ nước ra tài chiến chinh,

Quan trên chạy sớ về kinh.

Triều đình hội nghị[1] cho binh tiếp rày.

Ai ngờ Trời khiến chẳng may[2],

Nam Kỳ Lục Tỉnh mất rày còn đâu[3].

Các quan lớn nhỏ thêm rầu.

Kẻ qua nước khác người hầu về kinh.

Thấy thôi thảm thiết sự tình.

Ngùi ngùi lại tưởng phận mình thương ôi.

Bao giờ cho chúa gặp tôi.

Cho người gặp ngựa phản hồi mới xong.

Phải như Hàn Tín, Tử Phòng.

Ra đền nợ nước thời lòng mới an.

Phải chi như Tiết Đinh San[4],

Phò vua giúp nước dẹp loàn[5] chinh Tây.

Đời nay lại tới hội nầy[6],

Vì đâu nên nỗi giặc Tây[7] tới mình,

Thương thay những kẻ dân tình,

Quan quân chẳng có, một mình bơ vơ[8].

Nghe thôi nhiều nỗi ngẩn ngơ,

Quan Tây rày đã kéo cờ chiêu an (t2)

Quận châu thành thị dư ngàn,

Lương tiền chí những bạc vàng cướp thâu[9].

Tờ[10] ra khắp hết đâu đâu[11],

Đều thời làm lộ, làm cầu, khai kinh.

Tổng làng coi trát phân minh.

Làng thời bắt hết dân tình làm xâu.

Tỉnh thành chí những quận châu.

Cũng đều lập gác, xây cầu, xinh thay.

Dưới sông tàu chạy rất hay,

Trên bờ xe lửa[12] chim bay khác nào.

Rất nhiều phép lạ tài cao.

Giăng ra dây thép[13] việc nào cũng hay.

Đường đi ba bốn đêm ngày,

Ước chừng dây thép đi nay một giờ.

Ví như[14] học phép tiên cơ.

Làm ra những máy binh thơ nhiệm mầu.

Máy xe, máy ngựa, máy cầu[15],

Máy đèn, máy nước, máy dầu lạ thay.

Áo quần lại có máy may,

Gạo thời máy giả, máy xay, máy sàn.

Khắp nơi bờ cõi mở mang.

Phá cây làm ruộng lập làng, khai kinh.

Rày ra thưởng tước công bình[16].

Đều thời dạy dỗ dân tình làm ăn.

Ai mà làm dử lung lăng[17], (t3)

Phạm vô điều luật đóng trăng[18] bỏ tù.

San đầm, phú lít[19] tuần du.

Đề lao khám tối canh tù nghiêm thay.

Gian tham trộm cướp đâu rày,

Sát nhơn hung bạo án đày chung thân.

Lập làm tòa án xử phân,

Việc hình, điền thổ có phần bẩm thưa.

Buổi hầu thiên hạ như mưa[20],

Hầu rồi ra trước, ai chưa còn hầu.

Châu thành thiên hạ đâu đâu.

Đò[21] đưa khắp xứ, đường cầu khắp nơi.

Sang giàu nhiều kẻ ăn chơi,

Hoặc là quí khách đi thời thiếu chi.

Tàu đò ghé lại một khi,

Nam thanh nữ tú khác gì tiên nga[22].

Kẻ thời mặc áo má ba[23].

Kiềng vàng, dù máy, chấn khoa đầy tàu.

Tằng sa điều đỏ[24] lao xao,

Kẻ lên người xuống chật tàu như mưa.

Nhộn nhàng xe rước xe đưa,

Kẻ đi tới trước người vừa tới sau.

Kẻ thời kiếm chỗ nghỉ ngơi.

Kẻ vô quán nước người chơi tiên lầu[25]

Xa gần khắp hết quận châu,

Nơi nơi thông thả đâu đâu thái bình[26].

 

(Phiên âm và giới thiệu lần đầu tiên   06/2019)



[1] Bốn chữ này xưa  thường nói là đình nghị.

[2] Chẳng phải Trời khiến mà vì  triều đình cổ hủ không theo kịp nền văn minh thế giới nên thua về mặt sung đạn binh bị, chiến thuật…

[3] Quân ta chưa kịp đánh gì thì đã mất đất Nam Kỳ trong thời gian không bao lâu.

[4] Với những cái tên như Hàn Tín, Tử Phòng, Tiết Đinh San ăn sâu vô tâm não của người dân thì việc mất nước chỉ là vấn đề thời gian.

[5] Giọng Nam Bộ rặc ròng khi cho loàn- đọc thổ âm là làn- hợp vận với san ở câu trên.

[6] Tới hội nầy: Cách nói xưa nghĩa là lâm vào hoàn cảnh nầy.

[7] Tôi biết rằng người thời tác phẩm nầy xuất hiện - người dân rất thích mấy chữ giặc Tây,chia cách rạch ròi giữa kẻ tới chinh phục và dân bị hinh phục: Không có một sự ưỡm ờ nào ở đây.

[8] Quân ta bị đánh tan nát nên dân không còn đưọc ai bão vệ.

[9] Một sự tố cáo trực tiếp hành vi của quân xâm lăng Pháp.

[10] Thông cáo của chánh phủ thuộc địa, người chủ mới.

[11] Từ đây là phần nói về những điều tốt của người Pháp  đã thực hiện ở Việt Nam trong lúc ban đầu.

[12] Không chắc lắm, nhưng tôi nghĩ  có lẽ  xe lửa là tiếng sau nầy gọi là xe hơi, xe con. Những năm đầu của sự thuộc địa xe lửa chắc chắn là chưa thể có. Xin nhường cho những vị giỏi về địa lý, nhân văn…

[13] Dây thép: Truyền tin bằng mã Morse.

[14] Ví như: Giống với, tương tợ như, chẳng khác nào…

[15] Máy ngựa (?), máy cầu là các cầu quay hay cầu có thể trục lên ở giửa để tàu bè qua lại. 

[16] Khen thưởng công bình, không thiên vị. Ôi , thời ngoại thuộc mà được như vầy sao! Đad1ng thương cho thời nay!

[17] Lung lăng: lộn xộn, quậy phá, làm giặc. Huình Tịnh Của định nghĩa Lung lăng là Hung hăng, không thuần tính, Lung dữ, ngang tàng. Thơ Lục Vân Tiên: Thấy Đỗng Trác lung lăng trong nhà Hán.

[18] Đóng trăng: một loại cùm thời xưa.

[19] Âm Việt của gendarme, police, chỉ cảnh sát, hay công an ngày nay, nhưng nhiệm vụ thì khác ngày nay nhiều..

[20] Thiên hạ như mưa: Người ta rất đông. Lúc nầy giao thời lộn xộn kiện tụng  lung tung nên người đến công sở đông.

[21] Đò đây là ghe có máy nổ chạy bằng hơi nước.

[22] Người trẻ bắt đầu tin tưởng để đi tàu đò nên ngó vô thì thấy người thanh lịch trên đó nhiều. Điều nầy chứng tỏ sự cai trị đã ổn định.

[23] Sau nầy trở thaánh áo bà ba chăng? Bài văn ngắn mà  có tới vài ba từ người phiên âm chưa hiểu được. Xin giúp.

[24] Tằng sa, điều đỏ: Vải vóc màu  sắc đẹp đẽ.

[25] Tiên lầu 仙楼: Nhà hàng. Xưa tiệm nước là nhà hàng bình dân chỉ có một từng trệt, tiên lầu là nhà hàng cho khách sang có hai từng.

[26] Cũng là giọng khen  nhà nước Pháp.



 

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Quán bún bò 199 là chỗ dựa tài chính vững chắc giúp ông Lâm Kim Hùng (66 tuổi, Đồng Nai) nuôi hàng chục sinh viên nghèo hiếu học. Quán của ông vừa là nơi ăn ở miễn phí vừa là nơi tạo công ăn việc làm cho các bạn kiếm thêm thu nhập…May mắn trong việc kinh doanh, quán bún bò mang lại nguồn thu nhập ổn định. Thế nhưng, vì sống một mình, nên khoảng lợi nhuận ấy quá dư giả so với cuộc sống bình thường của ông. Nhận thấy cứ để dành tiền mãi cũng chẳng được gì nên ông quyết định giúp đỡ cho những người có hoàn cảnh khó khăn.
Đảng CSVN đang rối beng lên về tình trạng cán bộ tham nhũng quyền lực, nhưng lại đùn đẩy trách nhiệm cho nhau khiến dân te tua. Tình trạng này được báo của Trung ương đảng “vạch áo cho người xem lưng” cả trong hai lĩnh vực...
Số lượng người nhập cư trái phép vào Hoa Kỳ cao kỷ lục đang khiến cho hệ thống nhập cư vốn đã quá tải càng thêm phần căng thẳng. Dữ liệu mới đây của chính phủ cho thấy các viên chức biên phòng đã thực hiện 2.05 triệu vụ bắt giữ trong năm tài chánh kết thúc vào tháng 9. Đây là năm thứ hai liên tiếp mà số vụ bắt giữ như vậy cao hơn 2 triệu. Trong quá khứ, các con số tăng và giảm dựa trên những thay đổi quan trọng về kinh tế và chính sách, như các đợt suy thoái kinh tế và siết chặt biên giới trong thời kỳ đại dịch. Nhưng chưa bao giờ số vụ bắt giữ vượt quá 1.7 triệu, và cũng chưa bao giờ duy trì ở mức cao như vậy trong mấy năm liên tục.
Hai việc đang làm cho Tổng Bí thư đảng CSVN Nguyễn Phú Trọng mất ăn mất ngủ là “tình trạng xa rời Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh” và “tham nhũng quyền lực” ngay trong hàng ngũ cán bộ, đảng viên có nhiệm vụ chống tham nhũng, thanh tra và thi hành kỷ luật...
Lúc còn tại thế, có lúc ông Phạm Văn Đồng đã phải đối diện với một câu hỏi khó: “Xin Thủ tướng cho biết ý kiến về sự kiện thuyền nhân hồi 1975, nhất là hồi 1978, 1979… Về nguyên nhân và trách nhiệm trong những sự kiện ấy, với những hiện tượng bán bãi thu vàng và khá nhiều tầu, thuyền bị hải tặc bão tố và chìm trong đại dương…
Văn phòng Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ báo cáo thường niên trước Quốc hội: Những diễn biến quân sự và an ninh liên quan đến Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc...
Tại sao chính sách Hoa Kỳ phải giúp đỡ những quốc gia khác, kể cả những quốc gia chống đối quyền lực của Hoa Kỳ? Có anh hàng xóm tức giận muốn qua đốt cháy nhà mình, mình lại đem tiền qua giúp đỡ; đôi khi lại mang con qua xây dựng hàng rào, chuồng gà, sơn quét nhà cửa cho anh ta. Chuyện thật ngược đời. Đảng Cộng Hòa nói: Không được. Đảng Dân Chủ nói: Được. Đáng giúp đỡ. Còn bạn, nghĩ sao? Ngày 18 tháng 10 năm 2023, Hãng thông tấn ABC News đưa tin: “Chính quyền Biden đang soạn thảo gói viện trợ nước ngoài trị giá 100 tỷ USD, bao gồm hỗ trợ cho Israel cũng như các ưu tiên an ninh hàng đầu khác.” Dự thảo này phải được quốc hội phê chuẩn. Chắc hẳn sẽ gặp khó khăn vì Đảng Cộng Hòa giữ đa số ở hạ viện. 100 tỷ là số tiền khá lớn, trong lập luận của đảng Cộng Hòa, tại sao không dùng số tiền này để phát triển kinh tế nước Mỹ? Xây dựng những công trình nội địa mang lợi ích đến cho người dân? Trong lập luận của đảng Dân Chủ, giúp người tức là tự giúp mình
Lại một lần nữa, cộng đồng tình báo quốc tế cho thấy khả năng dự báo hoàn toàn sai lạc khi nhận định rằng xung đột Trung Đông không có dấu hiệu leo thang trong khi chiến tranh Ukraine đang tiếp diễn. Nhưng Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu phạm phải sai lầm nghiêm trọng hơn khi thiếu chuẩn bị các biện pháp phòng thủ cần thiết, vì ông tin tưởng tuyệt đối ưu thế quân sự của 170.000 quân Do Thái so với 40.000 chiến binh Hamas. Chính ông Ehud Barak, cựu Thủ tướng và Bộ trưởng Quốc phòng Israel, cùng 80% dân chúng cũng đồng quan điểm, cho rằng Thủ tướng Netanyahu phải chịu trách nhiệm chính trị cho thảm hoạ hiện nay.
Thái độ chán học Mác và ngán nghe theo lời Bác dậy lan tràn trong sinh viên, học viên các trường Đảng đã làm cho tình trạng “tự diễn biến” và “tự chuyển hóa” trong đảng tăng cao đe dọa sự tồn vong của chế độ...
Nhà báo Xuân Ba kể lại: “Đêm chuyển về sáng một ngày tháng tư năm một ngàn chín trăm tám tư, Vũ Bằng thều thào với Long kiếm cho ba cái điếu?! Trời đất, bệnh nặng vậy mà hút chi? Nhưng ông cứ kéo cái điếu về phía mình kéo một hơi rồi ho sặc sụa... Vũ Bằng sau hơi thuốc dim lim vẻ như khỏe lại? Nhưng rồi cứ lịm dần, lịm dần... Nhà văn Vũ Bằng trút hơi thở cuối cùng lúc bốn giờ ba mươi sáng. Vũ Bằng nghèo quá, túng quá! Tội vạ bất như bần!”
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.