Bài viết này xuất hiện trong phần ‘Tường Trình Đặc biệt’ của tờ Economist May 18 2019 in dưới tiêu đề:
Mỹ và Trung Quốc phải lo quản lý sự đối nghịch hoặc rủi ro gây thảm họa
Xây dựng niềm tin sẽ là trung tâm của quá trình đó
Khi hỏi các chuyên gia Hoa Kỳ liệu một cuộc cạnh tranh siêu quyền lực với Trung Quốc có thể kết thúc tốt đẹp, và các tình huống tốt đẹp nhất của hai nước sẽ như thế nào, cho thấy họ suy nghĩ rất giống nhau.
Các vị này mô tả một tương lai gần trong đó Trung Quốc “già néo “ (phản ứng thái quá) và vấp ngã. Họ tưởng tượng ra một Trung Quốc bị trừng phạt ở trong nước bằng sự chậm tăng trưởng và ở nước ngoài thì bị phản ứng dữ dội bởi những cách hành xử khăng khăng quyết đoán của họ. Các vị này hy vọng Trung Quốc, có thể xét lại trật tự toàn cầu và tìm kiếm một vai trò có tính cách lãnh đạo trong đó, thay vì mong mỏi tái lập trật tự thế giới.
Các chuyên gia Trung Quốc cũng tỏ ra có cách suy nghĩ giống nhau khi giải thích về tình huống tốt nhất cho riêng họ. Một cách thô thiển thì đó là khi nước Mỹ phải vượt qua chính mình.
Một cách lịch sự hơn thì Trung Quốc bày tỏ hy vọng rằng trong khoảng một thập kỷ nữa, Mỹ sẽ học được sự khiêm tốn để chấp nhận Trung Quốc như một nước bình đẳng với mình và cùng lúc ấy có đủ khôn ngoan để tránh kích động Trung Quốc ở sân sau châu Á.
Thật là một điều đáng quan ngại khi không ai trong số các chuyên gia này dự đoán một tương lai trong đó cả Mỹ và Trung Quốc đều thấy họ là những người chiến thắng. Điều đó sẽ giúp cho hai bên tạm ngưng hành động.
Cuộc chiến tranh lạnh truớc đây với Liên Xô đã kết thúc với chiến thắng của Mỹ. Nhưng trong một cuộc chiến tranh lạnh mới giữa Trung-Mỹ, cả hai nước đều có thể thua cuộc.
Evan Medeiros, trước đây là Cố vấn hàng đầu về châu Á của Barack Obama, lo ngại rằng Trung Quốc đang chú tâm vào chính sách ngoại giao thuờng gây ra bất ổn và quan điểm lợi ích hẹp hòi trong thương mại của Trump. Medeiros, hiện làm việc tại Đại học Georgetown , nhận ra sự thiếu hiểu biết của[Trung Quốc ] về việc quan điềm Mỹ về kinh tế đã thay đổi như thế nào. Người Trung Quốc đang tập trung vào chu kỳ lên xuống của kinh tế, nhưng tôi không nghĩ rằng họ đã thấu hiểu cấu trúc của chu kỳ này, ông nói.
Một Cuộc Dấn thân dài lâu
Đối với Hoa Kỳ, cần nhớ rằng việc dấn thân với Trung Quốc không hề là một hành động từ thiện. Việc mỉa mai, chế diễu những người Mỹ ủng hộ sự dấn thân với Trung quốc là ngây thơ đã trở thành thời thượng vì Trung Hoa sau đó đã mở cửa ra với thế giới bên ngoài.
Thật ra nhiều người trong nhóm này là những người rất thực tế với đầu óc có sạn.
Podcast ‘Đối thoại Mỹ-Trung’, một dự án lịch sử truyền miệng tại Đại học Georgetown, đã phỏng vấn các cựu viên chức đã có từ 40 năm trong quan hệ ngoại giao. Dự án này là một lời nhắc nhở mang tính chỉ dẫn về việc cách đây không lâu Trung Quốc còn là một nước bấp bênh và nguy hiểm như thế nào .
Trong một bản ghi âm, ông Jeffrey Bader, cựu Cố vấn chính cho Obama về chính sách châu Á, hiện làm việc tại ở Viện Brookings, đã nhớ lại trong những năm 1980, không có vấn đề gì lo lắng cho Hoa kỳ cho bằng việc Trung Quốc sẵn sàng cung cấp bí mật vũ khí hạt nhân cho Pakistan và các thiết kế tên lửa đạn đạo cho “tất cả các chế độ bất luơng ở Trung Đông”.
Tuy nhiên, sau nhiều năm chịu áp lực lớn lao từ các cuờng quốc khác, Trung Quốc hiện nay lại là kẻ thù của sự phổ biến bừa bãi và lan tràn hạt nhân.
Sau cuộc đàn áp tàn bạo các cuộc biểu tình do sinh viên lãnh đạo ở Quảng trường Thiên An Môn vào tháng 6 năm 1989, Mỹ vẫn giữ quan hệ thương mại cởi mở với Trung Quốc. Ông Bader lưu ý rằng điều đó không phải vì Mỹ hy vọng hay mong mỏi có một Trung Quốc tử tế hơn, nhưng là vì Mỹ lo sợ rằng Trung quốc có thể quay lại với chính sách tự trị kinh tế và chủ truơng bài ngoại của những năm Mao trị vì.
Hoa Kỳ cần suy nghĩ kỹ về những gì họ mong muốn từ Trung Quốc.
Một số người ở Washington coi việc Đảng Cộng sản cai trị Trung Quốc là một hàng rào ngăn cản không thể vượt qua đối với sự tin tuởng của họ trong quan hệ Mỹ & Trung quốc. Nhưng trừ khi những nguời này thấy rằng đảng Cộng Sản sắp bị lật đổ nay mai, phưong cách khôn ngoan hơn thì phải tập trung vào cách cư xử của Trung Quốc.
Nhưng Oriana Skylar Mastro của Đại học Georgetown cho biết:
“Nếu chúng ta cho rằng thái độ cư xử chính là bản chất của Trung quốc, thì chúng ta đã không cho họ một lối thoát.”
Hoa kỳ cần phải tránh các cạm bẫy của Trung Quốc.
Nếu các chiến lược gia Trung Quốc tin theo những gì chính họ nói, thì nước Mỹ đã mệt mỏi và sẵn sàng rút lui, và như thế bước kế tiếp có thể dự đoán được: Trung Quốc sẽ đem đến cho Mỹ một cuộc diện bề ngoài có vẻ dễ dàng, trong đó Trung Quốc được giao cho một phạm vi ảnh hưởng ở phía tây Thái Bình Dương và Mỹ sẽ chấp nhận sự suy giảm hướng nội.
Bà Oriana Mastro thừa nhận có một sự hợp lý có tính lạnh lùng trong chủ nghĩa biệt lập, mặc dù bà ta phản đối chuyện này.
Nếu nước Mỹ sẵn sàng chấp nhận một thế giới trong đó họ không liên minh với các đồng minh châu Á, “thì không có tranh chấp quân sự nào khác giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ”.
Giá phải trả cho thái độ này sẽ khá cao: Đó là sự biểu lộ rõ ràng rằng Mỹ không hề cảm thấy ràng buộc với các hiệp ước đã cam kết với các đồng minh cũng như không còn ràng buộc với các giá trị tinh thần của chính nước Mỹ.
Cách đây không lâu, Mỹ và Trung Quốc đã xoa dịu các cuộc khủng hoảng bằng cách hứa hẹn mở rộng thương mại. Giờ thì việc
đó đã quá muộn rồi. David Dollar của Viện Brookings, một nhà tư tưởng, là đại diện của Viện Ngân Khố toạ lạc tại Bắc Kinh, nhớ lại Chủ tịch Tập Cận Bình nói với những người Mỹ đến thăm rằng, “quan hệ kinh tế là nền tảng của mối quan hệ của chúng tôi (Hoa Kỳ-Trung Quốc). Vài đồng minh ở phương Tây, như Đức, bị ràng buộc chặt chẽ với Trung Quốc hơn Hoa Kỳ, bằng sự trao đổi trực tiếp. Trong số các điểm đển của sự đầu tư trực tiếp nước ngoài của Mỹ, Trung Quốc đứng thứ bảy. Một trường hợp mạnh mẽ hơn về sự tham gia liên quốc, có liên quan đến khả năng đặc biệt của Mỹ và Trung Quốc là việc cung cấp các hàng hóa công cộng toàn cầu, chẳng hạn như các chính sách giải quyết biến đổi khí hậu.
🔹 Khả năng xảy ra sự đụng độ ngẫu nhiên với máy bay hoặc tàu Mỹ là quá cao để mọi nguời có thể yên lòng
Henry Paulson, cựu bộ truởng Ngân khố, kêu gọi Trung Quốc và Hoa Kỳ đồng ý về các dự án hữu hình mà công chúng có thể trông thấy, từ các kế hoạch môi trường đến việc đầu tư vào lãnh vực Xanh tạo ra việc làm mới:
“Để xây dựng niềm tin, điều quan trọng là nên tìm được một số thắng lợi”.
Báo cáo này đã khám phá ra nhiều trở ngại trong việc đặt niềm tin tưởng vào nhau. Trung Quốc là một loại siêu cường đáng được nghiên cứu: họ được ngưỡng mộ vì thành tích xuất sắc nhưng họ thiếu bạn bè thực sự. TQ giỏi nhất là ở chổ nó biến các quốc gia khác thành khách hàng, do vì các nước này bị thu hút bởi tiền bạc, công nghệ và thị trường TQ. Không nên đổ lỗi cho Trung Quốc cho việc nó đã trở nên một nước rất lớn. Nhưng TQ quá lớn để duy trì một thứ thế giới quan chỉ lo cho mình, tuỳ cơ hội, và sự khinh bạc đã giúp nước này vươn lên.
Nếu Trung Quốc không thay đổi, nó có thể phá vỡ khuynh huớng toàn cầu hóa, chia cắt thị trường thế giới thành những vùng do Trung Quốc và Mỹ lãnh đạo.
Tại Biển Đông và các vùng biển lân cận khác, Trung Quốc với chủ nghĩa dân tộc quyết đoán làm tăng cao các cơ hội đụng độ ngẫu nhiên với máy bay hoặc tàu Mỹ với một mức quá cao không làm ai yên lòng. Và Trung Quốc đã xây dựng một nhà nước cảnh sát kỳ thị chủng tộc ở vùng Tân Cương phía Tây bắc của nước họ, giam khoảng một triệu người Duy Ngô Nhĩ theo đạo Hồi trong “trại tập trung/cải tạo” và còn hành xử giám sát hàng triệu người khác nữa bằng các phương thức theo dõi dùng kỹ thuật tân tiến một cách chặt chẽ. Điều đó sẽ trở thành một lực cản lớn hơn bao giờ hết đối với danh tiếng của Trung Quốc, đặc biệt là nếu Trung Quốc xuất khẩu mô hình độc đoán đó sang các nơi khác.
Nước Mỹ cũng vậy, có rất nhiều thứ có thể bị mất mác. Các nhà lãnh đạo của Mỹ đang chịu đựng một cuộc khủng hoảng niềm tin với nguy cơ chứng minh rằng các nhà phê bình Trung Quốc có thái độ khinh khỉnh là đúng.
Để cạnh tranh với Trung Quốc, Mỹ phải đầu tư vào tương lai của nước mình, với các quỹ cho giáo dục công cộng và khoa học cấp cao, và có các chính sách nhập cư hợp lý để thu hút nhân tài. Về mặt quốc ngoại, điều đó có nghĩa là xây dựng lại các liên minh đã bị tơi tả và nhớ rằng cảc quốc gia phương Tây khác không muốn phải lựa chọn giữa Trung Quốc và Mỹ. Và không hề có quy luật hiện hữu cho cuộc tranh đua giữa hai đại quyền lực này.
Lịch sử hiện đại chưa từng thấy sự cạnh tranh ý thức hệ như vậy giữa hai đối tác thương mại khổng lồ.
Đồng ý là làm thế nào cho cuộc cạnh tranh đó an toàn và mang tính xây dựng sẽ rất là khó khăn.
Nhưng nền hoà bình và thịnh vượng của thế kỷ này phụ thuộc vào chuyện ấy.