(Bài phát biểu trong buổi
RMS GA CUỐI ĐƯỜNG TẦU của Huy Phương
Là người theo đạo Phật, sống tại Hoa Kỳ trong thế kỷ 21, tôi nghĩ tới đời người… như một chuyến bay.
Tùy hoàn cảnh, cần bay từ đây qua miền Đông Hoa Kỳ hay miền Tây Âu Châu, ta có thể mua vé bay thẳng, hoặc muốn rẻ hơn thì phải qua vài trạm. Máy bay hạ cánh tại
Hãy tưởng tượng là có một hành khách từ Los Angeles quá hài lòng với ghế bành thoải mái trong chuyến bay, khi phi cơ đáp xuống Houston lại nhất định ngồi tại chỗ, không chịu xuống. Kiếp này quá đẹp vì sao lại rời?
Một người khác thì biết thân biết phận nên cùng hành khách bước xuống phi cảng, nhưng lại quên là phải qua cổng số mấy để đi tới đâu. Họ lang thang trong dẫy hành lang tấp nập đông người và đi lạc. Có khi hụt chuyến bay. Họ không siêu thoát được và chập chờn trong cõi trung gian hay trung ấm, có khi đói, có khi cần người chỉ dẫn. Có khi cần tiếng cầu kinh….
Tôi phải dẫn nhập như vậy, để giới thiệu chuyến đi của Huy Phương.
Ở tuổi bát tuần, ông không dùng ẩn dụ phi cơ mà nghĩ tới chuyến tầu hỏa. Sắp tới nhà ga ở cuối đường tầu, ông biết là mình sẽ phải xuống và kỹ lưỡng chuẩn bị đi xuống. Sau đó đi đâu có lẽ ông không biết - mà nhiều phần thì cũng chẳng cần.
Vì ông bận kiểm lại hành lý của chuyến đi sắp chấm dứt.
Hành lý của ông thật ra cũng chẳng có gì vì tất cả nằm trong tâm và trí của Huy Phương. Ông kiểm lại những gì mình đã viết ra – trong cả chục cuốn sách đã xuất bản – và tặng cho chúng ta, những hành khách của một chuyến đồng hành những bài tâm đắc nhất. Với tôi, món quà tinh thần này, trải gần 400 trang sách, là cuốn chỉ nam cho chuyến đi sắp tới của chính chúng ta. Tôi đến đây, tham dự buổi ra mắt sách này, cũng là để bày tỏ lòng tri ân.
Có khi còn là lòng tri âm.
Tại sao Huy Phương viết nhiều như vậy? Ông viết hàng ngày vì vằng vặc sống hàng giờ với những kinh nghiệm rất riêng tư mà cũng là nét rất chung của mọi người, nhưng nhiều người có khi lại không thấy, nếu không chịu đọc, và đọc lại.
Trong một buổi ra mắt sách trước đây của Huy Phương, tôi có phát biểu, rằng “Huy Phương viết vì sự thôi thúc vô hình của một quan niệm về đạo lý. Ông tiếp tục kê vai vào cây Thánh giá chung của cả dân tộc dù chẳng ai bắt, không ai đòi và dù nhiều người trau chuốt một cây Thánh giá lấp lánh trên ngực….”
Bây giờ, nói đến tác phẩm chúng ta chào mừng hôm nay, tôi bắt gặp nỗi ngậm ngùi của nhà văn Võ Phiến trong các bài tùy bút ông viết 40 năm trước, khi tạm ngừng chân tại hải ngoại, bần thần ngơ ngác trong chốn lưu vong. Tạp ghi của Huy Phương làm ta ứa nước mắt như tùy bút của Võ Phiến. Đến độ mình phải đặt cuốn sách xuống bàn, nén tiếng thở dài rồi suy ngẫm thêm.
Chúng ta trưởng thành hơn khi suy ngẫm như vậy nhờ tạp ghi của Huy Phương.
Chúng ta hết còn là một sinh vật sống nhờ cái bao tử hay nhờ cảm quan thụ động như của một đứa trẻ. Nhiều chế độ độc ác sở dĩ tồn tại là nhờ biết đẩy con người vào trạng thái tâm lý đó. Huy Phương đánh thức những suy nghĩ khác trong chúng ta, cho chúng ta. Đấy cũng là lý do vì sao trong 80 bài viết được ông tuyển chọn, đa số đề cập tới những gì đã và đang xảy ra cho Việt
Huy Phương không viết để chống cộng như nhiều người có thể lầm tưởng. Ông viết để cứu người. Khi chuyến tầu đã tới cuối đường, ông vẫn còn nghĩ đến việc cứu người. Có khi cứu người bằng toa thuốc đắng, với lòng thương cảm của một y sĩ không cần làm văn chương thơ phú. Thí dụ như bài “Bữa Cơm Một Mình”.
Nhưng không chỉ nhìn về đằng sau, trên hai trục không gian và thời gian, qua tấm địa đồ và cuốn lịch, Huy Phương viết về hiện tại trên đất Mỹ, với những phê phán dịu dàng và còn nhắc nhở chúng ta về tương lai, vẫn với tinh thần đạo lý nhưng không khô cằn như một nhà luân lý. Vì vậy, người ta rất dễ đọc Huy Phương. Và cũng rất khó quên.
Đấy là về nội dung. Về phong cách và bút pháp, Huy Phương viết rất chỉnh và có lẽ ông cân nhắc từng câu, từng chữ, cho tới dấu phẩy, dấu chấm, với tác phong của một nhà giáo.
Chúng ta bị bão hòa với nạn thông tin tràn ngập, tức thời, nghe xong đọc thấy là quên, có khi còn phiên dịch linh tinh với đầy nhiễu âm. Trong khung cảnh gọi là “văn minh” đó, Huy Phương ngồi im như cụ đồ già năm xưa. Ông viết tiếng Việt có chuẩn mực, câu cú mạch lạc mà không đi lạc vào ngôi vườn văn chương.
Ông khiêm nhường viếp tạp ghi như một thể loại bút ký thôi, nhưng vẫn để lại những hình ảnh thật nghệ thuật. Mỹ quan của Huy Phương hợp nhất với tinh thần phát huy đạo lý con người của ông.
Hai chục năm trước, bên mảnh huyệt của nhà văn Mai Thảo, Võ Phiến phát biểu rằng trong chốn lưu vong ai cũng ưu tiên lo miếng sống, Mai Thảo lại lo cho văn chương. Nhờ vậy, Võ Phiến nhấn mạnh, chúng ta trở thành văn minh hơn.
Chuẩn bị cho chuyến đi tới cuối đường tầu, Huy Phương kiểm lại hành lý của mình, và để lại cho người sau. Nhờ vậy, chúng ta trở thành người tử tế hơn. Nhưng cũng vì vậy, Huy Phương ơi, xin ông đừng vội xuống tầu.
Tôi xin được kết thúc với một câu “danh ngôn” Huy Phương: “Có những thứ đã chết mà người ta tôn vinh, xây lăng cho nó, nó vẫn chết. Nhưng có những thứ người ta muốn chôn vùi, hủy hoại, nó vẫn đội mồ sống dậy”.
Vì vậy, hành lý cuối đường tầu do Huy Phương trao lại cho chúng ta chính là “Chuỗi Thương Ca Bất Tận”.
Xin chúc mừng Huy Phương và xin cảm tạ sự chú ý của quý vị.
Nguyễn Xuân Nghĩa