Khả Năng Đóng Tàu Chiến Của Việt Nam

KHẢ NĂNG ĐÓNG TÀU CHIẾN CỦA VIỆT NAM

TỔNG QUÁT

Trong số 11 quốc gia Đông Nam Á, 5 nước gồm Indonesia, Malaysia, Singapore, Thái Lan và Việt Nam đều có các nhà máy đóng tàu tham gia vào quá trình sản xuất các thương thuyền và tàu dành cho lực lượng Hải quân. Tương tự các nước bạn ở Đông Nam Á, ngành đóng tàu chiến của Việt Nam dù có nhiều tiềm năng song đối mặt hàng loạt thách thức. Ngành công nghiệp tàu thủy Việt Nam bắt đầu được đầu tư mạnh mẽ từ năm 2002 và có lúc đã được xếp hạng thứ 5 trên thế giới về đóng thương thuyền và thứ 11 về đóng tàu chiến. Kế hoạch tham vọng đóng tàu của Việt Nam bị giáng một đòn mạnh vào năm 2010 khi Tập đoàn công nghiệp Vinashin sụp đổ với khoản nợ ước tính lên tới 4.5 tỷ USD (hiện nay tập đoàn đang trong quá trình tái cơ cấu). Sự đổ vỡ của Vinashin đã làm cho ngành công nghiệp đóng tàu cùng với hàng chục nghìn người lao động lâm vào cảnh khốn đốn khi hàng loạt các nhà máy đóng tàu lớn nhỏ tại Việt Nam bị hủy đơn hàng, thiếu việc làm. Từ cuối năm 2014, Chính phủ đã ban hành kế hoạch hành động phát triển công nghiệp đóng tàu trên cơ sở sự hợp tác chiến lược với Nhật Bản. Với kế hoạch này, Chính phủ quyết tâm thực hiện mục tiêu đưa ngành đóng tàu trở thành ngành mũi nhọn trong thực hiện Chiến lược kinh tế biển. Theo đó sẽ tập trung vào sản xuất một số sản phẩm phù hợp với điều kiện phát triển của Việt Nam và xác lập lòng tin trên thị trường thế giới về Việt Nam là một quốc gia có ngành đóng tàu với chất lượng cao, tốc độ tăng giá trị sản lượng toàn ngành đạt từ 5-10%/năm ... Thị trường đóng tàu Việt Nam đã và đang nhận được sự quan tâm của nhiều quốc gia, hãng tàu, trong đó có những cường quốc, tập đoàn đóng tàu lớn. Damen, tập đoàn đóng tàu lớn của Hòa Lan, đã đầu tư 60 triệu USD để xây dựng nhà máy liên doanh đóng tàu Damen-Sông Cấm. Từ năm 2003 đến nay, Damen đã thực hiện đóng hơn 100 sản phẩm tàu các loại tại nhà máy đóng tàu Sông Cấm dưới sự hợp tác chặt chẽ giữa hai bên. Với tay nghề cao và quản trị tốt, nhà máy đóng tàu Sông Cấm đã thực hiện đúng các cam kết về chất lượng theo tiêu chuẩn của Damen, đảm bảo tiến độ, thời gian bàn giao tàu.

TỔNG CỤC CÔNG NGHIỆP QUỐC PHÒNG VIỆT NAM

Cũng như Nga Sô và Trung Quốc, Việt Nam cũng có Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng là cơ quan trực thuộc Bộ Quốc phòng Việt Nam, có chức năng tổ chức, quản lý các cơ sở CNQP nòng cốt, bao gồm các viện nghiên cứu thiết kế, công nghệ vũ khí, các nhà máy, các liên hiệp xí nghiệp chế tạo vũ khí, trang bị và các phương tiện kỹ thuật quân sự.

Các tàu chiến Molniya đang được đóng mới tại Nhà máy đóng tàu Ba Son

Dưới Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng là các viện Thiết kế tàu quân sự, Viện Vũ khí, Viện Thuốc phóng-Thuốc nổ, Viện Công nghệ rồi đến Tổng công ty Ba Son, Tổng công ty Sông Thu và các Công ty Đóng tàu, Công ty Cơ khí chính xác, Công ty Cơ khí Hóa chất v.v.. rồi đến các công ty trực thuộc nhỏ hơn. Rất khó mà biết được quy mô và hoạt động của các cơ quan này.

CÁC CÔNG TY ĐÓNG TÀU VIỆT NAM

Công ty đóng tàu Bason tại Bà Rịa - Vũng Tàu: Trong những năm vừa qua, Ba Son đã xây dựng được đội ngũ kỹ sư, thợ kỹ thuật và công nhân lành nghề, đủ sức làm chủ công nghệ đóng tàu quân sự hiện đại. Điển hình nhất chính là Ba Son đóng thành công loạt 6 tàu tên lửa tấn công nhanh thuộc Đề án 1241.8 Molniya (Dự án tàu M).

Năm 2005, Bộ Quốc phòng có Quyết định thành lập Ban quản lý Dự án 9 (QLDA9) trực thuộc Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng (CNQP), giúp chủ đầu tư quản lý và tổ chức triển khai thực hiện Dự án di chuyển Nhà máy đóng tàu Ba Son ra khỏi trung tâm TP. HCM và xây dựng nhà máy mới với diện tích 95 ha tại Cái Mép-Thị Vải, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. Mặc dù giai đoạn đầu của dự án bị chậm tiến độ, nhưng hiện nay, các vướng mắc đã dần được tháo gỡ, tốc độ triển khai xây dựng đang ngày một nhanh hơn. Dự án Đầu tư xây dựng Nhà máy Đóng tàu Ba Son mới với tổng mức đầu tư khoảng 20,000 tỷ đồng (gần 1 tỷ USD) đang được đẩy nhanh tiến độ nhằm đáp ứng yêu cầu nâng cao năng lực đóng tàu chiến hiện đại cho Hải quân Việt Nam. Chỉ trong 2 năm nữa, khu đất rộng 95 ha (gấp 3 lần diện tích hiện tại ở Ba Son Sài Gòn) tại Tân Thành (Bà Rịa - Vũng Tàu) sẽ lột xác thành một nhà máy đóng tàu hiện đại. Nhà máy mới được trang bị công nghệ tiên tiến tương đương với các nước trong khu vực và thế giới, bảo đảm đủ năng lực đóng mới tàu chiến hiện đại có lượng giãn nước từ 500 đến 2,000 tấn; sửa chữa tàu quân sự đến 5,000 tấn; đóng mới tàu vận tải đến 70,000 DWT, sửa chữa tàu vận tải, phương tiện nổi đến 150,000 DWT... Dự kiến đến cuối năm 2017, dự án sẽ hoàn thành xong các nhà xưởng, đầu năm 2018 đưa vào sản xuất và đến giữa năm 2019 hoàn thành toàn bộ và Ba Son sẽ là nhà máy đóng tàu lớn nhất Việt Nam. Có thể cặp tàu Gepard thứ 4 (chiếc số 7 và 8) sẽ được đóng tại Ba Son.

Nhà máy Đóng tàu Damen - Sông Cấm: Damen Shipyards Group – Tập đoàn đóng tàu Damen, Hòa Lan, hiện sở hữu 17 nhà máy đóng tàu ở Hòa Lan và 18 nhà máy hợp tác ở nước ngoài (bao gồm Brazil, Romania, Việt Nam và Cuba). Các lĩnh vực tham gia: Tiếp thị, thiết kế và xây dựng các tùy chọn trong dự án đóng tàu khu trục nhỏ và tàu hộ tống lớp Sigma, tham gia phụ trách của bộ phận trong công ty đóng tàu hải quân đóng tàu Damen Schelde - một công ty con của Tập đoàn đóng tàu Damen. Hiện nay, Tập đoàn đóng tàu Damen của Hà Lan đã tham gia hợp tác ở bốn nhà máy tại Việt Nam, bao gồm: Nhà máy đóng tàu Damen Vinashin (Hải Phòng), nhà máy đóng tàu Sông Cấm (Hải Phòng), nhà máy Z189 (Hải Phòng) và nhà máy Sông Thu (Đà Nẳng).

Công ty CP Đóng tàu Sông Cấm được đánh giá là một trong những "đứa con" khỏe mạnh nhất của SBIC, không bị “dính bão Vinashin”, không hề thua lỗ trong suốt nhiều năm qua và là đơn vị đưa về nhiều ngoại tệ nhất cho SBIC nhờ các hợp đồng xuất khẩu tàu có giá trị kỹ thuật cao, trong đó nổi bật nhất là sản phẩm từ nhà máy liên danh với Tập đoàn Hòa Lan mang tên Damen Sông Cấm. Liên danh Damen-Sông Cấm có giá 60 triệu USD vừa khánh thành đầu năm 2014, trong đó 70% vốn góp từ nhà đầu tư Hà Lan. Đối tác này cũng đã đặt vấn đề mua lại đa số cổ phần tại Công ty TNHH MTV Đóng tàu Hạ Long, một doanh nghiệp thành viên khác của SBIC khi doanh nghiệp này IPO tới đây. Hiện tại, Damen cung cấp gần như toàn bộ các đơn hàng, giúp nhà máy Sông Cấm và Hạ Long “làm không hết việc” giữa lúc thị trường đóng tàu trong nước và thế giới đang chưa phục hồi. Năm 2016, nhà máy hoàn tất xưởng đóng tàu gồm 2 xưởng chính được thiết kế và xây dựng đáp ứng các yêu cầu đấu tổng thành thân tàu và hoàn thiện tàu có chiều dài từ 25-60 m, công suất đạt 30 vỏ tàu/1 năm. Khi hoàn thành cả 3 giai đoạn, nhà máy sẽ tạo việc làm cho khoảng 1,500 lao động tại địa phương. Theo ông Pim Schuurman, Chủ tịch Công ty liên doanh Damen-Sông Cấm, “đây là nhà máy lớn và hiện đại nhất của Damen liên doanh tại nước ngoài, chuyên đóng mới và hoàn thiện các tàu kéo, tàu công trình, tàu cao tốc, tàu dịch vụ thiết kế theo tiêu chuẩn châu Âu”.

Ngoài ra, việc hợp tác với tập đoàn Damen để đóng các tàu đổ bộ như Damen Roro 5612 hay các tàu tuần tra còn mở hướng cho công nghiệp đóng tàu Việt Nam phát triển thêm đa dạng (ngoài việc đóng các tàu pháo, tàu tên lửa, tàu vận tải) tiến tới có thể đóng các tàu đổ bộ cỡ lớn dựa theo các mẫu tàu của tập đoàn Damen. Đặc biệt, tàu đổ bộ như Damen Roro 5612 rất giống mô hình tàu đổ bộ thuộc đề án 21820 lớp Dyugon của Hải quân Nga. Ngoài khả năng đổ bộ ưu việt, các tàu đổ bộ lớp Dyugon có thể cải biến để mang theo tên lửa Club-K.
 

Phóng đồ tàu đổ bộ lớp Dyugon cải biến để mang 2 container chứa tên lửa Club-K

 
Ngoài ra, MV Sycamore là chiếc tàu huấn luyện đa năng (Multirole Aviation Training Vessel – MATV), được liên doanh đóng tàu Damen-Sông Cấm (Nhà máy Z189) khởi công đóng mới cho Hải quân Hoàng gia Australia (RAN) vào ngày 21/5/2015. Thiết kế của chiếc MV Sycamore dựa trên nguyên mẫu tàu tuần tra xa bờ OPV 2400 của Tập đoàn Damen-Hà Lan. Tàu có chiều dài 94 m, lượng giãn nước đầy tải 2,400 tấn, tốc độ hành trình 17 gút (tối đa 23 gút), thủy thủ đoàn và học viên 60 người.

Tổng công ty Sông Thu: Năm 2013, Công ty TNHH MTV Sông Thu chuyển đổi thành Tổng Công ty Sông Thu là một trong những đơn vị đóng tàu hàng đầu của Việt Nam, có trụ sở chính tại thành phố Đà Nẵng (miền Trung Việt Nam). Đây là đơn vị có những bước phát triển mạnh mẽ, đảm bảo mức tăng trưởng cao (trên 20%/năm) và với năng lực của mình, đơn vị đã đóng mới thành công nhiều tàu tuần tra biển, tàu kéo biển đa năng, tàu chuyên dụng, tàu thế hệ mới công suất lớn có chất lượng cao và công nghệ hiện đại như: tàu đa năng ứng phó sự cố tràn dầu hiện đại nhất Đông Nam Á, tàu khảo sát đo đạc biển HSV 6613 cho Quân chủng Hải quân, tàu cảnh sát biển đa năng lớp DN 2000 cho Bộ tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam ... Trong năm 2016, đoàn đại biểu thuộc Tổng Công ty đóng tàu Sông Thu của Việt Nam đã tới thăm trường Đại học Hàng hải Quốc gia Liên bang Nga mang tên Đô đốc Nevelsky ở Vladivostok, vùng Viễn Đông nước Nga trong nỗ lực đào tạo cán bộ cho ngành công nghiệp hàng hải và đóng tàu của Việt Nam.

Tin mới nhất cho biết xí nghiệp Sông Thu sẽ triển khai đóng mới ít nhất 2 tàu cảnh sát biển đa năng theo thiết kế DN-4000. Đây có thể sẽ là một trong những gam tàu tuần tra đa năng hiện đại và lớn nhất của Cảnh sát biển Việt Nam theo thiết kế và chuyển giao công nghệ của Tập đoàn Damen (Hà Lan). Được biết, đầu năm 2016 vừa qua, Sông Thu đã hoàn tất ký kết với đối tác về việc đóng cặp tàu DN-4000 đầu tiên. Các tàu này sẽ có lượng choán nước lên tới trên 4,000 tấn, lớn gấp đôi so với các tàu thuộc lớp DN-2000 trước đó. Dự kiến năm 2019 các tàu này sẽ được hoàn thành, bàn giao cho cho các đơn vị thực thi pháp luật trên biển của Việt Nam.

.
Nhà máy Z189 Hải Phòng: Năm 2014, nhà máy 189 Hải Phòng được ủy nhiệm triển khai đóng mới tàu tuần tra cao tốc, tàu vận tải đa năng, tiếp dầu trên biển cho Quân chủng Hải quân và Bộ Tư lệnh Cảnh sát Biển, góp phần nâng cao năng lực bảo đảm nhiên liệu cho các lực lượng làm nhiệm vụ xa bờ, dài ngày trên biển. Ngoài nhiệm vụ sản xuất hàng quốc phòng, những năm gần đây, Công ty cũng có nhiều bước đột phá trong lĩnh vực sản xuất hàng kinh tế. Từ 2010 đến nay, Công ty đã triển khai đóng mới nhiều tàu vận tải đa năng xuất khẩu sang Hòa Lan; tàu chở nhựa đường cho Tập đoàn dầu khí Quốc gia, sửa chữa các loại tàu cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước, sản xuất gia công cấu kiện kim loại. Đến nay, Công ty đã hoàn thiện, bàn giao cho Hòa Lan 4 tàu vận tải 2,600 tấn, 2 tàu chở container 3,300 tấn; hoàn thiện, bàn giao cho Tập đoàn Dầu khí Quốc gia 2 tàu chở nhựa đường 3,100 tấn.

Đặc biệt, hai tàu cứu hộ tàu ngầm Besant (EGS 8316) và Stoker (EGS 9316) là dự án liên kết giữa Nhà máy Z189 - Tổng cục Công nghiệp quốc phòng với Công ty đóng tàu Damen (Hà Lan) đóng cho Hải quân Hoàng gia Australia. Chiếc Besant (EGS 8316) được hạ thủy tháng 10/2014 và bàn giao cho Hải quân Hoàng gia Australia trong tháng 6/2015. Chiếc Stoker (EGS 9316) được hạ thủy tháng 5/2015 và bàn giao cho đối tác vào cuối năm 2015. Trọng lượng khi hạ thủy của tàu Besant là 2,093 tấn, với chiều dài 83 m, chiều rộng 16 m. So với Besant, tàu Stoker có kích thước lớn hơn một chút, với lượng giãn nước đầy tải 3,690 tấn, chiều dài 93.2 m, vận tốc tối đa 16 gút.

Tàu cứu hộ tàu ngầm Besant (EGS 8316) - Ảnh: maritime-executive.com

.
THÁCH THỨC CỦA LĨNH VỰC ĐÓNG TÀU HẢI QUÂN Ở ĐÔNG NAM Á

Richard A. Bitzinger, chuyên gia thuộc chương trình chuyển đổi quân sự, Viện Nghiên cứu Chiến lược (RSIS), trường Đại học Nam Dương, Singapore, vừa có bài bình luận đăng trên trang mạng của RSIS đề cập đến lĩnh vực đóng tàu hải quân tại các nước Đông Nam Á. Gần như mọi quốc gia lớn tại Đông Nam Á đều sở hữu một ngành công nghiệp đóng tàu và tham gia vào việc đóng các tàu chiến cho lực lượng Hải quân của nước họ. Hơn nữa, hầu hết các quốc gia này đều mong muốn mở rộng các xưởng đóng tàu và năng lực sản xuất cũng như các chương trình đóng tàu tham vọng hơn. Tuy nhiên, các nhà máy đóng tàu Đông Nam Á đối mặt với một số vấn đề mang tính dài hạn khi họ muốn phát triển thêm khả năng đóng tàu của họ:

Chuyển giao công nghệ: Các nước nhỏ, khi mua chiến hạm từ các nước lớn, đều đòi hỏi chuyển giao nhiều công nghệ sau khi đóng 2-4 chiếc đầu tiên. Các nước nhỏ thường yêu cầu được gởi các giám đốc, kỹ sư, chuyên viên tham dự việc thiết kế, sản xuất để lấy kinh nghiệm khi sản xuất trong nước. Các nước mua và bán cần có những tương nhượng cần thiết. Nhật Bản đã  thất bại trước tập đoàn DCNS của Pháp trong nỗ  lực giành hợp đồng đóng mới 12 tàu ngầm của Úc trị giá 50 tỉ USD thay thế cho hạm đội lớp Collins đã lỗi thời. Vấn đề chuyển giao công nghệ cũng là yếu tố khá quan trọng. Nga Sô khá thành công khi bán vũ khí cho Việt Nam. Nga đã chuyển giao nhiều công nghệ cho Việt Nam, nhờ đó sản xuất hàng loạt tên lửa và tàu chiến theo giấy phép của Nga. Quan hệ giữa Việt Nam và Ấn Độ cũng cho phép tiếp cận loại tên lửa chống hạm Brahmos phát triển cùng với Nga. Đây thực sự là một mối quan hệ quốc phòng bền vững, hai bên đều có lợi. Do Thái đang xuất hiện như là một nhân tố mới trong việc chuyển giao công nghệ và liên doanh với Việt Nam.

Nhân sự: Các nước Đông Nam Á không có các công nghệ và chuyên gia cao cấp trong lĩnh vực đóng tàu. Trong phần lớn các trường hợp, các nhà máy đóng tàu các nước đều có quy mô nhỏ, chỉ giới hạn trong việc đóng các tàu tuần tra, tàu hộ tống và tàu tuần tra ven bờ. Chỉ có Singapore là ngoại lệ khi nước này có khả năng đóng các tàu lớn hơn chẳng hạn như tàu khu trục lớp Formidable 3,500 tấn hoặc tàu tấn công đổ bộ lớp Endurance 9,000 tấn; tuy nhiên, Singapore chỉ là một đảo quốc nhỏ, thiếu yếu tố địa dư.

Nhập cảng cơ phận: Tất cả các công ty đóng tàu tại khu vực đều phải nhập khẩu tất cả hoặc gần như là toàn bộ các hệ thống và vũ khí trang bị cho các tàu này, bao gồm cả máy móc, radar, thiết bị điện, hệ thống kiểm soát hỏa hoạn, tên lửa và hệ thống vũ khí. Việc nhập cảng cơ phận sẽ được giảm bớt trong tiến trình công nghiệp hóa của các quốc gia Đông Nam Á.

Thiết kế: Việt Nam cũng có viện Thiết kế tàu quân sự, trực thuộc Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng và các Tổng công ty và các công ty đóng tàu trực thuộc tuy nhiên khả năng thiết kế các tàu chiến trên 2,000 tấn là một dấu hỏi. Việt Nam có thể dùng phương án từ trước tới nay là mua thiết kế sơ bộ ở nước ngoài rồi tự phát triển, đóng mới trong nước. Ví dụ điển hình là dự án đóng đóng tàu pháo TT-400TP được mua bản vẽ sơ bộ nước ngoài. Trên cơ sở đó, từng bước cũng giúp nền công nghệ đóng tàu trong nước tiến bộ dần tới việc tự thiết kế. Đây cũng là con đường được nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới lựa chọn.

Khả năng sinh lời: Hiện nay, các nước Đông Nam Á dù đóng được các tàu chiến 3,000 tấn thì cũng chỉ đóng cho hải quân của nước mình, chưa có cơ hội xuất khẩu sang các nước khác. Ngay cả Trung Quốc đã bắt đầu xuất khẩu các tàu hộ vệ 3,000 tấn hay nhỏ hơn cho các nước như Pakistan, Thái Lan, Bangladesh, Malaysia nhưng kết quả chẳng lấy gì khích lệ lắm. Hải quân Thái Lan cũng nếm mùi vũ khí Trung Quốc vì ham rẻ đã đặt mua 6 tàu hộ vệ tên lửa thuộc dự án 053HT (lớp Giang Hồ III) của Trung Quốc. Tuy nhiên sau khi mua chất lượng của những tàu chiến này đang ngày càng xuống cấp khiến không ít quốc gia đã phải đặt dấu hỏi. Hệ thống điện lực, động lực, kiểm soát có nhiều hạn chế, thiết kế vỏ tàu không chắc chắn. Thái Lan đã phải nhờ các công ty Thụy Điển để cứu 2 tàu chiến này thoát khỏi cảnh nghỉ hưu sớm. Đồng thời, hệ thống vũ khí, điện tử, trang thiết bị đi kèm của Trung Quốc cũng bị dỡ bỏ.

KỀT LUẬN

Cũng như nền kinh tế của các nước Đông Nam Á trong bối cảnh toàn cầu hóa, Việt Nam và các nước Đông Nam Á có 2 giải pháp: Thứ nhất là phối hợp thành lập một tổ hợp đa quốc gia chuyên đóng tàu chiến cho các nước Đông Nam Á. Mổi nước chuyên trách một lãnh vực dựa vào thế mạnh của mình. Điều này khó thực hiện vì các nước Đông Nam Á vốn không có tinh thần đoàn kết và khả năng cũng chẳng hơn thua nhau bao nhiêu. Chỉ còn giải pháp là Việt Nam phải dựa vào thế mạnh của mình, phối hợp với các quốc gia đóng tàu chiến tiên tiến như Nga Sô, Liên Âu, Nhật Bản, Do Thái, tận dụng kỷ thuật tiên tiến của các nước này phối hợp với nền nhân công giá rẻ, trình độ kỷ thuật cao để đóng các tàu chiến cỡ 3,000-5,000 tấn có thể cạnh tranh với Trung Quốc, xuất cảng khắp thế giới. Nếu Việt Nam có được 3-4 liên doanh thì việc có được một chổ đứng trong số quốc gia xuất cảng tàu chiến cỡ trung là điều khả thi.

THAM KHẢO

1. Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng Việt Nam - Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

2. Bài viết “Cơ hội nào cho thị trường ngành đóng tàu Việt” trên mạng SBIC.

3. Bài viết “Hạ thủy tàu cứu hộ tàu ngầm đóng cho Hải quân Australia” trên mạng thoisuvtv@vtv.vn ngày 2/10/2014.

4. Bài viết “Tự hào, VN tự chế tạo thành công hệ thống cảnh giới vùng trời” trên mạng Soha News ngày 31/05/2016.

5. Bài viết “Nhiều nước đau đầu vì vũ khí Trung Quốc” trên mạng Thanh Niên ngày 9/12/2016.

6. Bài viết “Việt Nam sẽ đóng tàu chiến?” trên mạng Đất Việt ngày 20/5/2016.

7. Bài viết “20,000 tỷ xây dựng nhà máy đóng tàu chiến Ba Son mới” trên mạng Giao thông Vận tải ngày 12/05/2016.

8. Bài viết “Khánh thành Nhà máy Đóng tàu Damen - Sông Cấm” trên mạng Đầu Tư Online ngày 30/1/2017.

9. Bài viết “Ba thách thức của lĩnh vực đóng tàu hải quân ở Đông Nam Á” trên mạng TTXVN/Vietnam+ ngày 23/2/2017.

10. Bài viết “Hạ thủy tàu hút xén thổi hiện đại nhất Việt Nam” trên mạng Giao Thông ngày 27/2/2017.

11. Bài viết “Tàu Dyugon Việt Nam muốn mua sẽ tích hợp tên lửa Club-K?” trên mạng Soha ngày 30/10/2015.

12. Bài viết “Thách thức của ngành đóng tàu hải quân: Việt Nam khác Singapore” trên mạng Đất Việt ngày 21/2/2017.

13. Bài viết “Singapore: Ngành Đóng Tàu Yếu Hơn” trên mạng Việt Báo ngày 4/6/2017.

File: ITN-091517-VN-QS-Khả năng đóng tàu chiến của Việt Nam.doc

• Anh Em Nhà Họ Thương
• Điểm Phim
• Cuộc Chiến Việt Nam: Các huyền thoại về Tướng Võ Nguyên Giáp
• Thời Trang Thu Vàng