Trang Sử Việt: Vua Duy Tân: Nguyễn Phúc Vĩnh San

(1900  - 1945)

 

Năm 1907, Pháp truất phế vua Thành Thái, đưa Hoàng tử Nguyễn Phúc Vĩnh San 8 tuổi lên ngôi ngày 5-9-1907, niên hiệu Duy Tân. Khâm sứ Pháp là Fernand Lévecque không chọn Hoàng tử lớn tuổi, mà chọn Vĩnh San trẻ tuổi làm vua để dễ bề thao túng?! Fernand Lévecque lầm, một nhà báo Pháp đã viết: “...Un jour de trône a complètement changé la figure d’un enfant de 8 ans” (Một ngày lên ngai vàng đã thay đổi hoàn toàn bộ mặt của cậu bé lên 8)!. Vua Duy Tân dù mới 8 tuổi nhưng chống Pháp còn quyết liệt hơn vua cha. 

 

Có một lần tay vua bị dơ, quan hầu đem đến thau nước rửa tay, vua hỏi: “Tay dơ lấy nước mà rửa, nước dơ lấy gì để rửa”. Lần khác, vua ngồi câu cá ở bến Phú Văn Lâu, ra câu đối với thầy học là Nguyễn Hữu Bài: “Ngồi trên nước không ngăn được nước, trót buông câu nên lỡ phải lần”, Nguyễn Hữu Bài đối lại: “Nghĩ đời mà ngán cho đời, đành nhắm mắt đến đâu hay đó”, vua nói: “Hoá ra thầy là người bó tay trước thời cuộc”. 

     Để kiểm soát vua Duy Tân, Pháp cho lập 6 phụ chính đại thần: Tôn Thất Hân, Nguyễn Hữu Bài, Cao Xuân Dục, Lê Trinh, Miên Lịch, Huỳnh Côn và tiến sĩ sinh học pháp là Ebérhard lo việc dạy học và theo dõi vua Duy Tân.

  

Hai nhà cách mạng của Việt Nam Quang Phục Hội là Trần Cao Vân và Thái Phiên, nhờ Phạm Hữu Khánh đưa cho vua một bức thư. Xem thư xong, vua hẹn sẽ câu cá ở Hậu hồ để gặp. Sau khi mật bàn việc tổng khởi nghĩa đánh Pháp, vua chủ động và quyết định tổng tấn công tại các tỉnh miền Trung, dự định sẽ bùng nổ vào 1 giờ sáng đêm 3 tháng 5, rạng ngày 4-5-1916. 

 

Vua Duy Tân giả thường dân, rời Hoàng cung cùng hai yếu nhân khởi nghĩa cũng là người hộ vệ là Tôn Thất Đề và Nguyễn Quang Siêu xuống thuyền tại bến Thương Bạc, ngược lên dòng sông Lợi Nông đến đầm Hà Trung, sẽ phát lệnh khai chiến bằng một tiếng súng thần công. Nhưng sự việc đã bị lộ nên cuộc khởi nghĩa thất bại. Khâm sứ Pháp tại Huế thuyết phục vua trở lại ngai vàng, vua nói: “Các ông muốn bắt buộc tôi phải làm vua nước Nam thì hãy coi tôi như là một vị vua đã trưởng thành và có quyền tự do hành động, nhất là quyền tự do trao đổi tin tức và ý kiến với chính phủ Pháp”. Không thuyết phục được vua Duy Tân, Pháp đày ông đến đảo Réunion là thuộc địa Pháp ở Châu Phi. 
 

     Trần Cao Vân, Thái Phiên, Tôn Thất Đề, Nguyễn Quang Siêu và một số người yêu nước khác bị xử tử ở An Hoà (Huế). 

 

     Có một thời gian ông phục vụ trong quân đội Pháp để chống lại Đức quốc. Ngày 14-12-1945, Charles de Gaulle tiếp Duy Tân. Trong tập “Hồi ký chiến tranh” tướng de Gaulle ghi: “...Tôi sẽ tiếp Cựu hoàng (Duy Tân) và sẽ cùng ông xem xét chúng tôi sẽ làm được những gì? Đó là một nhân vật đầy cương nghị. Mặc dù bị lưu đày ròng rã 30 năm trời, hình ảnh của ông không hề phai mờ dân tộc Việt Nam trong tâm hồn!” Sau đấy, hai bên thảo luận độc lập cho Việt Nam.

 

     Ngày 24-12-1945, Cựu Hoàng chuẩn bị lên phi cơ Lockheed C-60 của Pháp, từ Paris trở về La Réunion. Ngày 26-12-1945, phi cơ rớt gần làng Bassako, thuộc M’Baiki (Trung Phi). Tất cả phi hành đoàn và hành khách đều thiệt mạng. Đây có thể là một vụ mưu sát?!. 

     Việc Cựu Hoàng trở lại Việt Nam sẽ gây khó khăn cho Anh quốc trong việc trao trả các thuộc địa. Ngoài ra, một bạn thân của Duy Tân là E.P Thébault viết trong bài “Destin tragique d’un Empereur d’Annam” vào ngày 17-12-1945: “Mười hôm trước khi tử nạn; Duy Tân có linh cảm tính mạng ông bị đe doạ. Khi cả hai đi ngang vườn Tuileries, Cựu Hoàng nắm tay Tôi nói: Anh bạn già Thébault của tôi ơi! Có cái gì báo với tôi rằng tôi sẽ không trị vì. Anh biết không, nước Anh chống lại việc tôi trở về Việt Nam. Họ đề nghị tặng tôi 30 triệu quan nếu tôi bỏ ý định ấy”.

Năm 1987, con trai lớn của Cựu Hoàng là Georges Vĩnh San và gia đình đã đưa hài cốt Cựu Hoàng về nước, làm lễ tại điện Long Ân (Huế) ngày 6-4-1987 và cải táng tại khuôn viên An Lăng, cạnh nơi an nghỉ của vua cha Thành Thái.