(Lời tâm tình: Bài viết về “Sử Việt” chỉ khái quát, không đi sâu từng chi tiết của mỗi nhân vật. Cuối mỗi bài viết, phần “Thiết nghĩ” nếu có chỉ là góp ý của tác giả, không ngoài mục đích làm sáng tỏ thêm về nội dung đã biên soạn. Trang Sử Việt luôn mong mỏi nhúm nhen tình tự dân tộc, niềm yêu thương quê hương và giữ gìn Việt ngữ cùng văn hóa Việt. Trang Sử Việt đăng trên Vietbao Online thứ Ba và thứ Sáu hằng tuần).
________________
ĐÀO TẤN
(1845-1907)
.
Đào Tấn tự là Chỉ Thúc, hiệu Tô Giang, Mai Tăng, Mộng Mai, quê huyện Tuy Phước, Bình Định. Cha là Đào Đức Ngạc, Đào Tấn thuộc dòng dõi Lộc Khê hầu Đào Duy Từ..
.
Năm 1867, Đào Tấn 22 tuổi, đỗ cử nhân khoa thi hương Đinh Mão (1867) tại trường thi Bình Định. Năm 1871, Đào Tấn được vua Tự Đức cho triệu về kinh thành Huế, được sơ bổ Điển tịch, sung vào Hiệu thư ở Nội các, tức hội nhà văn của triều đình, lo việc biên soạn và sáng tác do vua Tự Đức chủ xướng. Năm 1874, ông được bổ nhiệm tri phủ Quảng Trạch sau thăng chức Phủ doãn Thừa Thiên.
Đào Tấn làm quan luôn thanh liêm, chính trực. Ông đã làm quan qua các triều vua từ Tự Đức đến Thành Thái. Ông thấy nước nhà lâm nguy mà không giúp gì được, tự thấy hổ thẹn, viện cớ cha mẹ già yếu, ông xin từ quan về phụng dưỡng cha mẹ nhưng không được chấp nhận. Cho đến khi cha mất, ông mới được phép về quê. Đến năm 1889, Đồng Khánh lên ngôi, cho mời ông tiếp tục tham chính. Đào Tấn trở lại triều đình nhậm chức, được thăng chức Tổng đốc An Tĩnh (Nghệ An-Hà Tĩnh), Công Bộ Thượng thư (1897).
.
Thời vua Thành Thái, Đào Tấn làm Phủ doãn Thừa Thiên, bồi Ba là một tên tay sai khét tiếng của Pháp. Bồi Ba mua bò của dân, không trả tiền còn vu cáo chủ bò là dư đảng của Cần Vương, rồi bắt giam. Đào Tấn nghe tin, cho lính bắt bồi Ba, lập hồ sơ đầy đủ, rồi “xử nóng” và cho “chém nóng” bồi Ba tại bờ sông Hương, Khâm sứ Pháp hạch hỏi, Đào Tấn trả lời: “Hắn làm việc cho bảo hộ nhưng hắn vẫn là người Việt, sống ở đất Việt Nam, gây tội với dân Việt Nam thì quan Việt Nam sao lại không xử hắn mà phải hội thương với Bảo hộ?” Ông còn nói: “Sống ở đời mà thấy chuyện ngang trái không trị thì còn mặt mũi nào dạy dỗ thiên hạ trong tuồng”.
.
Năm 1904, vì ông không theo phe cánh của tên Việt gian Nguyễn Thân, nên bị cách chức, ông trở về quê nhà ở ẩn.
Tổ tiên của ông là Đào Tá Hán (cha Đào Duy Từ) là kép hát nổi tiếng, có lẽ từ dòng máu văn nghệ ấy nên ông cũng rất thích văn nghệ, ông biên soạn những vở tuồng được người thời bấy giờ rất hâm mộ, như: Tứ quốc lai vương, Quan Công quá quan, Quần trân hiểu thoại, Trầm hương các... Chính ông là người sáng lập ra bộ môn hát bội ở Bình Định. Thời ấy, ca hát chưa được trọng vọng và khuyến khích mà ông đã lập một trường dạy kịch nghệ cho nghệ sĩ tại Bình Định.
Ông mất năm 1907 hưởng thọ 62 tuổi, để lại các tác phẩm: Mộng mai từ lục; Mộng mai ngâm thảo; Mộng mai thi tồn.
.
*- Thiết nghĩ: Đào Tấn có phải vì trung thành với các vua thân Pháp đang trị vì, mà vào năm 1885, Hàm Nghi xuất bôn, hạ chiếu Cần Vương đã kêu gọi chống giặc cứu nước, thì Mai Xuân Thưởng khởi nghĩa ở Bình Định, Đào Tấn vẫn hững hờ đứng ngoài cuộc, từ chối lời mời tham gia kháng chiến, đến chùa Linh Phong (Phù Cát) ở ẩn. Phải chăng, tinh thần chống ngoại xâm của ông là kẻ sĩ tiêu cực?!.
Về sự nghiệp văn chương của Đào Tấn; thơ văn lưu loát, nội dung sâu sắc, vần điệu uyển chuyển. Nổi bậc hơn hết là nghệ thuật tuồng. Ông đem tài năng và tâm huyết đưa nghệ thuật tuồng Việt Nam phát triển mạnh mẽ và phong phú. Đào Tấn là tác giả biên soạn tuồng với số lượng lớn và phong phú về phẩm chất. Ông đã uyển chuyển sửa lại khuôn mẫu ước lệ, gọt giũa kịch bản để đem lại tính sinh động cho vở tuồng. Những tuồng xưa thường mang tính bi kịch, được ông sửa lại mềm mại tinh tế, pha lẫn hài hước, cả hai được hài hoà gây cho khán giả vừa bi thương vừa rộn rã.
Đào Tấn chú trọng nắn nót từng nhân vật tuồng, tạo thành những hình tượng gây cho người xem vừa ngưỡng mộ vừa thích thú. Ông đã đề xuất cải sửa về đạo cụ, phục trang, hệ thống hóa mỹ thuật, trang trí sân khấu trang trọng, cách hoà âm nhịp nhàng để nhạc điệu hòa hợp với điệu bộ diễn viên. Do ông dày công vun đắp cho hát bội, nên nơi đền thờ ông tại Bình Định, xem ông là ông tổ của ngành hát bội.
.
Cảm niệm: Đào Tấn
.
Đào Tấn, lo lường giúp giống nòi!
Lòng trung, mong mỏi đất trời soi
Lập đoàn hát bội, hân hoan ngắm
Biên soạn tích tuồng, thích thú coi!
.
Nguyễn Lộc Yên
.
.
Gửi ý kiến của bạn
