PHAN ĐÌNH PHÙNG
(1847 - 1895)
Phan Đình Phùng quê huyện La Sơn, Hà Tĩnh. Đỗ Tiến sĩ năm 1877, làm quan đời vua Tự Đức, được bổ làm Tri huyện Yên Khánh (thuộc Ninh Bình), rồi về triều giữ chức Ngự sử.
.
Ông tính thẳng thắn, cương trực. Năm 1882, ông dân sớ đàn hặc Thiếu bảo Nguyễn Chánh về tội không tiếp viện, khi thành Nam Định bị quân Pháp tấn công, nên các quan lại nhiều người cảm phục nhưng cũng lắm người ghét. Năm 1883, ông chỉ trích các quan phụ chính đại thần về việc phế lập các vua không theo di chiếu Tiên đế nên bị Tôn Thất Thuyết cách chức, ông về quê nhà phụng dưỡng mẹ già.
.
Năm 1885, hưởng ứng chiếu Cần Vương, ông chọn vùng núi ở hai huyện Hương Sơn và Hương Khê thuộc tỉnh Hà Tĩnh làm chiến khu, ông giữ chức Hiệp thống quân vụ, lãnh đạo quân Cần vương, chống Pháp ở 3 tỉnh: Hà Tĩnh, Nghệ An, Quảng Bình. Ông đã tổ chức lực lượng Nghĩa quân như quân đội chính quy, từng đội được trang bị một kiểu quân phục và vũ khí có súng đầy đủ. Trong lực lượng của ông có nhiều người tài: Tiến sĩ Phan Trọng Mưu, Cao Thắng, Cao Nữu... Cao Thắng đã mở lò đúc súng ở bản doanh Vụ Quan. Sau khi vua Hàm Nghi bị Trương Quang Ngọc bắt nạp cho Pháp, cụ Phan đem quân đến bắt tên Việt gian Ngọc trị tội.
.
Pháp cử Hoàng Cao Khải, Nguyễn Thân dụ ông hàng, dụ hàng không được chúng đào mồ mả tổ tiên dòng họ Phùng và bắt giam người thân của ông. Người ta thấy đau lòng nên báo cho ông biết, ông ngậm ngùi nhưng vẫn khẳng khái: “Ta chỉ có một ngôi mộ to, ta phải giữ là nước Việt Nam, người bà con to, ta phải cứu là mấy mươi triệu đồng bào Việt Nam”.
.
Ông luôn tha thiết yêu quê hương mến giống nòi, dù là kẻ lầm đường lạc lối, đi lính cho thực dân Pháp, ông vẫn dặn dò Nghĩa quân: “Khi giao tranh, vạn bất đắc dĩ mới giết người Việt đi lính cho Tây, bởi họ là đồng bào của chúng ta”.
.
Phan Đình Phùng chẳng những là nhà quân sự tài ba, còn là một nhà thơ lỗi lạc. Bài thơ “Thuật Hoài” của ông, tâm tư yêu nước nồng nàn và ngậm ngùi trước cảnh quê hương đang tang tóc bởi quân ngoại xâm.
Nguyên văn:
Nhung trường phụng mạng thập canh đông
Nhung trường phụng mạng thập canh đông
Võ lược y nhiên vị tấu công
Cùng hộ ngao thiên nan trạch nhạn
Phỉ đồ biến địa thượng đồn phong
Cửu trùng xa giá quan sơn ngoại
Tứ hải nhân dân thủy hỏa trung
Trách vọng dũ long ưu dũ đại
Tướng môn thâm tự quí anh hùng
Nghĩa Nôm:
Vâng mệnh ra quân đã mấy đông
Vâng mệnh ra quân đã mấy đông
Tận tâm chiến đấu, kể chi công!
Dân tình điêu đứng, như bầy nhạn
Quân ác hung hăng, tợ lũ ong!
Xa giá đất ngoài, lo lắng giúp
Gian sơn khói lửa, xót xa trông!
Băn khoăn trách nhiệm vô cùng lớn
Hổ trướng, anh hùng gìn giữ mong!
Ông là thủ lĩnh của Văn Thân, chỉ huy lực lượng Nghĩa quân trên 10 năm chống thực dân Pháp. Ông bị bệnh mất ở chiến khu ngày 28-12-1895. Đại uý Pháp là Gosselin đã thán phục ông, trong sách Empire d’ Annam viết: “Quan Đình nguyên Phan Đình Phùng, biết huấn luyện binh sĩ, phát triển lực lượng... súng của ông đúc thật nhiều, giống hệt như súng Pháp, chỉ vì thiếu xẻ rãnh, nên đạn bắn không được xa”.
*- Thiết nghĩ: Cụ Phan Đình Phùng là một nho sĩ khí khái, Cụ hành động theo lương tri và lẽ phải, không khuất phục trước bất cứ cường quyền nào. Năm 1883, Cụ thẳng thắn chỉ trích các phụ chính đại thần về việc phế lập các vua không theo di chiếu của Tiên đế, dù biết rằng bản thân sẽ bị trù dập. Năm 1894, Hoàng Cao Khải thừa lệnh toàn quyền De Lanessan đã viết thư chiêu hàng Cụ, Cụ không ham danh lợi và phú quí, nên đã hạch tội Khải bán nước, phản dân. Cụ là mẫu người: “Kẻ sĩ thà chết chứ không chịu nhục, giàu sang không ham hố, nghèo nàn không đổi dạ, cường quyền không khuất phục” (Sĩ khả sát bất khả nhục, phú quí bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất).
Lực lượng Nghĩa quân của cụ Phan, nhen nhúm từ buổi ban đầu ít oi ở làng Đông Thái, huyện La Sơn; thiếu lương thực và vũ khí nhưng chỉ trong vài năm sau, vừa chiến đấu vừa tuyển mộ, vừa huấn luyện và phát triển, đã trở thành một lực lượng hùng mạnh, tới cả mấy nghìn quân sĩ, hoạt động trên khắp miền núi rừng của 4 tỉnh: Hà Tĩnh, Quảng Bình, Thanh Hóa và Nghệ An, được trang bị súng đạn do nghĩa quân tự chế tạo và quân sĩ mặc quân phục chỉnh tề.
Trong những năm 1885-1890, Nghĩa quân của cụ Phan đã xuất quỷ nhập thần, chống trả mọi cuộc tấn công của giặc, đồng thời đã giáng cho quân thù nhiều đòn chí tử. Nghĩa quân đã tấn công các đồn bót của giặc ở Hà Tĩnh, Nghệ An. Những trận tấn công các đồn giặc: Trường Lưu, Dương Liễu, Linh Cảm, Quỳnh Lưu, đã đem về chiến thắng vẻ vang, gây cho Pháp và bọn tay sai tức tối và hoảng hốt.
Giặc Pháp và bọn tay sai vừa lúng túng vừa tìm cánh cứu nguy, nên chúng tìm mọi thủ đoạn thâm độc, đến bắt người thân và đào mồ mả tổ tiên của cụ Phan, nhưng Cụ khảng khái đặt quyền lợi quốc gia và dân tộc lên trên quyền lợi gia đình. Pháp thấy vậy, chúng sai tên việt gian Nguyễn Thân đem quân đông đảo đàn áp Nghĩa quân. Mặc dù ở yếu thế, nhưng Nghĩa quân vẫn đánh trả kẻ thù thất điên bát đảo.
Khí tiết sắt son vì dân vì nước của cụ Phan Đình Phùng như ánh sao sáng vằng vặc bao la soi rọi khắp bầu trời nước Việt Nam thời bấy giờ, mà ngày nay vẫn còn tỏa sáng rực rỡ không có thứ gì có thể làm lu mờ được.
Cảm mộ: Cụ Phan Đình Phùng
Phan Đình Phùng, bảo vệ quê hương!
Hạch hỏi cường thần, há nhịn nhường?!
Tâm trạng thương dân, mong mỏi giúp
Lòng thành hiếu mẹ, nguyện lo lường!
Cần vương cứu nước, gìn nòi giống
Khởi nghĩa chống Tây, giữ thổ cương
Đánh đuổi ngoại xâm, xông xáo trận
Đồng bào cung kính, bậc can trường!
Nguyễn Lộc Yên
..
Gửi ý kiến của bạn
