ĐẶNG HUY TRỨ
(1825 - 1874)
.
Đặng Huy Trứ, hiệu Hoàng Trung, tục gọi Bố Trứ hay Bố Đặng (do ông đã làm Bố chính), quê huyện Hương Trà, Thừa Thiên. Năm 1847, ông đỗ thi Hương và thi Hội, khi thi Đình do phạm húy nên bị đánh hỏng, cấm thi trọn đời. Một vị quan đã mời ông về dạy học cho con. Tám năm sau, vị quan ấy xin vua, vua cho ông thi lại và đỗ Tiến sĩ năm 1855.
.
Ông lần lượt giữ các chức vụ: Tri huyện Quảng Xương, Tri phủ Thiên Trường (Nam Định). Năm 1864, ông được bổ nhiệm chức Bố chính Quảng Nam. Bàn việc chống Pháp, ông luôn đứng về phe chủ chiến rồi cùng Hoàng Kế Viêm xây Đồn Vàng (Hưng Hóa), mưu tính kháng chiến lâu dài.
.
Năm 1867, vua cử ông đi qua nước Tàu, tìm mua súng đại bác của Tây phương, khi đến Quảng Châu thì bị bệnh nặng, phải nằm nhà thương 9 tháng ròng nơi xứ lạ quê người. Mặc dù bị bệnh, ông vẫn cố gắng viết cuốn “Từ thụ yếu quy” gồm 4 tập, dài 900 trang, bàn về cách chống tham nhũng nơi quan trường. Khi bệnh vừa giảm, ông lo tìm mua súng, với tài ngoại giao khéo léo, ông đã mua được cho triều đình 239 khẩu “quả sơn pháo” đem về để quân ta dùng chống Pháp.
.
Khi về nước, ông dâng sớ vua Tự Đức, đề nghị canh tân đất nước: Mở mang công nghệ, chế tạo máy móc như Tây phương, cử thanh niên du học... Ngoài ra, đặt ty Bình chuẩn, dự trữ lúa, khi đói kém đem bán lúa giá rẻ cho dân nghèo. Ông đã dấn thân, canh tân nước nhà và chăm lo dân.
.
Ông mở hiệu ảnh và nhà in đầu tiên tại Việt Nam. Ngày 7-7-1874, ông bệnh qua đời, hưởng dương 49 tuổi.
Ông chẳng những là một nhà chính trị, kinh tế, xã hội xuất sắc, còn là nhà văn hóa với các tác phẩm: Nữ giới diễn ca; Việt sử thánh huấn diễn nghĩa; Hoàng Trung thi văn (in ở nước Tàu)...
.
Cảm niệm: Đặng Huy Trứ
.
Đặng Huy Trứ, đất nước lo lường!
Mua súng bên Tàu, giữ thổ cương!
Viết sách, thiết tha mong mỏi nghĩa
Canh tân non nước, dạ kiên cường!
.
Nguyễn Lộc Yên
.
.
Gửi ý kiến của bạn