Trang Sử Việt: Trần Trọng Khiêm

 (1821 - 1866)

.

Trần Trọng Khiêm quê làng Xuân Lũng, huyện Sơn Vi (nay Lâm Thao) Phú Thọ, ông là em của nhà nho Trần Mạnh. .
.

    Vợ ông là người người họ Lê, xinh đẹp nết na nên từ lúc bà chưa có chồng, Cai tổng tại địa phương theo tán tỉnh và cầu hôn nhưng bà từ chối. Năm 1843, Cai tổng nhân lúc ông đi buôn bán gỗ ở Hưng Yên, lẻn đến cưỡng hiếp bà, bà cự tuyệt, tên Cai tổng si tình giết bà chết. Ông nghe hung tin, tức tốc trở về nhà giết chết tên Cai tổng để trả thù cho hiền thê. 
.

    Sau đấy, ông rời nhà đến Phố Hiến làm thuỷ thủ cho tàu buôn, đã sống qua các nơi: Hồng Kông, Hà Lan, Anh quốc... ông thông minh nên học được ngôn ngữ ở các nơi này. 

     Đến năm 1849, ông đến thành phố New Orleans, Hoa Kỳ. Ông là người Việt đến Mỹ đầu tiên (24 năm sau, Bùi Viện đến Mỹ vào cuối năm 1873). 
.

    Ông cải dạng là người Tàu tên là Lê Kim và đi đào vàng ở California để bán kiếm sống, do người Canada tên là Mark lập ra nhóm này. Đào vàng phải sống cảnh xô bồ, nên vài năm sau ông đến làm nhân viên cho các tờ báo Alta California, Morning Post và làm biên tập viên tờ Daily Evening tại California. Ông thường viết về cuộc sống đầy gian nguy của những người tìm vàng ở California mà thời đó người bản xứ gọi là “Wild West” (miền Tây hoang dã). 
.

    Lúc ở San Francisco, ông gặp vị tướng Mỹ là John A. Sutter, hai người trở nên thân thiện. Tướng Sutter là người có công khai phá thị trấn San Francisco. 

.

Sống xa quê, ông nhớ nhung cố quốc muốn trở về Việt Nam. Ông lên tàu sang Hương Cảng, rồi tạm nhập tịch Trung Hoa để về Việt Nam được dễ dàng. Năm 1854, ông về nước nhưng đến Định Tường để che mắt Pháp và khai hoang lập nghiệp với thân phận là một người Minh Hương. Ông đã đứng ra khai khẩn lập nên làng Hòa An thuộc phủ Tân Thành, Định Tường (nay tỉnh Đồng Tháp). Nơi đây, ông tục huyền với người phụ nữ họ Phan và sinh được hai người con trai, đặt tên là LêXuân Lãm và Lê Xuân Lương (lấy tên đệm là Xuân để tưởng nhớ quê cũ của ông là làng Xuân Lũng).
.

Năm 1864, quân Pháp đã chiếm ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ, lại còn mở các cuộc tấn công ba tỉnh miền Tây còn lại. Quyết tâm ngăn quân xâm lược, ông tham gia vào lực lượng chống Pháp của Võ Duy Dương (1827-1866). Tại đây, ông đã vẽ kiểu đồn bót mà ông học được ở Mỹ, cho nghĩa quân xây đồn ở Đồng Tháp để chống Pháp gọi là đồn Suter. 
.

Sau đó, ông chỉ huy một cánh quân đánh với quân Pháp nhiều trận ác liệt ở Mỹ Trà (nay Cao Lãnh), Cái Bè, Cai Lậy. Năm 1866, tướng Pháp là De Lagrandière đem quân đánh ác liệt, đồn quân do Trần Trọng Khiêm trấn thủ bị thất thủ. 
.

    Ông khuyên nghĩa quân tạm rời đồn để tiếp tục kháng chiến và nhắn vợ cố gắng nuôi con và con ông không được làm tay sai cho thực dân Pháp, rồi ông không để cho giặc bắt đã tuẫn tiết tại trận, năm ấy ông 45 tuổi.
.
Sau đó, thi hài ông được Nghĩa quân chôn cất tại Gò Tháp (nay thuộc huyện Tháp Mười, Đồng Tháp). Sĩ phu thời ấy cảm phục ông đã “vì nước quên mình”, nên làm câu đối khắc trên mộ ông: 
.

(Hùng Nhị: Có thể là “núi Hùng Sơn nơi đền Hùng, tỉnh Phú Thọ và sông Nhị Hà ở vùng Hà Nội, miền Bắc Việt Nam).     
.

     Cuộc đời phiêu lưu và bi hùng của Trần Trọng Khiêm đã được hai nhà văn Việt và Pháp, dựa vào đấy và hư cấu thêm trở thành hai cuốn tiểu thuyết nổi tiếng: - ---- Tiếng Việt nhan đề: “Con đường thiên lý” của Nguyễn Hiến Lê, nhà xuất bản Văn Nghệ, năm 1987. 

- Tiếng Pháp nhan đề: “La rueé vers l’or” (Đổ xô đi tìm vàng) của Rene Lefebre, nhà xuất bản Dumas, Lyon, năm 1937, nhân vật chính là Lee Kim.

.

.

Nguyễn Lộc Yên