Trang Sử Việt: Chúa Nguyễn: Nguyễn Hoàng

(Lời tâm tình: Bài viết về “Sử Việt” chỉ khái quát, không đi sâu từng chi tiết của mỗi nhân vật. Cuối mỗi bài viết, phần “Thiết nghĩ” nếu có chỉ là góp ý của tác giả, không ngoài mục đích làm sáng tỏ thêm về nội dung đã biên soạn. Trang Sử Việt luôn mong mỏi nhúm nhen tình tự dân tộc, niềm yêu thương quê hương và giữ gìn Việt ngữ cùng văn hóa Việt. Trang Sử Việt đăng trên Vietbao Online thứ Ba và thứ Năm. Kể từ hôm nay sẽ gởi đến quý độc giả 60 nhân vật lịch sử vào thời chúa Nguyễn và nhà Nguyễn cho đến hòa ước Patennôtre tức là hòa ước Giáp Thân do ông Nguyễn Văn Tường, Phạm Thận Duật ký với Patennôtre năm 1884, sau đó là một khúc quanh lịch sử khác sẽ trình bày tiếp theo).

_____________

.

CHÚA NGUYỄN: NGUYỄN HOÀNG

(1524 - 1613)

.

Nguyễn Hoàng quê Gia Miêu ngoại trang, huyện Tống Sơn, Thanh Hóa, là con trai thứ 2 của Hưng Quốc Công Nguyễn Kim. Ông thấy anh là Nguyễn Uông bị người anh rể là Trịnh Kiểm hãm hại, ông đến hỏi Trạng Trình kế sách dung thân. Trạng bảo “Hoành sơn nhất đái, vạn đại dung thân” (một dãy Trường Sơn dung thân suốt đời), ông nhờ chị là Ngọc Bảo, xin Trịnh Kiểm vào trấn thủ đất Thuận Hóa, được Trịnh Kiểm chấp thuận.

.

Năm 1558, Nguyễn Hoàng 34 tuổi, đem người nhà, gia tướng và đồng hương ở huyện Tống Sơn, Nghĩa Dũng vào Nam, dựng trại Ái Tử ở huyện Triệu Phong, Quảng Trị, thu dụng hào kiệt, vỗ về bá tánh, bắt đầu dựng nghiệp.

Năm 1593, Lê và Trịnh đánh tan nhà Mạc, Nguyễn Hoàng ra Bắc yết kiến vua Lê, vua phong Đoan Quốc Công, ông ở lại Bắc 7 năm, đem quân dẹp các loạn đảng cho nhà Lê. Năm 1600, Nguyễn Hoàng đem quân dẹp loạn Phan Ngạn, Ngô Đình Nga, nhân đấy dong thuyền về Thuận Hoá. Từ đấy, dựng nghiệp chúa ở Đàng Trong vững mạnh, nhân dân gọi ông là Chúa Tiên.

Năm 1613, ông truyền ngôi chúa cho con là Nguyễn Phúc Nguyên, ông bảo: “Đất Thuận Quảng phía Bắc có núi Ngang (Hoành Sơn) và sông Gianh (tức Linh giang ở Quảng Bình) hiểm trở, phía Nam có núi Hải Vân và núi Đá Bia (Thạch Bi Sơn ở Phú Yên) bền vững, núi có vàng sắt, biển có cá muối, là đất tốt cho người dụng võ, ta không còn lo Trịnh nữa”.

   Chính sự qua các đời chúa Nguyễn ở Phương Nam:

.

.

2- Mở mang bờ cõi: Vào thời các chúa Nguyễn, Chiêm Thành suy yếu. Năm 1653, vua Chiêm là Bà Thấm đánh phá phủ Phú Yên, bị tướng Hùng Lộc thời chúa Hiền đánh bại. Sau lấy Diên Khánh (Khánh Hòa) đặt dinh Thái Khang, để Hùng Lộc Trấn thủ.

.

Từ Phan Rang trở vào vẫn để cho Chiêm Thành. Năm 1693, vua Chiêm là Bà Tranh bỏ việc tiến cống, nên Minh Vương (Nguyễn Phúc Chu), cử Tổng binh Nguyễn Phúc Kính đem quân hỏi tội, bắt được cận thần là Kế Bà Tử và Tả Trà Viên cùng Ba Ân đem về Phú Xuân. Chúa Nguyễn gọi đất của Chiêm là Thuận Thành phủ, phong chức Khám Lý cho Tả Trà Viên và Kế Bà Tử và 3 người con của Bà Ân được làm Đề Đốc giữ Thuận phủ. Chúa Nguyễn lại bắt dân Chiêm mặc như người Việt. Năm 1697, chúa Nguyễn đặt ra phủ Bình Thuận. Từ đấy, đất Chiêm mất hẳn trên bản đồ, khi các đại thần và người Chiêm đã trở thành công chức của nước Việt, hoàng gia Chiêm không còn uy tín nữa.

.

.

4- Địa hạt hành chính: Sông Gianh là phân giới giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài. Ban đầu, Đàng Trong chỉ có 2 trấn Thuận Hóa và Quảng Nam. Đến đời Nguyễn Phúc Khoát thì kiểm soát từ Hoành Sơn đến Cà Mau. Đàng Trong được chia thành 12 dinh và 1 trấn. 12 dinh: Bố Chính, Quảng Bình, Lưu Đồn, Cựu Dinh (Ái Tử), Chính Dinh (Phú Xuân), Quảng Nam, Phú Yên, Bình Khang, Bình Thuận, Trấn Biên (Biên Hòa), Phiên Trấn (Sài Gòn), Long Hồ và một trấn là Hà Tiên. Mỗi dinh cai quản một phủ, dưới phủ có huyện, tổng, xã.

.

5- Quan chế: Quan lại phục vụ ở kinh đô và các dinh đều tuyển dụng bằng khoa cử, tuy nhiên một số người đã theo chúa Nguyễn Hoàng năm 1558 được ưu đãi. Từ năm 1632, mở khoa thi để chọn người vào các chức Tri phủ, Huấn đạo, Lễ sinh.

.

Cảm niệm: Chúa Tiên

.