PHẠM CÔNG TRỊ (? - 1802)
Phạm Công Trị hay Phạm Văn Trị, là người con trai thứ hai Thái úy Phạm Công Hưng. Ông gọi Hoàng hậu vua Quang Trung là bà Phạm Thị Liên là cô, dáng ông giống vua Quang Trung nên được chọn làm “giả vương” đi sứ nhà Thanh.
Ngày 29 tháng 3 Canh Tuất (1790), sứ đoàn “Giả Vương” lên đường gồm có 159 người: Phạm Công Trị (giả vua Quang Trung), Nguyễn Quang Thùy (con vua Quang Trung), Ngô Thì Nhậm, Ngô Văn Sở, Đặng Văn Chấn, Phan Huy Ích, Vũ Huy Tấn... với 7 người làm bồi thần, 16 người làm phiên dịch, 12 người là nhạc sinh, 30 người là hộ vệ viên, 73 người là tùy nhân... Ngày 11 tháng 7 Canh Tuất (1790), sứ đoàn đến Nhiệt Hà (ở Tàu), vua Càn Long tiếp sứ đoàn rất nồng hậu, tặng An Nam Quốc Vương (giả) một viên ngọc Như Ý, một tòa Phật Ngọc, tặng Đại tư mã Ngô Văn Sở một cái mũ tam phẩm, sắc phong Nguyễn Quang Thùy là An Nam quốc vương Thế tử, tặng cả đoàn một vạn lạng bạc, những người đi theo đều được ban thưởng mũ áo.
Và tặng vua Quang Trung (Giả Vương) một bài thơ bát cú, trích 4 câu thơ đầu:
Doanh phiên nhập chúc trị thì tuần
Sơ kiến hồn như cựu thức thân
Y cổ vị văn lai Tượng Quốc
Thanh triều vãng sự bỉ kim nhân
Nghĩa là:
Nước phiên đến lúc, ta đi tuần
Gặp Sứ lần đầu, cảm thấy thân!
Nước Tượng mai sau, còn văn cổ
Triều Thanh cao quí, bỏ kim nhân
Trong bài thơ có câu “Thanh triều vãng sự, bỉ kim nhân”. Từ đó mới thật sự bỏ “lệ cống người vàng”, đã 363 năm (1427-1790) từ khi Lê Lợi giết Liễu Thăng và bọn quan lại Tàu bỏ hẳn tiếng gọi người phương Nam là “man di” xấc xược.
Vua Quang Trung (giả vương) vào bệ kiến vua Càn Long để về nước, vua Càn Long mời vào ngồi bên giường ngự, ân cần hỏi han và sai họa sĩ vẽ một bức chân dung để tặng Quang Trung. Ngày 29 tháng 11 Canh Tuất (1790), sứ đoàn lên đường về nước, trên đường về, sứ đoàn vẫn được tiếp đón long trọng như tiếp đón tưng bừng lúc đến.
Theo Đại Thanh thực lục, nhà Thanh đã chi 800 ngàn lạng bạc để lo việc đón tiếp sứ đoàn vua Quang Trung (giả vương).
Sau khi trở về nước, ông được vua Quang Trung gả công chúa, phong tước Quận công, ban quốc tính nên còn gọi là Phò mã Nguyễn Công Trị. Năm 1802, ông Trấn thủ Nghệ An giao chiến với quân Nguyễn Ánh bị bại nên bị bắt xử tử.
*- Thiết nghĩ: Phục thay! Giả Vương Phạm Công Trị là một diễn viên đặc biệt, đã đóng giả nhưng diễn thật một vai của một vở tuồng chính trị đặc sắc.
Phan Huy Ích là người có mặt cùng sứ đoàn đã ghi lại trong “Tinh sà kỷ hành” của ông như sau: “Chuyến đi này được nhà vua (Càn Long) đặc cách cho quan Tổng đốc (Phúc Khang An) đi tống tiễn. Thuyền, xe, cờ, quạt, quáng cả mắt người ta. Đi đến đâu quan lại phải bôn tẩu đón tiếp đến đó. Mùa thu đến hành cung ở Nhiệt Hà, lại được theo xa giá về Yên Kinh, đi Tây Uyển. Luôn luôn tiễn yến hàng tuần, được ơn trời âu yếm, ưu đãi khác thường. Từ trước đến giờ, người mình đi sứ Trung Quốc chưa có lần nào lạ lùng và vẻ vang như thế”.
Có được như vậy là do từ chiến thắng “Xuân Kỷ Dậu”, và những lập luận sắc bén, đanh thép với lời lẽ uyển chuyển, hợp tình hợp lý của các nhân sĩ nước ta trong sứ đoàn, nổi bậc nhất là Ngô Thì Nhậm là nhà ngoại giao lỗi lạc trong vương triều Tây Sơn, người đã làm rạng rỡ “Trang Sử Việt”. Những thắng lợi này có được là do tài ngoại giao khéo léo của sứ bộ ta, sẽ để lại cho hậu thế bài học lịch sử quý giá.
Cảm Bội: Phạm Công Trị
Phạm Công Trị, “giả vương” tài tình!
Khéo léo nói năng, khó bất bình?!
Xem xét triều Thanh, xem thuận nghịch
Giữ gìn quốc thể, giữ quang vinh!
Lo lường hòa hoãn, lo phòng ngự
Ngăn giặc trả thù, ngăn rập rình?!
Rộn rã nhà Thanh, nghinh sứ giả
Việt-Tàu mong mỏi tránh đao binh?!
Nguyễn Lộc Yên
Phạm Công Trị hay Phạm Văn Trị, là người con trai thứ hai Thái úy Phạm Công Hưng. Ông gọi Hoàng hậu vua Quang Trung là bà Phạm Thị Liên là cô, dáng ông giống vua Quang Trung nên được chọn làm “giả vương” đi sứ nhà Thanh.
Ngày 29 tháng 3 Canh Tuất (1790), sứ đoàn “Giả Vương” lên đường gồm có 159 người: Phạm Công Trị (giả vua Quang Trung), Nguyễn Quang Thùy (con vua Quang Trung), Ngô Thì Nhậm, Ngô Văn Sở, Đặng Văn Chấn, Phan Huy Ích, Vũ Huy Tấn... với 7 người làm bồi thần, 16 người làm phiên dịch, 12 người là nhạc sinh, 30 người là hộ vệ viên, 73 người là tùy nhân... Ngày 11 tháng 7 Canh Tuất (1790), sứ đoàn đến Nhiệt Hà (ở Tàu), vua Càn Long tiếp sứ đoàn rất nồng hậu, tặng An Nam Quốc Vương (giả) một viên ngọc Như Ý, một tòa Phật Ngọc, tặng Đại tư mã Ngô Văn Sở một cái mũ tam phẩm, sắc phong Nguyễn Quang Thùy là An Nam quốc vương Thế tử, tặng cả đoàn một vạn lạng bạc, những người đi theo đều được ban thưởng mũ áo.
Và tặng vua Quang Trung (Giả Vương) một bài thơ bát cú, trích 4 câu thơ đầu:
Doanh phiên nhập chúc trị thì tuần
Sơ kiến hồn như cựu thức thân
Y cổ vị văn lai Tượng Quốc
Thanh triều vãng sự bỉ kim nhân
Nghĩa là:
Nước phiên đến lúc, ta đi tuần
Gặp Sứ lần đầu, cảm thấy thân!
Nước Tượng mai sau, còn văn cổ
Triều Thanh cao quí, bỏ kim nhân
Trong bài thơ có câu “Thanh triều vãng sự, bỉ kim nhân”. Từ đó mới thật sự bỏ “lệ cống người vàng”, đã 363 năm (1427-1790) từ khi Lê Lợi giết Liễu Thăng và bọn quan lại Tàu bỏ hẳn tiếng gọi người phương Nam là “man di” xấc xược.
Vua Quang Trung (giả vương) vào bệ kiến vua Càn Long để về nước, vua Càn Long mời vào ngồi bên giường ngự, ân cần hỏi han và sai họa sĩ vẽ một bức chân dung để tặng Quang Trung. Ngày 29 tháng 11 Canh Tuất (1790), sứ đoàn lên đường về nước, trên đường về, sứ đoàn vẫn được tiếp đón long trọng như tiếp đón tưng bừng lúc đến.
Theo Đại Thanh thực lục, nhà Thanh đã chi 800 ngàn lạng bạc để lo việc đón tiếp sứ đoàn vua Quang Trung (giả vương).
Sau khi trở về nước, ông được vua Quang Trung gả công chúa, phong tước Quận công, ban quốc tính nên còn gọi là Phò mã Nguyễn Công Trị. Năm 1802, ông Trấn thủ Nghệ An giao chiến với quân Nguyễn Ánh bị bại nên bị bắt xử tử.
*- Thiết nghĩ: Phục thay! Giả Vương Phạm Công Trị là một diễn viên đặc biệt, đã đóng giả nhưng diễn thật một vai của một vở tuồng chính trị đặc sắc.
Phan Huy Ích là người có mặt cùng sứ đoàn đã ghi lại trong “Tinh sà kỷ hành” của ông như sau: “Chuyến đi này được nhà vua (Càn Long) đặc cách cho quan Tổng đốc (Phúc Khang An) đi tống tiễn. Thuyền, xe, cờ, quạt, quáng cả mắt người ta. Đi đến đâu quan lại phải bôn tẩu đón tiếp đến đó. Mùa thu đến hành cung ở Nhiệt Hà, lại được theo xa giá về Yên Kinh, đi Tây Uyển. Luôn luôn tiễn yến hàng tuần, được ơn trời âu yếm, ưu đãi khác thường. Từ trước đến giờ, người mình đi sứ Trung Quốc chưa có lần nào lạ lùng và vẻ vang như thế”.
Có được như vậy là do từ chiến thắng “Xuân Kỷ Dậu”, và những lập luận sắc bén, đanh thép với lời lẽ uyển chuyển, hợp tình hợp lý của các nhân sĩ nước ta trong sứ đoàn, nổi bậc nhất là Ngô Thì Nhậm là nhà ngoại giao lỗi lạc trong vương triều Tây Sơn, người đã làm rạng rỡ “Trang Sử Việt”. Những thắng lợi này có được là do tài ngoại giao khéo léo của sứ bộ ta, sẽ để lại cho hậu thế bài học lịch sử quý giá.
Cảm Bội: Phạm Công Trị
Phạm Công Trị, “giả vương” tài tình!
Khéo léo nói năng, khó bất bình?!
Xem xét triều Thanh, xem thuận nghịch
Giữ gìn quốc thể, giữ quang vinh!
Lo lường hòa hoãn, lo phòng ngự
Ngăn giặc trả thù, ngăn rập rình?!
Rộn rã nhà Thanh, nghinh sứ giả
Việt-Tàu mong mỏi tránh đao binh?!
Nguyễn Lộc Yên
- Từ khóa :
- Càn Long
- ,
- Quang Trung
Ý kiến bạn đọc
30/09/201500:27:23
Nguyễn Quang
Khách
Cám ơn tác giả đã có bài viết về chuyến đi Tàu này với những chi tiết lý thú .
