Hôm nay,  

Trang Sử Việt: Mạc Đỉnh Chi

26/08/201400:00:00(Xem: 3542)

MẠC ĐĨNH CHI
(1272 - 1346)

Mạc Đĩnh Chi, quê làng Lũng Động, huyện Chí linh, Hải Dương, nhà nghèo, cha mất sớm, ở với mẹ luôn hiếu hạnh và hầu hạ thầy là Chiêu Quốc Công rất chu đáo. Ông có hình hài nhỏ nhắn, nhưng lanh lẹ, rất thông minh. Tương truyền, ông sinh nhằm ngày thân, tháng thân, năm thân, trông dáng dấp giống khỉ. Năm 1304, ông thi đậu Trạng nguyên (32 tuổi), nhưng vua Trần nhìn tướng xấu xí, nên không hài lòng. Ông dâng vua bài: "Ngọc tỉnh liên phú" (tự ví mình như hoa sen ở giếng ngọc):

Giống quý ấy ta đây có sẵn
Tay áo này ta chứa đã lâu
Phải đâu đào, lý thô màu
Phải đâu mai trúc dãi dầu tuyết sương
Cũng không phải tăng phường câu ký
Cũng không là lạc thúy mẫu đơn
Cũng không là cúc là lan
Chính ta sen ở giếng vàng đầu non

Vua thấy văn hay chữ tốt, cho ông đậu Trạng nguyên và coi sóc văn khố quốc gia, sau đấy được phong Tả bộc xạ (như thượng thư). Ông đã đi sứ qua Tàu hai lần, lần nào cũng đối đáp câu đối, hoặc làm thơ rất lưu loát và luôn gìn giữ quốc thể cho Đại Việt.

1- Năm 1308, Mạc Đĩnh Chi đi sứ Tàu, đến cửa khẩu bị trễ giờ, quan giữ ải bảo phải chờ sáng hôm sau, mới được qua. Thấy sứ bộ ta cứ biện bạch, quan giữ ải bảo đối được câu đối thì được qua ải ngay, liền ra đề: "Quá quan trì, quan quan bế, nguyện quá khách quá quan". Nghĩa là: "Tới cửa ải trễ, cửa ải đóng, mời khách qua đường cứ qua". Một vế ra hóc búa đến 4 chữ quan và 3 chữ quá; rất khó, nhưng Mạc Đĩnh Chi nhanh nhẹn đối lại:"Tiên đối dị, đối đối nan, thỉnh tiên sinh tiên đối". Vế đối của ông có 4 chữ đối và 3 chữ tiên, rất chỉnh với đề đã ra. Quan giữ ải nghe xong, rấtù phục tài của ông, liền mở cửa ải, để sứ bộ của Mạc Đĩnh Chi qua biên giới.

2- Mới đến Tàu, Trạng cỡi lừa ngắm cảnh kinh thành, vô tình đầu lừa chạm phải đuôi ngựa một quan Tàu đang cỡi phía trước, quan Tàu bực mình và xem thường ông, liền ra câu đối: "Xúc ngã kỵ mã, Đông di chi nhân dã, Tây di chi nhân dã?". Nghĩa là: "Chạm ngựa ta đang cỡi, là rợ phương Đông, hay rợ phương Tây", câu này lấy ở sách Mạnh Tử, dùng chữ Đông di để chỉ kẻ mọi rợ. Trạng cảm thấy bị xúc phạm trắng trợn, nên nghĩ phải dằn mặt bọn quan lại Tàu, liền đối lại: "Át dư thừa dư, Nam phương chi cường dư, Bắc phương chi cường dư?" Nghĩa là: "Ngăn lừa ta cỡi, hỏi người phương Nam mạnh, hay người phương Bắc mạnh". Quan Tàu vừa phục vừa tức, vì Trạng lấy chữ Nam phương trong sách Trung Dung, lời lẽ hào hùng, có ý bảo rằng chưa chắc người phương Bắc mạnh hơn người phương Nam.

3 - Vua Nguyên ở nước Tàu nghe tài ông, vua ra câu đối: "Nhật hỏa, vân yên, bạch đán thiêu tàn ngọc thố". Nghĩa là: Mặt trời là lửa, mây là khói, ban ngày đốt cháy mặt trăng. Vua Nguyên tự ví mình là mặt trời, Việt Nam là mặt trăng. Ông ung dung thẳng thắn đối lại: "Nguyệt cung, tinh đạn, hoàng hôn xạ lạc kim ô". Nghĩa là: Trăng là cung, sao là đạn, chiều tối bắn rơi mặt trời. Vua Nguyên vừa thẹn vừa giận, nhưng lại khó trách.

4 - Từ đó, các quan Tàu vừa phục tài, vừa căm giận ông, nên trả đũa, ra câu đối: "vy, ly, võng, lượng tứ tiểu quỷ". Nghĩa là: "Quỷ vy, quỷ ly, quỷ võng, quỷ lượng là 4 thằng quỷ". Với 4 chữ này đều có chữ quỷ, có ý chê ông như quỷ và rất khó đối lại. Nhưng Trạng vẫn giữ điềm đạm, mỉm cười đáp ngay: "Cầm, sắt, tỳ, bà bát đại vương" Nghĩa là: Ta chẳng kém ai, cũng là bậc đại vương.

5 - Các quan Tàu, đuối lý, muốn làm mất mặt Trạng phải chê giọng nói của Đại Việt, may ra mới thắng. Họ ra câu đối: "Quých tập chi, đầu đàm Lỗ Luận, tri tri vi tri chi, bất tri vi bất biết". Nghĩa là: "Chim đậu đầu cành, đọc sách Lỗ Luận, biết thì bảo là biết, chẳng biết bảo chẳng biết, đó là biết đó"ù. Quan Trạng cảm thấy bị xúc phạm đến danh dự nòi giống, bọn quan Tàu chơi âm tri tri, để chỉ tiếng nói của ta ríu rít như chim. Nên Trạng thẳng thừng đối lại: "Oa minh trì thượng độc Châu Thư, lạc dữ độc lạc nhạc, lạc dữ chúùng lạc nhạc, thục lạc". Nghĩa là: "Chẫu chuộc trên ao đọc sách Châu Thư, cùng ít người vui nhạc, cùng nhiều người vui nhạc, đằng nào vui hơn". Trạng đã dùng âm lạc nhạc, để nhạo lại người Tàu, có giọng nói ồm ộp như chẫu chuộc.

6 - Gặp lúc Công chúa của vua Tàu mất, họ mời Trạng đọc một bài văn tế, các quan Tàu lại chơi hiểm, đưa giấy cho ông có 4 chữ "nhất" là 4 chữ "một". Ông không lúng túng mà ung dung hạ bút:

Nguyên văn:

Thanh thiên nhất đóa vân
Hồng lô nhất điểm tuyết
Ngọc uyển nhất chi hoa
Giao trì nhất phiến nguyệt
Y! Vân tán, tuyết tiêu, hoa
tàn, nguyệt khuyết!

Nghĩa là:

Trời xanh một đám mây.
Lò hồng một giọt tuyết.
Vườn thượng uyển một cành hoa.
Cung quảng hàn một vần nguyệt.
Than ôi! Mây tán, tuyết tiêu, hoa tàn, trăng khuyết!

7 - Có một lần, Thừa tướng của Tàu mời ông viếng nhà, ông thấy chim sẻ đậu trên cành trúc, giơ tay chụp bắt, nhưng đấy là chim thêu trên bức trướng giống y như thật. Thừa tướng và các quan cười ồ, Mạc Đĩnh Chi, biết bị lầm, nhưng không bối rối, lấy bức trướng ném xuống đất, giải thích: "Cành trúc tượng trưng người quân tử, chim sẻ tượng trưng kẻ tiểu nhân, chim sẻ đậu trên cành trúc, có hàm ý kẻ tiểu nhân đứng trên người quân tử, không hợp với đạo lý, nên ta phải bỏ nó đi". Các quan Tàu biết Trạng biện bạch, nhưng đều phục tài.

8 - Lần khác, sứ giả các nước cùng vịnh bài "phiến minh". Ông nhìn theo quản bút sứ Triều Tiên mà hiểu ý hai câu:"Nóng nực oi ả, thì như Y Doãn, Chu Công" (người được trọng dụng) "Rét buốt lạnh lùng, thì như Bá Di, Thúc Tề" (người bị ruồng bỏ). Ông nhanh trí viết: Chảy vàng, tan đá, trời đất như lò, người bấy giờ là Y-Chu đại nho. Gió bấc căm căm, mưa tuyết mịt mù, người bấy giờ là Di-Tề đói xo. Ôi, được dùng thì làm, bỏ thì nằm co, chỉ ta cùng người là thế ru!". Vua Tàu xem bài của ông vừa nhanh vừa hay, tặng ông chức "Lưỡng quốc Trạng nguyên". Ông làm quan thanh liêm nên vua quan Đại Việt đều hâm mộ.

Cảm phục: Mạc Đĩnh Chi

Tạo hóa sản sinh, Mạc Đĩnh Chi
Hiếu trung gìn giữ, miệt mài thi
Văn chương lỗi lạc, dâng liên phú
Luận thuyết rõ ràng, chứa lễ nghi
Đi sứ, văn thơ thâm thúy nghĩa
Phục tài, quan Hán nể nang vì
Thanh liêm tận tuỵ, lo non nước
Lưỡng quốc trạng nguyên, sử sách ghi

Nguyễn Lộc Yên

Ý kiến bạn đọc
26/08/201413:41:56
Khách
Bài viét về hiền tài nuóc nhà tuỵet quá! Không biét các em nhỏ ỏ Vn có đuọc hoc sử với các bài viét có giá tri cao như bài này không?
Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Việt Nam bước vào năm Giáp Thìn 2024 với gánh nặng tham nhũng và một đội ngũ “không nhỏ” cán bộ, đảng viên suy thoái đạo đức lối sống. Đó là cảnh báo của người đứng đầu đảng CSVN Nguyễn Phú Trọng, trong cuộc phỏng vấn đầu năm của Thông Tấn Xã Việt Nam...
Từ thế kỷ thứ ba trước Tây lịch, Triết gia Mạnh Tử (372-289 BC) của Trung Hoa đã nói rằng, “Dân là quý, thứ đến đất nước, rồi tới vua.” Điều đáng nói là Mạnh Tử là người đi theo học thuyết của Nho Gia vốn chủ trương vua là con ông Trời (Thiên tử) được sai xuống nhân gian để trị quốc an dân, vậy mà cũng không thể phủ nhận vai trò quan trọng, nếu không muốn nói là tối quan trọng của người dân. Thời hiện đại, công pháp quốc tế đã nêu ba yếu tố chính hình thành một quốc gia: người dân, lãnh thổ và chính quyền. Trong đó, thật ra người dân chính là yếu tố then chốt quyết định. Lãnh thổ nếu không có dân ở, không có người quản trị thì không phải là đất nước của một dân tộc. Chính quyền từ người dân mà ra, bởi vì trước khi một người ra nắm quyền cai trị đất nước thì người đó phải là một người dân của đất nước ấy. Hơn nữa, sự thịnh suy của một quốc gia nằm trong tay người dân.
“Phản động lực” mà người Đài Loan thể hiện trong cuộc bầu cử tổng thống vừa rồi khiến tôi, sau những suy nghĩ miên man về chuyện nước non, lại quay về với bài học yêu nước của thời tiểu học với câu hỏi khó, khiến nhiều học trò gác bút: “Em hãy tìm từ phản nghĩa với ‘tôn đại’.” Trung Quốc càng hung hăng đe dọa bao nhiêu, Đài Loan càng quật cường ngạo nghễ bấy nhiêu. Mà nếu Bắc Kinh ngu ngơ hay vờ vịt không biết gì đến định luật này thì, thầy nào tớ đó, Hà Nội cũng mù tịt hay giả bộ tương tự. Họặc mù tịt như thể đã hoàn toàn miễn dịch trước luật này; hoặc đóng kịch như thể không hề sống trong không gian ba chiều bình thường mà là một môi trường nào đó thiêu thiếu, cơ hồ chỉ… hai chiều rưỡi.
Tôi sinh trưởng ở Đà Lạt (Thành Phố Ngàn Hoa) nên sự hiểu biết về hoa lá cũng không đến nỗi tồi. Thế mà mãi tới bữa rồi, nhờ xem trang Trăm Hoa, mới được biết thêm về một loài hoa nữa – hoa ban: “Mùa hoa nở là lúc các cặp đôi nô nức đến thăm Tây Bắc. Hoa ban trắng tượng trưng cho tình yêu chung thủy và sự chân thành, dù tình yêu có gặp nhiều trắc trở, khó khăn thì cũng tự tin vượt qua và sẵn sàng đi đến bến bờ hạnh phúc. Các cặp đôi yêu nhau thường thề nguyện dưới gốc cây hoa ban như một minh chứng cho tình yêu thủy chung, bền chặt.”
Nhìn vào sự xuất hiện, sinh trưởng và tồn tại của chế độ cộng sản ở Việt Nam, chúng ta không thể phủ nhận đã có sự tương đồng với những thông tin tóm lược vừa nói về bệnh ung thư của con người...
Tôi tình cờ nhìn thấy hình Nguyễn Thúy Hạnh đang lơn tơn đẩy một cái xe cút kít đầy ắp bưởi (trên trang RFA) trong một cuộc phỏng vấn do Tuấn Khanh thực hiện, vào hôm 19 tháng Giêng năm 2021. Bên dưới tấm ảnh này không có lời ghi chú nào về thời điểm bấm máy nên tôi đoán có lẽ đây là lúc mà cô em đang hớn hở đến thăm vườn bưởi của họ Trịnh (ở Hòa Bình) vào “thuở trời đất (chưa) nổi cơn gió bụi”!
Tổng Bí thư đảng CSVN Nguyễn Phú Trọng đang phải đối mặt với cuộc tranh chấp nội bộ trong kế hoạch tìm người kế nhiệm lãnh đạo khóa đảng XIV, nhiệm kỳ 2026-31. Những tranh chấp này được giữ kín để tránh hoang mang nội bộ. Chúng bộc phát ngay tại các Đại hội đảng địa phương và các ban đảng từ tháng 10 năm 2023...
Cuộc bầu cử tổng thống lần thứ 8 tại Đài Loan đã được tổ chức vào ngày 13/1 với kết quả là ông Lại Thành Đức Phó chủ tịch Đảng Dân tiến (Democratic Progressive Party, DPP) thắng cử...
Chúng ta đang làm nhân chứng cho một cuộc bầu cử kỳ quặc và đa sự chưa từng xảy ra trong lịch sử đầu phiếu ở Hoa Kỳ. Có thể nói, không chỉ lịch sử, mà rộng lớn hơn, chính là "sự cố" văn hóa chưa từng thấy. Bước vào năm 2024, sự tranh đua giữa hai đảng Cộng Hòa và Dân Chủ càng gay go, khốc liệt với âm mưu, độc kế, thủ đoạn, ám toán, bôi nhọ, mánh mung, để xem ai sẽ là chủ nhân của ngôi Nhà Trắng trong bốn năm tới. Tất cả những ý nghĩ, hành vi đó đều gôm vào chính sách, chiến lược và chiến thuật vận động bầu cử. Bạn đọc sẽ có dịp theo dõi các thầy bàn người Mỹ và thầy bàn người Việt (trong và ngoài nước) phong phú hóa, hư cấu hóa, ảo tưởng hóa về việc bầu cử, tạo ra câu chuyện nửa thực, nửa hư, thú vị, bất ngờ với giận dữ và thất vọng, sung sướng và buồn bã, rung đùi và cụng ly, nguyền rủa và chửi bới, vân vân. Thông thường những luận lý, âm mưu, phê phán, dự đoán đó… được mổ xẻ qua kiến thức và kinh nghiệm tây phương, nơi có hàng ngàn sách vở nghiên cứu chính trường, chính đạo,
Chúng ta đang bước vào năm bầu cử. Năm 2024 sẽ có một cuộc bầu cử có tính quyết liệt, vì các lựa chọn chắc chắn sẽ gây tranh cãi trong nội bộ cộng đồng gốc Việt, trong các gia đình người Việt, giữa các lựa chọn về cấp tiến và bảo thủ, giữa các thế hệ trẻ và già ở hải ngoại. Và chắc chắn là bầu cử tháng 11/2024 tại Hoa Kỳ sẽ ảnh hưởng tới cuộc chiến Trung Đông, cuộc chiến ở Ukraine, và ở cả Đài Loan. Tác động như thế nào, chúng ta khó đo lường hết tất cả các ảnh hưởng. Trong đó, một tác động lớn là từ tin giả, nói kiểu Mỹ là Fake News, tức là tin không thật.
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.