TỈNH GIA LAI
Tỉnh Gia Lai, diện tích 15.500 km vuông. Dân số năm 2011 là 1.322.000 người, mật độ 85 người/ km vuông. Sắc dân: Kinh, Gia Rai, Ba Na, Tày... Gồm có: Thành phố Pleiku, 2 thị xã: An Khê, Ayun Pa, và 13 huyện: Chư Păh, Chư Prông, Chư Sê, Đức Cơ, La Grai, K’Băng, Krông Pa, Kông Chro, Mang Yang, Đắk Đoa, Đắk Pơ, La Pa, Phú Thiện. Tỉnh lỵ ở thành phố Pleiku. Tỉnh Gia Lai bắc giáp tỉnh Kon Tum, tây giáp Cao Miên (90 km), nam giáp Đắk Lắk, đông giáp Quảng Ngãi, Bình Định, đông nam giáp Phú Yên. Nhiệt độ trung bình 23 độ C. Thành phố Pleiku về giao thông có quốc lộ 19 đi Qui Nhơn, quốc lộ 25 đi Phú Yên, quốc lộ 14 đi Quảng Nam. Tỉnh có sân bay Pleiku khá lớn.
Lịch sử tỉnh Gia Lai: Năm1932, Toàn quyền Pháp thành lập tỉnh Pleiku (gồm đại lý Pleiku và Cheo Reo). Thời chính quyền VNCH, từ năm 1954-1975, tên tỉnh vẫn là Pleiku. Sau năm 1975, tỉnh Pleiku gọi là tỉnh Gia Lai, rồi hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum hợp thành một tỉnh. Năm 1991, tỉnh Gia Lai-Kon Tum tách ra lại thành hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum (xem lịch sử tỉnh Kon tum).
Di tích núi Thượng Đạo ở đình An Khê là nơi dấy binh của Tây Sơn, nơi đây có hòn đá nhẵn bóng, gọi là “hòn đá ông Bình” là tên khác Nguyễn Huệ, vì mỗi lần luyện quân xong Ông ngồi trên đá này nghỉ. Kho tiền ông Nhạc ở h. Kông Chro, khi xưa là kho chứa lương thực của Nguyễn Nhạc, để nuôi quân.
Biển hồ Tơ Nưng, rộng khoảng 230 ha, sâu độ 20m đến 40m, do miệng núi lửa đã tắt trước đây khoảng 100 triệu năm, nước hồ trong trẻo, trong hồ cá rất dồi dào, cây cỏ xung quanh hồ tươi tốt, hồ Tơ Nưng là vựa cá cung cấp cho Pleiku hàng trăm tấn cá mỗi năm.
Lễ đâm trâu (lễ ăn trâu) ở Gia Lai, là lễ tiêu biểu chung cho dân tộc Tây Nguyên. Lễ được tổ chức tại nhà Rông, trâu đem cột giữa sân để hiến tế thần Giàng, chủ buôn làng van vái cầu nguyện: Mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt, dân ở buôn làng được an lành. Rồi tiếng nhạc cồng chiêng nổi lên dồn dập, trẻ già trai gái nhảy múa, kế đến một đám thanh niên lực lưỡng cầm giáo mác đâm trâu, sau đấy dân làng cùng hoan hỷ mổ trâu, nấu nướng và ăn uống.
Hồ Ayun Hạ là hồ nhân tạo, ngăn nước dòng sông Ayun, thuộc huyện Chư Sê, thành một hồ lớn ở giữa núi non hùng vĩ, mặt hồ rộng 3.700 ha, hồ có hàng trăm con kênh cung cấp nước cho các cánh đồng gần đấy, nhờ vậy đồng lúa tươi tốt.
Gia Lai đất rộng bao la
Núi sông xinh xắn, lá hoa mượt mà
Cảm tác: Non nước Gia Lai
Gia Lai rộng rãi ở cao nguyên
Giáp giới đông nam tỉnh Phú Yên
Nam thấy rậm rì rừng Đắk Lắk
Tây nhìn thăm thẳm nước Cao Miên
.
Gia Lai nhộn nhịp phố Pleiku
Ruộng rẫy, đất đai, trông mịt mù
Ngô sắn dồi dào, cây cỏ tốt
Núi rừng bát ngát, suối khe nhiều
.
An Khê Thượng Đạo, dấu Tây Sơn
Nguyễn Huệ, luyện quân giữa núi non
Hòn đá ông Bình, tha thiết giữ
Nền kho Thái Đức, trống trơn còn
.
Hồ Tơ Nưng, mặt nước long lanh
Giữa chốn núi non, hoa điểm cành
Cá lội lờ đờ, nơi nước biếc
Chim kêu lảnh lót, chỗ cành xanh!
.
Xung Khoeng, thác nước ạt ào rơi
Chen chúc cỏ hoa, giữa núi đồi
Đầu thác ầm ì, tung toé nước
Cuối dòng lặng lẽ, lững lờ trôi
.
Hồ Ayun Hạ ở giữa dòng sông
Nước chảy liên miên đến cánh đồng
Hồ thác rầm rì, lưu luyến dạ
Gia Lai xinh xắn, vấn vương lòng.
Nguyễn Lộc Yên
Tỉnh Gia Lai, diện tích 15.500 km vuông. Dân số năm 2011 là 1.322.000 người, mật độ 85 người/ km vuông. Sắc dân: Kinh, Gia Rai, Ba Na, Tày... Gồm có: Thành phố Pleiku, 2 thị xã: An Khê, Ayun Pa, và 13 huyện: Chư Păh, Chư Prông, Chư Sê, Đức Cơ, La Grai, K’Băng, Krông Pa, Kông Chro, Mang Yang, Đắk Đoa, Đắk Pơ, La Pa, Phú Thiện. Tỉnh lỵ ở thành phố Pleiku. Tỉnh Gia Lai bắc giáp tỉnh Kon Tum, tây giáp Cao Miên (90 km), nam giáp Đắk Lắk, đông giáp Quảng Ngãi, Bình Định, đông nam giáp Phú Yên. Nhiệt độ trung bình 23 độ C. Thành phố Pleiku về giao thông có quốc lộ 19 đi Qui Nhơn, quốc lộ 25 đi Phú Yên, quốc lộ 14 đi Quảng Nam. Tỉnh có sân bay Pleiku khá lớn.
Lịch sử tỉnh Gia Lai: Năm1932, Toàn quyền Pháp thành lập tỉnh Pleiku (gồm đại lý Pleiku và Cheo Reo). Thời chính quyền VNCH, từ năm 1954-1975, tên tỉnh vẫn là Pleiku. Sau năm 1975, tỉnh Pleiku gọi là tỉnh Gia Lai, rồi hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum hợp thành một tỉnh. Năm 1991, tỉnh Gia Lai-Kon Tum tách ra lại thành hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum (xem lịch sử tỉnh Kon tum).
Di tích núi Thượng Đạo ở đình An Khê là nơi dấy binh của Tây Sơn, nơi đây có hòn đá nhẵn bóng, gọi là “hòn đá ông Bình” là tên khác Nguyễn Huệ, vì mỗi lần luyện quân xong Ông ngồi trên đá này nghỉ. Kho tiền ông Nhạc ở h. Kông Chro, khi xưa là kho chứa lương thực của Nguyễn Nhạc, để nuôi quân.
Biển hồ Tơ Nưng, rộng khoảng 230 ha, sâu độ 20m đến 40m, do miệng núi lửa đã tắt trước đây khoảng 100 triệu năm, nước hồ trong trẻo, trong hồ cá rất dồi dào, cây cỏ xung quanh hồ tươi tốt, hồ Tơ Nưng là vựa cá cung cấp cho Pleiku hàng trăm tấn cá mỗi năm.
Lễ đâm trâu (lễ ăn trâu) ở Gia Lai, là lễ tiêu biểu chung cho dân tộc Tây Nguyên. Lễ được tổ chức tại nhà Rông, trâu đem cột giữa sân để hiến tế thần Giàng, chủ buôn làng van vái cầu nguyện: Mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt, dân ở buôn làng được an lành. Rồi tiếng nhạc cồng chiêng nổi lên dồn dập, trẻ già trai gái nhảy múa, kế đến một đám thanh niên lực lưỡng cầm giáo mác đâm trâu, sau đấy dân làng cùng hoan hỷ mổ trâu, nấu nướng và ăn uống.
Hồ Ayun Hạ là hồ nhân tạo, ngăn nước dòng sông Ayun, thuộc huyện Chư Sê, thành một hồ lớn ở giữa núi non hùng vĩ, mặt hồ rộng 3.700 ha, hồ có hàng trăm con kênh cung cấp nước cho các cánh đồng gần đấy, nhờ vậy đồng lúa tươi tốt.
Gia Lai đất rộng bao la
Núi sông xinh xắn, lá hoa mượt mà
Cảm tác: Non nước Gia Lai
Gia Lai rộng rãi ở cao nguyên
Giáp giới đông nam tỉnh Phú Yên
Nam thấy rậm rì rừng Đắk Lắk
Tây nhìn thăm thẳm nước Cao Miên
.
Gia Lai nhộn nhịp phố Pleiku
Ruộng rẫy, đất đai, trông mịt mù
Ngô sắn dồi dào, cây cỏ tốt
Núi rừng bát ngát, suối khe nhiều
.
An Khê Thượng Đạo, dấu Tây Sơn
Nguyễn Huệ, luyện quân giữa núi non
Hòn đá ông Bình, tha thiết giữ
Nền kho Thái Đức, trống trơn còn
.
Hồ Tơ Nưng, mặt nước long lanh
Giữa chốn núi non, hoa điểm cành
Cá lội lờ đờ, nơi nước biếc
Chim kêu lảnh lót, chỗ cành xanh!
.
Xung Khoeng, thác nước ạt ào rơi
Chen chúc cỏ hoa, giữa núi đồi
Đầu thác ầm ì, tung toé nước
Cuối dòng lặng lẽ, lững lờ trôi
.
Hồ Ayun Hạ ở giữa dòng sông
Nước chảy liên miên đến cánh đồng
Hồ thác rầm rì, lưu luyến dạ
Gia Lai xinh xắn, vấn vương lòng.
Nguyễn Lộc Yên
Gửi ý kiến của bạn
