MÃN GIÁC THIỀN SƯ: NGUYỄN TRƯỜNG (1052 - 1096)
Mãn Giác thiền sư tên tục là Nguyễn Trường (có tài liệu nói là Lý Trường), thân phụ là Hoài Tố làm chức Trung thơ Viên ngoại lang. Thái tử Lý Càn Đức khi còn trẻ, triều đình cho con em các danh gia vào hầu. Nguyễn Trường là người học rộng và thông cả Nho, Lão, Phật, nên được tuyển. Đến khi Thái tử lên ngôi, đế hiệu Lý Nhân Tông, vua ban Nguyễn Trường hiệu Hoài Tín. Sau đấy, Nguyễn Trường dâng biểu xin xuất gia, theo học Thiền sư Quảng Trí. Sau khi được y bát, sư Hoài Tín thường chống gậy mang bát vân du khắp thiên hạ để tìm thiện tri thức. Thiền sư đến nơi nào cũng được đông đảo bá tánh đến nghe nhà sư thuyết giảng.
Vua và bà Cảm Linh Hoàng Nhân Thái hậu (Ỷ Lan), muốn học Thiền, nên dựng ngôi chùa Giáo Nguyên bên cạnh cung Cảnh Hưng, thỉnh Thiền sư về trụ trì để tiện việc tới lui học hỏi. Thường tôn xưng Sư là Trưởng lão. Lúc rảnh rỗi, Đại sư và Lý Thường Kiệt, thường đàm đạo hoặc đi thăm viếng đôi nơi, chọn đất dựng chùa theo ý của Hoàng Thái hậu.
Một hôm, tại Giáo Nguyên thiền viện, nhà vua bảo Thiền sư: “Bậc chí nhân thị hiện, cốt cứu vớt chúng sanh, không hạnh nào chẳng đủ, không việc nào chẳng tu, chẳng phải chỉ sức định tuệ, mà cũng có công giúp ích, nên phải kính nhận đó”. Đại sư phụng chiếu nhận chức Nhập nội Đạo tràng, Tứ tử Đại Sa-môn, Đồng tam ty Công sự, được hưởng năm mươi hộ. Hoài Tín đại sư truyền Tổ Vô Tu Vô Chứng Tâm Ấn.
Niên hiệu Hội Phong thứ năm (1096), tháng 11, Đại sư đọc kệ “Cáo tật thị chúng” để truyền lại chúng sanh:
1- Xuân khứ bách hoa lạc,
2- Xuân đáo bách hoa khai.
3- Sự trục nhãn tiền quá,
4- Lão tùng đầu thượng lai.
5- Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,
6- Đình tiền tạc dạ nhất chi mai
.
Bài thơ này được cụ Ngô Tất Tố dịch như sau:
1- Xuân đi trăm hoa rụng
2- Xuân đến trăm hoa khai
3- Trước mắt việc đi mãi
4- Trên đầu già đến rồi
5- Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết
6- Đêm qua sân trước một cành mai
.
Đọc xong bài kệ, Đại sư ngồi kiết già thị tịch, nhằm ngày 30 tháng 10 Bính tý (17-12-1096), khi ấy 45 tuổi. Sau lễ hoả táng, xá lợi được thờ tại chùa Sùng Nghiêm, Lý Nhân Tông đặt pháp danh Đại sư là Mãn Giác. Nhà vua cũng truyền xây tháp để thờ Đại sư ở chùa Sùng Nghiêm, làng An Cách.
*- Thiển nghĩ: Bài kệ “Cáo tật thị chúng” (Căn bệnh khuyên người đời) là một kệ thi nổi tiếng cổ kim, vừa sâu sắc vừa phong phú, là một tuyệt tác vượt thời gian. Đại sư đã dùng cảnh vật hiện hữu của trời đất, hoà hợp với “công quả” của mình, uyển chuyển khai phóng về nhân tình thế thái; phản ánh đời người trong chu kỳ của sinh diệt, diệt sinh. Từ câu 1 đến câu 4, Thiền sư đã dùng quy luật mất còn của hoa mai, của thiên nhiên, đem so sánh với đời người. Cái hay của bốn câu kệ thi ấy, là ứng dụng thực tế về quy luật khoa học, Thiền sư đã trình bày bằng một chất liệu của thi ca, vẫn giữ được đầy đủ tính khách quan về định luật sinh diệt của tạo hoá. Trong câu 3, Thiền sư đã dùng chữ “nhãn tiền”, để chỉ sự sinh tử rất hiển nhiên, mong ai cũng cảm nhận dễ dàng!.
Câu 5 và 6, là một thuyết nhị nguyên (vật chất và tinh thần), Thiền sư đã nói về thời gian (xuân tàn), không gian (tiền đình), để người đời tỉnh táo mà tự nghiền ngẫm sự sinh diệt, luân hồi. Từ đấy, Sư lại chỉ điểm cho người đời, khi cái tâm được định, là tâm không bị chao đảo bởi cái “bản ngã”, thì sẽ thấy được rõ ràng về “sắc tướng” của sự sinh diệt. Thiền sư đã dẫn dắt người đời từ nhị nguyên đến thế giới tâm linh, rồi trở lại sự sinh tồn đầy hương vị của thiền học.
Cảm niệm: Đại Sư Mãn Giác
Kệ thi, hâm mộ khắp nhân gian
Sâu sắc, khuyên người lẽ hợp tan
So sánh hoa mai cùng lẽ sống
Từng câu, từng ý gợi miên man
Nguyễn Lộc Yên
Mãn Giác thiền sư tên tục là Nguyễn Trường (có tài liệu nói là Lý Trường), thân phụ là Hoài Tố làm chức Trung thơ Viên ngoại lang. Thái tử Lý Càn Đức khi còn trẻ, triều đình cho con em các danh gia vào hầu. Nguyễn Trường là người học rộng và thông cả Nho, Lão, Phật, nên được tuyển. Đến khi Thái tử lên ngôi, đế hiệu Lý Nhân Tông, vua ban Nguyễn Trường hiệu Hoài Tín. Sau đấy, Nguyễn Trường dâng biểu xin xuất gia, theo học Thiền sư Quảng Trí. Sau khi được y bát, sư Hoài Tín thường chống gậy mang bát vân du khắp thiên hạ để tìm thiện tri thức. Thiền sư đến nơi nào cũng được đông đảo bá tánh đến nghe nhà sư thuyết giảng.
Vua và bà Cảm Linh Hoàng Nhân Thái hậu (Ỷ Lan), muốn học Thiền, nên dựng ngôi chùa Giáo Nguyên bên cạnh cung Cảnh Hưng, thỉnh Thiền sư về trụ trì để tiện việc tới lui học hỏi. Thường tôn xưng Sư là Trưởng lão. Lúc rảnh rỗi, Đại sư và Lý Thường Kiệt, thường đàm đạo hoặc đi thăm viếng đôi nơi, chọn đất dựng chùa theo ý của Hoàng Thái hậu.
Một hôm, tại Giáo Nguyên thiền viện, nhà vua bảo Thiền sư: “Bậc chí nhân thị hiện, cốt cứu vớt chúng sanh, không hạnh nào chẳng đủ, không việc nào chẳng tu, chẳng phải chỉ sức định tuệ, mà cũng có công giúp ích, nên phải kính nhận đó”. Đại sư phụng chiếu nhận chức Nhập nội Đạo tràng, Tứ tử Đại Sa-môn, Đồng tam ty Công sự, được hưởng năm mươi hộ. Hoài Tín đại sư truyền Tổ Vô Tu Vô Chứng Tâm Ấn.
Niên hiệu Hội Phong thứ năm (1096), tháng 11, Đại sư đọc kệ “Cáo tật thị chúng” để truyền lại chúng sanh:
1- Xuân khứ bách hoa lạc,
2- Xuân đáo bách hoa khai.
3- Sự trục nhãn tiền quá,
4- Lão tùng đầu thượng lai.
5- Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,
6- Đình tiền tạc dạ nhất chi mai
.
Bài thơ này được cụ Ngô Tất Tố dịch như sau:
1- Xuân đi trăm hoa rụng
2- Xuân đến trăm hoa khai
3- Trước mắt việc đi mãi
4- Trên đầu già đến rồi
5- Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết
6- Đêm qua sân trước một cành mai
.
Đọc xong bài kệ, Đại sư ngồi kiết già thị tịch, nhằm ngày 30 tháng 10 Bính tý (17-12-1096), khi ấy 45 tuổi. Sau lễ hoả táng, xá lợi được thờ tại chùa Sùng Nghiêm, Lý Nhân Tông đặt pháp danh Đại sư là Mãn Giác. Nhà vua cũng truyền xây tháp để thờ Đại sư ở chùa Sùng Nghiêm, làng An Cách.
*- Thiển nghĩ: Bài kệ “Cáo tật thị chúng” (Căn bệnh khuyên người đời) là một kệ thi nổi tiếng cổ kim, vừa sâu sắc vừa phong phú, là một tuyệt tác vượt thời gian. Đại sư đã dùng cảnh vật hiện hữu của trời đất, hoà hợp với “công quả” của mình, uyển chuyển khai phóng về nhân tình thế thái; phản ánh đời người trong chu kỳ của sinh diệt, diệt sinh. Từ câu 1 đến câu 4, Thiền sư đã dùng quy luật mất còn của hoa mai, của thiên nhiên, đem so sánh với đời người. Cái hay của bốn câu kệ thi ấy, là ứng dụng thực tế về quy luật khoa học, Thiền sư đã trình bày bằng một chất liệu của thi ca, vẫn giữ được đầy đủ tính khách quan về định luật sinh diệt của tạo hoá. Trong câu 3, Thiền sư đã dùng chữ “nhãn tiền”, để chỉ sự sinh tử rất hiển nhiên, mong ai cũng cảm nhận dễ dàng!.
Câu 5 và 6, là một thuyết nhị nguyên (vật chất và tinh thần), Thiền sư đã nói về thời gian (xuân tàn), không gian (tiền đình), để người đời tỉnh táo mà tự nghiền ngẫm sự sinh diệt, luân hồi. Từ đấy, Sư lại chỉ điểm cho người đời, khi cái tâm được định, là tâm không bị chao đảo bởi cái “bản ngã”, thì sẽ thấy được rõ ràng về “sắc tướng” của sự sinh diệt. Thiền sư đã dẫn dắt người đời từ nhị nguyên đến thế giới tâm linh, rồi trở lại sự sinh tồn đầy hương vị của thiền học.
Cảm niệm: Đại Sư Mãn Giác
Kệ thi, hâm mộ khắp nhân gian
Sâu sắc, khuyên người lẽ hợp tan
So sánh hoa mai cùng lẽ sống
Từng câu, từng ý gợi miên man
Nguyễn Lộc Yên
Gửi ý kiến của bạn
