Cách đây ít lâu, một người bạn của tôi tại Pháp e-mail cho tôi một câu hỏi: "Không hiểu anh có cách nào dịch chữ 'bon sens' của Pháp hay 'common sense' trong tiếng Anh sang tiếng Việt không?"Hôm đó tôi khựng và đã không có câu trả lời dứt khoát cho anh.
Tôi phân vân: "Hay tại người Việt mình ít có 'common sense,' 'bon sens' trong cuộc sống?"
Nhưng nếu người Việt mình không có cách dịch gọn gàng hai chữ kia thì người Trung-hoa dịch làm sao? Tra từ-điển cũng không thấy người Hoa có cách dịch gì tốt hơn. Có lẽ chỉ còn cách dịch hơi dông dài một chút như "lối suy nghĩ thông-thường" để diễn-tả ý-niệm "common sense."
Vậy gọi bài viết này của tôi là "lối suy nghĩ thông-thường và chính-trị" cũng được. Mặc dầu vậy, tôi cũng xin đề nghị một cách nói văn hoa hơn một chút, gộp cả ý của chữ "bon" trong "bon sens" tiếng Pháp và chữ "common" trong "common sense" của tiếng Anh để thành "thuần-lương-tri" xem người đọc có thể chấp nhận được không.
Ý đơn giản
Sở dĩ tôi nảy ra cái ý viết bài này là do những ngày gần đây, chúng ta mở Tivi ra xem hay vào Internet, lập-tức chúng ta bị đánh đập vào mắt những quảng-cáo cho hai ứng-cử-viên Tổng-thống Dân-chủ và Cộng-hoà đả phá nhau và đưa ra những lập-luận không mấy thật về nhau.
Tại sao ta biết là không thật?
Bởi những quảng-cáo đó đơn-giản-hoá vấn-đề đến độ cho người xem có cảm-tưởng là mình phải ngu lắm thì mới chấp-nhận được những kết-luận mà người ta cố nhét vào đầu mình! Thì hoá ra là hai đấu-thủ đang đánh nhau thì ta mong gì được nghe ra những lời ôn tồn, cân nhắc?
Có lẽ phải đợi đến mấy cuộc tranh-luận sắp tới đây, vào tháng 10 này, thì may ra ta mới được thấy và nghe đối-chiếu thật-sự quan-điểm của hai ông Obama và Mitt Romney về một số vấn-đề hệ-trọng đối với quốc gia này trong vòng 4-5 năm tới.
Trong khi chờ đợi, tôi đã tìm đọc mấy bài trong các báo Việt-ngữ để xem bà con giải thích cho nhau nghe như thế nào. Bởi nếu ta không hiểu các "issue" trong cuộc tổng-tuyển-cử năm nay thì làm sao ta có thể có được những chọn lựa đích-đáng?
Giải thích nhiều khi sai
Khổ nỗi, mở mấy báo Việt-ngữ ra, tôi thấy nhiều bài đi quá xa sự thật, chỉ nói được lên cái chủ-quan của tác-giả mà lại không làm sáng tỏ được điều gì.
Để xin đưa ra một thí-dụ, cuối tuần rồi có bài mới viết về Đại-hội của Đảng Dân-chủ ở Charlotte, North Carolina. Tôi đọc và giật mình khi thấy tác-giả trong lúc giới-thiệu các diễn-giả đã gọi ông thị-trưởng San Antonio, Julian Castro, là bà. Lập-tức tôi ngờ là tác-giả đã thực-sự theo dõi Đại-hội, dù là chỉ trên Tivi! Thành thử làm sao mà tin được là tác-giả viết đúng về những chuyện còn lại.
Hay một bài khác viết về "So sánh khác biệt giữa Obama và Romney." Thấy một bài như vậy, người như tôi rất háo hức muốn được biết lập-trường hai ông khác nhau, giống nhau ở chỗ nào. Nhất là khi tôi lại thấy bài viết được chia ra gọn gàng thành những tiểu-đề như "Đối nội, đối ngoại," "Thuế," "Nợ và thâm hụt ngân sách," "Bảo hiểm y tế," "Năng lượng và môi-trường," v.v.
Nhưng khi đọc vào trong nội-dung thì tôi thấy nhiều chỗ giải thích không rõ nếu không muốn nói là sai hoàn-toàn. Tỷ-dụ, có đoạn viết:
"Ai sẽ giúp đa số dân Mỹ gốc Việt còn nghèo (lương dưới $250,000.00/năm) về tiền an sinh xã hội, trợ cấp y tế, giảm nợ đi học, cắt giảm thuế lợi tức?"
Tôi đọc mà giật mình khi thấy định nghĩa "lương $250 nghìn" mà gọi được là nghèo thì tôi cũng muốn làm người nghèo! Vì sao? Vì đến lương căn-bản của bà Ngoại-trưởng Hillary Clinton cũng chỉ có $186,600 một năm thôi.(Lương Tổng-thống của ông Obama cũng chỉ có $400 nghìn một năm.) Lương thế rồi mà còn đòi được giúp đỡ về "tiền an sinh xã hội, trợ cấp y tế, giảm nợ đi học, cắt giảm thuế lợi tức" thì tôi có tham quá không?
Đến dưới mục "Thuế" thì bài viết nói: "Obama chủ trương không tiếp tục miễn thuế thêm cho 1% triệu phú Hoa Kỳ." Có lẽ tác-giả định nói: "cho các triệu phú Hoa Kỳ, nghĩa là chỉ 1% dân-số." Chứ "1% triệu phú" có nghĩa là cứ 100 ông/bà triệu phú ông Obama chỉ chủ-trương không tiếp tục miễn thuế cho 1 người trong số đó mà thôi.
Nhưng có lẽ tác-giả xem thế chưa đủ sợ nên chỉ xuống hai đoạn, bài viết lại viết tiếp: "ông [Obama] yêu cầu không tiếp tục miễn thuế cho 1% tỷ phú." Kinh quá! Mới đó còn là "triệu phú," xuống mấy dòng đã thành "tỷ phủ" rồi!
Song "tỷ phú" hình như cũng chưa đáng sợ đủ nên bài viết xuống chút nữa lại tố "Romney và Paul Ryan chủ trương... không bỏ sự miễn thuế cho người đại tỷ phú (tạo thất thoát $750 tỷ/năm cho ngân quỹ quốc gia)."
Ôi thôi, thật hết nói! This is not serious, như người Mỹ thường hay than!
Tội ông Bush?
Đến khi nói đến nợ quốc gia của Mỹ giờ này đã lên đến $16.000 tỷ thì trước nhất tác-giả không nhắc đến con số đó và nhất là phân tách nó ra để thấy là hơn ba năm của ông Obama đã chồng nợ lên bằng cả hai nhiệm-kỳ của ông Bush. Theo như những nghiên cứu đứng đắn nhất thì 42 đời Tổng-thống ở Mỹ mới đạt tới số nợ 5.000 tỷ. Đến đời ông Bush, vì 9/11 và hai chiến-tranh ở Iraq và A-phú-hãn, ông Bush mới phải góp thêm món nợ hơn $5.000 tỷ--trong hai nhiệm-kỳ--nữa vào tổng-số nợ quốc gia. Khi ông Obama bước vào Toà Bạch Ốc vào tháng 1/2009, tổng-số nợ quốc gia của Mỹ là $10.600 tỷ.Nhưng chỉ trong hơn 3 năm, chưa đầy một nhiệm-kỳ, ông Obama đã đắp thêm một món nợ là $5.400 tỷ nữa, nghĩa là hơn số nợ ông Bush mắc phải trong 8 năm.
Vậy thì ai tiêu hoang hơn ai?
Tác-giả lại cho ông Obama cái công "ổn định thị trường nhà cửa, tài chánh, và giữ vững kỹ nghệ xe hơi, là kỹ nghệ lớn của Hoa Kỳ." Điều này có đúng không khi ta biết là cả hai cái luật dùng để cứu Fanny Mae và Freddie Mac, cả luật Housing and Economic Recovery Act of 2008 (tháng 7/2008) lẫn luật để cho Federal Housing Finance Agency (FHFA) (7 tháng 9/2008) nhảy vào giải-quyết những món nợ của hai doanh-nghiệp khổng-lồ về địa-ốc kia đều là những luật đưa ra trong khi ông Bush còn làm Tổng-thống. Đến cái kế-hoạch kích-thích kinh tế (stimulus plan) mà ông Obama đem ra áp-dụng để cứu ngành sản xuất xe hơi của Mỹ cũng lập ra dưới thời ông Bush.
800.000 việc mất trong một tháng?
Tác-giả viết: "Romney nói rằng Obama đã làm suy thoái kinh tế. Nhưng ông không nói rõ rằng khi Obama nhậm chức, chính sách của Bush đã khiến trên 800 ngàn dân mất việc mỗi tháng." Có thật không? Có thật là năm 2009, 800 ngàn dân mất việc mỗi tháng, nghĩa là cả năm thì mất hơn 10 triệu công ăn việc làm không? Những con số này lấy đâu ra, tôi không thấy tác-giả cho ta nguồn gốc hay xuất-xứ.
Rõ ràng là tác-giả viết không kỹ nên phát biểu hơi loạn. Thậm chí có những đoạn ta hết hiểu luôn tác-giả muốn nói gì như mấy đoạn sau đây:
"Với chính phủ sẵn sàng để gửi thứ tư liên tiếp (?) thâm hụt hàng năm nhiều hơn $4 nghìn tỷ (khiếp! hàng năm mà thâm hụt đến thế này sao?) và nợ các vị (?) quốc gia chỉ dưới $16 nghìn tỷ..." thì tôi hết hiểu! Mong có độc-giả nào giải thích giùm tôi!
"Obama ra lệnh cho một lệnh cấm tạm thời về khoan nước sâu sau vụ tràn dầu khổng lồ BP ở Vịnh Mexico, nhưng đã đẩy dầu khí và khoan tổng thế." Thế là nghĩa làm sao? "Khoan tổng thể" là khoan thế nào?
"Tuy-nhiên, ông đã bị (?) chặn các đường ống dẫn dầu Keystone XL từ Canada..." Ông chặn hay ông đã bị chặn? Ai chặn để ông thành "đã bị chặn"?
"Romney... nhấn mạnh nhiều hơn [ông Obama] vào sản xuất dầu mỏ, khí đốt và than đá và ít hơn vào năng lượng xanh." Nghe thì tưởng ông Obama đã thành công trong việc "quảng bá... năng lượng tái tạo" và đã có những thành tựu về "năng lượng xanh." Tác-giả chỉ quên không nhắc là chính ông Obama đã cho hãng Solyndra vay gần 300 triệu đô để sản xuất năng-lượng mặt trời để cuối cùng công-ty này vỡ nợ.
Vấn-đề chơi ác VNCH
Nói đến chuyện tổng-tuyển-cử năm nay mà tác-giả lôi chuyện Kissinger và Nixon đã "bỏ rơi hay bán VN cho Trung Cộng" thì người khác cũng có thể lôi chuyện ông Kennedy để cho tay chân của ông giết ông Diệm vậy. Tóm lại, nói thế thì vô biên vì chắc chắn là cả ông Romney lẫn ông Obama đều không có tội tình gì trong hai vụ "đâm sau lưng chiến-sĩ" kia! Nói như vậy, người ta gọi là lôi chuyện ông Bành Tổ ra! Nghĩa là vô vọng đạt được đến một sự đồng-thuận nào!
Thiết tưởng làm như vậy thì ta có thể nói chúng ta đã KHÔNG DÙNG "thuần-lương-tri" của mình để mà xét đoán chuyện bầu cử năm nay. Mà chỉ thích nói lấy được! Nói như thế thì thà không nói chuyện với nhau còn hơn, đỡ phải bực mình!
Trong một bài tới, tôi mong là chúng ta có thể đặt được ra vài luật chơi lương thiện, thật thà với nhau hơn. May ra, khi chúng ta thật lòng với nhau thì sự thật sẽ loé lên được phần nào về cuộc tổng-tuyển-cử năm nay ở Mỹ!
Tôi phân vân: "Hay tại người Việt mình ít có 'common sense,' 'bon sens' trong cuộc sống?"
Nhưng nếu người Việt mình không có cách dịch gọn gàng hai chữ kia thì người Trung-hoa dịch làm sao? Tra từ-điển cũng không thấy người Hoa có cách dịch gì tốt hơn. Có lẽ chỉ còn cách dịch hơi dông dài một chút như "lối suy nghĩ thông-thường" để diễn-tả ý-niệm "common sense."
Vậy gọi bài viết này của tôi là "lối suy nghĩ thông-thường và chính-trị" cũng được. Mặc dầu vậy, tôi cũng xin đề nghị một cách nói văn hoa hơn một chút, gộp cả ý của chữ "bon" trong "bon sens" tiếng Pháp và chữ "common" trong "common sense" của tiếng Anh để thành "thuần-lương-tri" xem người đọc có thể chấp nhận được không.
Ý đơn giản
Sở dĩ tôi nảy ra cái ý viết bài này là do những ngày gần đây, chúng ta mở Tivi ra xem hay vào Internet, lập-tức chúng ta bị đánh đập vào mắt những quảng-cáo cho hai ứng-cử-viên Tổng-thống Dân-chủ và Cộng-hoà đả phá nhau và đưa ra những lập-luận không mấy thật về nhau.
Tại sao ta biết là không thật?
Bởi những quảng-cáo đó đơn-giản-hoá vấn-đề đến độ cho người xem có cảm-tưởng là mình phải ngu lắm thì mới chấp-nhận được những kết-luận mà người ta cố nhét vào đầu mình! Thì hoá ra là hai đấu-thủ đang đánh nhau thì ta mong gì được nghe ra những lời ôn tồn, cân nhắc?
Có lẽ phải đợi đến mấy cuộc tranh-luận sắp tới đây, vào tháng 10 này, thì may ra ta mới được thấy và nghe đối-chiếu thật-sự quan-điểm của hai ông Obama và Mitt Romney về một số vấn-đề hệ-trọng đối với quốc gia này trong vòng 4-5 năm tới.
Trong khi chờ đợi, tôi đã tìm đọc mấy bài trong các báo Việt-ngữ để xem bà con giải thích cho nhau nghe như thế nào. Bởi nếu ta không hiểu các "issue" trong cuộc tổng-tuyển-cử năm nay thì làm sao ta có thể có được những chọn lựa đích-đáng?
Giải thích nhiều khi sai
Khổ nỗi, mở mấy báo Việt-ngữ ra, tôi thấy nhiều bài đi quá xa sự thật, chỉ nói được lên cái chủ-quan của tác-giả mà lại không làm sáng tỏ được điều gì.
Để xin đưa ra một thí-dụ, cuối tuần rồi có bài mới viết về Đại-hội của Đảng Dân-chủ ở Charlotte, North Carolina. Tôi đọc và giật mình khi thấy tác-giả trong lúc giới-thiệu các diễn-giả đã gọi ông thị-trưởng San Antonio, Julian Castro, là bà. Lập-tức tôi ngờ là tác-giả đã thực-sự theo dõi Đại-hội, dù là chỉ trên Tivi! Thành thử làm sao mà tin được là tác-giả viết đúng về những chuyện còn lại.
Hay một bài khác viết về "So sánh khác biệt giữa Obama và Romney." Thấy một bài như vậy, người như tôi rất háo hức muốn được biết lập-trường hai ông khác nhau, giống nhau ở chỗ nào. Nhất là khi tôi lại thấy bài viết được chia ra gọn gàng thành những tiểu-đề như "Đối nội, đối ngoại," "Thuế," "Nợ và thâm hụt ngân sách," "Bảo hiểm y tế," "Năng lượng và môi-trường," v.v.
Nhưng khi đọc vào trong nội-dung thì tôi thấy nhiều chỗ giải thích không rõ nếu không muốn nói là sai hoàn-toàn. Tỷ-dụ, có đoạn viết:
"Ai sẽ giúp đa số dân Mỹ gốc Việt còn nghèo (lương dưới $250,000.00/năm) về tiền an sinh xã hội, trợ cấp y tế, giảm nợ đi học, cắt giảm thuế lợi tức?"
Tôi đọc mà giật mình khi thấy định nghĩa "lương $250 nghìn" mà gọi được là nghèo thì tôi cũng muốn làm người nghèo! Vì sao? Vì đến lương căn-bản của bà Ngoại-trưởng Hillary Clinton cũng chỉ có $186,600 một năm thôi.(Lương Tổng-thống của ông Obama cũng chỉ có $400 nghìn một năm.) Lương thế rồi mà còn đòi được giúp đỡ về "tiền an sinh xã hội, trợ cấp y tế, giảm nợ đi học, cắt giảm thuế lợi tức" thì tôi có tham quá không?
Đến dưới mục "Thuế" thì bài viết nói: "Obama chủ trương không tiếp tục miễn thuế thêm cho 1% triệu phú Hoa Kỳ." Có lẽ tác-giả định nói: "cho các triệu phú Hoa Kỳ, nghĩa là chỉ 1% dân-số." Chứ "1% triệu phú" có nghĩa là cứ 100 ông/bà triệu phú ông Obama chỉ chủ-trương không tiếp tục miễn thuế cho 1 người trong số đó mà thôi.
Nhưng có lẽ tác-giả xem thế chưa đủ sợ nên chỉ xuống hai đoạn, bài viết lại viết tiếp: "ông [Obama] yêu cầu không tiếp tục miễn thuế cho 1% tỷ phú." Kinh quá! Mới đó còn là "triệu phú," xuống mấy dòng đã thành "tỷ phủ" rồi!
Song "tỷ phú" hình như cũng chưa đáng sợ đủ nên bài viết xuống chút nữa lại tố "Romney và Paul Ryan chủ trương... không bỏ sự miễn thuế cho người đại tỷ phú (tạo thất thoát $750 tỷ/năm cho ngân quỹ quốc gia)."
Ôi thôi, thật hết nói! This is not serious, như người Mỹ thường hay than!
Tội ông Bush?
Đến khi nói đến nợ quốc gia của Mỹ giờ này đã lên đến $16.000 tỷ thì trước nhất tác-giả không nhắc đến con số đó và nhất là phân tách nó ra để thấy là hơn ba năm của ông Obama đã chồng nợ lên bằng cả hai nhiệm-kỳ của ông Bush. Theo như những nghiên cứu đứng đắn nhất thì 42 đời Tổng-thống ở Mỹ mới đạt tới số nợ 5.000 tỷ. Đến đời ông Bush, vì 9/11 và hai chiến-tranh ở Iraq và A-phú-hãn, ông Bush mới phải góp thêm món nợ hơn $5.000 tỷ--trong hai nhiệm-kỳ--nữa vào tổng-số nợ quốc gia. Khi ông Obama bước vào Toà Bạch Ốc vào tháng 1/2009, tổng-số nợ quốc gia của Mỹ là $10.600 tỷ.Nhưng chỉ trong hơn 3 năm, chưa đầy một nhiệm-kỳ, ông Obama đã đắp thêm một món nợ là $5.400 tỷ nữa, nghĩa là hơn số nợ ông Bush mắc phải trong 8 năm.
Vậy thì ai tiêu hoang hơn ai?
Tác-giả lại cho ông Obama cái công "ổn định thị trường nhà cửa, tài chánh, và giữ vững kỹ nghệ xe hơi, là kỹ nghệ lớn của Hoa Kỳ." Điều này có đúng không khi ta biết là cả hai cái luật dùng để cứu Fanny Mae và Freddie Mac, cả luật Housing and Economic Recovery Act of 2008 (tháng 7/2008) lẫn luật để cho Federal Housing Finance Agency (FHFA) (7 tháng 9/2008) nhảy vào giải-quyết những món nợ của hai doanh-nghiệp khổng-lồ về địa-ốc kia đều là những luật đưa ra trong khi ông Bush còn làm Tổng-thống. Đến cái kế-hoạch kích-thích kinh tế (stimulus plan) mà ông Obama đem ra áp-dụng để cứu ngành sản xuất xe hơi của Mỹ cũng lập ra dưới thời ông Bush.
800.000 việc mất trong một tháng?
Tác-giả viết: "Romney nói rằng Obama đã làm suy thoái kinh tế. Nhưng ông không nói rõ rằng khi Obama nhậm chức, chính sách của Bush đã khiến trên 800 ngàn dân mất việc mỗi tháng." Có thật không? Có thật là năm 2009, 800 ngàn dân mất việc mỗi tháng, nghĩa là cả năm thì mất hơn 10 triệu công ăn việc làm không? Những con số này lấy đâu ra, tôi không thấy tác-giả cho ta nguồn gốc hay xuất-xứ.
Rõ ràng là tác-giả viết không kỹ nên phát biểu hơi loạn. Thậm chí có những đoạn ta hết hiểu luôn tác-giả muốn nói gì như mấy đoạn sau đây:
"Với chính phủ sẵn sàng để gửi thứ tư liên tiếp (?) thâm hụt hàng năm nhiều hơn $4 nghìn tỷ (khiếp! hàng năm mà thâm hụt đến thế này sao?) và nợ các vị (?) quốc gia chỉ dưới $16 nghìn tỷ..." thì tôi hết hiểu! Mong có độc-giả nào giải thích giùm tôi!
"Obama ra lệnh cho một lệnh cấm tạm thời về khoan nước sâu sau vụ tràn dầu khổng lồ BP ở Vịnh Mexico, nhưng đã đẩy dầu khí và khoan tổng thế." Thế là nghĩa làm sao? "Khoan tổng thể" là khoan thế nào?
"Tuy-nhiên, ông đã bị (?) chặn các đường ống dẫn dầu Keystone XL từ Canada..." Ông chặn hay ông đã bị chặn? Ai chặn để ông thành "đã bị chặn"?
"Romney... nhấn mạnh nhiều hơn [ông Obama] vào sản xuất dầu mỏ, khí đốt và than đá và ít hơn vào năng lượng xanh." Nghe thì tưởng ông Obama đã thành công trong việc "quảng bá... năng lượng tái tạo" và đã có những thành tựu về "năng lượng xanh." Tác-giả chỉ quên không nhắc là chính ông Obama đã cho hãng Solyndra vay gần 300 triệu đô để sản xuất năng-lượng mặt trời để cuối cùng công-ty này vỡ nợ.
Vấn-đề chơi ác VNCH
Nói đến chuyện tổng-tuyển-cử năm nay mà tác-giả lôi chuyện Kissinger và Nixon đã "bỏ rơi hay bán VN cho Trung Cộng" thì người khác cũng có thể lôi chuyện ông Kennedy để cho tay chân của ông giết ông Diệm vậy. Tóm lại, nói thế thì vô biên vì chắc chắn là cả ông Romney lẫn ông Obama đều không có tội tình gì trong hai vụ "đâm sau lưng chiến-sĩ" kia! Nói như vậy, người ta gọi là lôi chuyện ông Bành Tổ ra! Nghĩa là vô vọng đạt được đến một sự đồng-thuận nào!
Thiết tưởng làm như vậy thì ta có thể nói chúng ta đã KHÔNG DÙNG "thuần-lương-tri" của mình để mà xét đoán chuyện bầu cử năm nay. Mà chỉ thích nói lấy được! Nói như thế thì thà không nói chuyện với nhau còn hơn, đỡ phải bực mình!
Trong một bài tới, tôi mong là chúng ta có thể đặt được ra vài luật chơi lương thiện, thật thà với nhau hơn. May ra, khi chúng ta thật lòng với nhau thì sự thật sẽ loé lên được phần nào về cuộc tổng-tuyển-cử năm nay ở Mỹ!
Cám ơn Bác. Bài rất hay trong thời điểm tháng 9/12.
Không biết Bác đã đọc bài "Người Việt xấu xí" của Bác Phan Nhật Nam chưa? !!!
Hoa Đà vẩn ngao du trên chín tầng mây cao và chưa chịu tái thế, đành phải "đá cho thật khéo". Xin đừng nói léo....Mượn của Bác Nguyễn Xuân Nghĩa.
The true is 47%. Kính.
CuLi - OKC.