Thái Lan: Xiêm La Và Lan Nạp
Nguyễn Xuân Nghĩa
Quân đội đã thắng một keo nhưng nền Quân chủ bắt đầu lung lay...
Cuộc tổng phản công của quân đội Thái vào đám biểu tình Áo Đỏ đã tạm thời giải phóng trung tâm thủ đô Bangkok của Vương quốc Thái Lan vào ngày 19 Tháng Năm. Các lãnh tụ phe Áo Đỏ đã bị bắt hoặc phải trốn ra ngoài. Đảng Dân chủ của Thủ tướng Abhisit Vejjajiva coi như thắng một keo khi ông lên truyền hình trấn an công chúng. Nhưng ngày 23 vừa qua, ông vẫn quyết định kéo dài lệnh giới nghiêm cho tới ngày 25 và cho biết là Thái Lan sẽ không có bầu cử sớm cho tới khi phe Áo Đỏ hoàn toàn chấm dứt biểu tình chống chính phủ.
Ngược lại, phong trào Áo Đỏ thì cho biết là họ sẽ phát động chống đối vào tháng Sáu này. Nghĩa là tương lai xứ này chưa ra khỏi một thời kỳ u ám kéo dài. Và sau khi Quốc vương Bhumibol Adulyadej tạ thế, nền quân chủ của Thái có thể bị đe dọa tiêu vong....
***
Từ nhiều năm nay, phong trào mệnh danh "Mặt trận Thống nhất cho Dân chủ chống Độc tài" với thành viên mặc áo đỏ đã liên tục biểu tình và gây hỗn loạn tại nhiều nơi trong lãnh thổ. Phong trào thành hình từ vụ đảo chánh hồi tháng Chín năm 2006, khi Thủ tướng Thaksin Shinawatra đang tham dự Đại hội đồng Liên hiệp quốc. Vụ đảo chính gặp sự phản đối quyết liệt bất ngờ và về sau phe của Thủ tướng Thaksin lại thắng cử trong khi ông phải sống lưu vong ở bên ngoài. Nếu nhớ lại như vậy, ta thấy là phe ủng hộ Thaksin cũng có quần chúng, đa số là bình dân.
Thế rồi sau khi bị phe chống Thaksin chống phá, nội các thân Thaksin lại bị lật đổ bởi một quyết định của Toà án. Thành phần chống Thaksin thường mặc áo vàng, giương cờ vàng là màu của Hoàng gia... Có những ngày mà đường phố bị tràn ngập cờ vàng, cờ đỏ và hỗn loạn đã kéo dài. Những sự kiện ấy xảy ra liên tục khiến chúng ta chẳng còn nhớ hết từng thời điểm hay từng biến cố, kể cả việc Thượng đỉnh của Hiệp hội ASEAN đang họp thì bị đám biểu tình nhảy vào đập phá khiến lãnh tụ nhiều quốc gia phải trốn ra cửa sau để rời hội nghị.
Trên cột báo này trong số ra ngày 13 tháng Ba, người viết đã trình bày bối cảnh của vấn đề Thái Lan ("Ngợi Ca Biểu Tình") và nhấn mạnh đến tinh thần tự chế của đôi bên để trong hỗn loạn vận không có đổ máu. Chuyện ấy không còn nữa khi một lãnh tụ phe Áo Đỏ bị xạ thủ ám sát bằng một viên đạn trúng đầu. Sau đó là sự đàn áp của quân đội khiến nấy chục người thiệt mạng và vụ dân biểu tình đốt phá trung tâm thủ đô Bangkok vào tuần qua.
***
Một cách vắn tắt, liên minh chống Thaksin là phe áo vàng, gồm có quân đội, doanh gia, thành phần ưu tú của thủ đô Bangkok kết hợp với các giới chức cao cấp trong Hội đồng Cố vấn Hoàng gia. Thành phần ủng hộ Thaksin là giương cờ đỏ là dân nghèo, đa số sống ngoài khu vực Bangkok và tập trung tại khu vực Chiang Mai - quê hương và thành trì của Thaksin - ở vùng Đông Bắc.
Khủng hoảng sở dĩ xày ra vì vua Bhumibol đã hết minh mẫn sau 60 năm trị vì - từ năm 1946 - và lâm trọng bệnh. Ngoài sự sáng suốt của một minh quân, ông được các phe phái kính trọng, nhất là quân đội. Số Việt Báo Xuân Bính Tuất 2006 đã có một bài dài giới thiệu về từng người trong chín đời vua Thái Lan với sự ngợi khen dành cho vua Bhumibol.
Nhưng ông vua này đang như ngọn đèn trước gió vì đã 83 tuổi, lại lâm trọng bệnh và thực tế không còn sáng suốt như xưa. Các cố vấn quanh ông đã nhân vậy mà dùng uy tín của ông chi phối chính trị Thái. Họ thấy ra lý do chính đáng vì nhân vật Thaksin Shinawatra, xuất thân từ một đại gia quyền thế và có ảnh hưởng lâu đời tại Chiang Mai.
Từ khi Thaksin lên làm Thủ tướng năm 2000 và theo đuổi chánh sách kinh tế chú trọng nhiều hơn đến dân nghèo - nhuốm mùi mị dân, gọi lịch sự là đại chúng, populist - ông gặp ác cảm của doanh giới, công chức và thành phần có học ở thủ đô Bangkok. Ông cũng gặp một thảm kịch cá nhân là có con trai mắc ghiền ma túy nên quyết liệt mở chiến dịch bài trừ ma túy sau khi thấy tệ nạn này lan rộng trong xã hội, thậm chí là nhiều thầy cô trong trường và cả một số sư sãi cũng nhúng tay vào việc phân phối ma túy cho trẻ em. Nguyên là sĩ quan cảnh sát trước khi kinh doanh về viễn thông, thành tỷ phú, ông tham chánh sau vụ khủng hoảng tài chánh 1997-1998. Khi làm Thủ tướng, Thaksin thay đổi hệ thống cảnh sát, tuyên án tử hình hàng loạt đầu nậu ma tuý và diệt các tổ chức ma túy trong biển máu khiến các tổ chức nhân quyền cũng phải lên tiếng. Trong vụ lật đổ Thaksin, ta không loại bỏ thế lực của các đại gia ma túy.
Nhưng Thaksin còn dại dột là quá được lòng dân nên đôi khi uy tín lấn át nhà vua - là điều tối kỵ.
Các tướng lãnh và cố vấn quanh ngai vàng coi đó là phạm thượng, nên ra sức dèm pha. Vua Bhumibol mặc nhiên để quân đội đảo chính Thaksin và còn sửa lại Hiến pháp. Lý do Thaksin tham nhũng và trốn thuế thì chỉ là cái cớ vì ông là tỷ phú trước khi cầm quyền và cũng có kiểu làm ăn mập mờ như nhiều doanh gia Thái, không hơn không kém.
Việc Thaksin bị đảo chánh từ năm 2006 đã gây phẫn nộ cho nhiều thành phần dân chúng, nhất là ở thôn quê và khu vực Đông Bắc. Sau đó, việc tịch thu tài sản của Thaksin đã thổi dầu vào lửa. Nhưng ngay trong quân đội và cảnh sát, nhiều người cũng tỏ ý ủng hộ Thaksin... Chẳng hạn, khi phe Áo Đỏ biểu tình từ đầu năm nay, nhiều chiến xa hay thiết vận xa đã được binh lính và cảnh sát bỏ trống cho phong trào chống đối chiếm đoạt.
Trước sự thể ấy, Chính quyền tại chức không thể cản nổi làn sóng phản đối nên gia tăng quyền hạn cho quân đội - thực tế là để các tướng lãnh quyết định về tương lai xứ sở kể từ Tháng Tư. Và quân đội đã ra tay sau khi phe Áo Đỏ nhất quyết đòi giải tán Quốc hội và tổ chức bầu cử lại, chứ không chấp nhận đề nghị của chính phủ là cho tổ chức bầu cử sớm.
Bây giờ, sau vụ đàn áp dẫm máu, Bangkok đã tạm yên - tạm thôi - và lệnh thiết quân luật đã được ban hành trên 23 tỉnh, rồi được kéo dài...
Tình hình tương lai sở dĩ sẽ không khá nếu ta trở ngược về lịch sử và địa dư của Thái.
***
Thật ra, xứ này mới chỉ mang tên Thái Lan từ năm 1939.
Trước đây, xứ này là Vương quốc Xiêm La - ta còn gọi là Tiêm La - lần đầu xuất hiện từ năm 1350, giữa thế kỷ 14, với kinh đô đặt tại Ayutthaya. Vương quốc này rất yếu và thường bị xâm lấn bởi hai Đế quốc lân bang rất mạnh và rất lớn, là Miến Điện ở phía Tây và Đế quốc Khmer ở phía Đông. Xiêm La chỉ thành thế lực đáng kể sau khi thống nhất hai Vương Quốc Lanna (Lan Nạp) ở phía Bắc và Vương quốc Ayutthaya ở phía Nam, vào thế kỷ... 18, nghĩa là rất gần đây. Khi nói tới Thái Lan, chúng ta cũng nên chú ý đến xứ Lan Nạp này.
Người sáng lập ra Vương quốc Xiêm La thống nhất hai nước Lan Nạp và Ayutthaya là một anh hùng thuộc tộc Hẹ - Hakka - gốc Trung Hoa, tên là... Taksin mà ta dịch sang Hán Việt thành Trịnh Quốc Anh. Ông là võ tướng đã chống quân ngoại xâm của Miến Điện khi kinh đô Lan Nạp bị Miến Điện tiêu hủy và ông lập ra Vương quốc Xiêm La năm 1768. Nhưng sau đó vua Taksin lại mắc bệnh loạn trí và giết chết vợ con của viên tướng Chakri - ta dịch và Chất Tri - đang cùng em là Sô Si cầm quân đánh trận với phe Nguyễn Ánh ở Đàng Trong.
Nhớ lại thì sau khi vua Taksin thống nhất năm 1768, Xiêm La có hệ thống lãnh đạo mới kể từ năm 1782, khi hai viên tướng đang cầm quân đánh nhau với lực lượng của Nguyễn Ánh xin hưu chiến trở về lật đổ ông vua Taksin khật khùng và mở ra triều đại mà thiên hạ cứ gọi là Rama. Từ khi trị vì, dòng Rama đã dời đô về Bangkok. Ông Bhumibol ngày nay là vua Rama thứ IX.
Một thoáng lịch sử kể trên khiến ta chú ý đến động lực chìm ở dưới là địa dư.
***
Về địa dư Thái Lan nằm giữa hai bán đảo.
Đó là Bán đảo Mã Lai ở phía Tây Nam tiếp giáp với biển Andaman của Ấn Độ Dương; và bên kia là Bán đảo Đông Dương ở phía Đông, tiếp giáp với Đông hải của Thái Bình Dương. Địa dư xứ này có năm khu vực trên hai vùng Bắc Nam.
Tại miền Bắc, hình thể Thái Lan có vùng Tây Bắc tiếp cận với Miến Điện là núi rừng hiểm trở nối dài từ rặng Hy Mã Lạp Sơn. Bên cạnh đó cũng ở phía Bắc là vùng Đông Bắc có cao nguyên Khorat phì nhiêu và đông dân - một phần ba dân số toàn quốc - tiếp giáp với sông Mekong và nước Lào. Hai khu vực phía Bắc này là đất cũ của Vương quốc Lanna, với Chiang Mai là trung tâm. Vùng đất này từng là địa bàn giao tranh với Miến Điện và Khmer, có sắc dân pha trộn với Miến Điện, Lào và Trung Hoa. Qua thế kỷ 20 thì còn là cơ sở phát triển của Cộng sản do Trung Quốc xúi giục và sau này mới bị diệt sạch sau khi Bắc Kinh chấm dứt việc tiếp vận.
Xưa nay, dân tình miền Bắc vẫn nghi ngờ hệ thống cai trị của trung tâm Bangkok - của Xiêm La, hay của Vương quốc Ayutthaya ngày xưa. Họ đã từng lập ra "Đảng Đông Bắc" và đòi ly khai trước khi bị quân đội đàn áp năm 1959. Cũng rất gần đây thôi!
Tại miền Nam thì hình thể Thái Lan gồm có vùng châu thổ sông Chao Phraya với trung tâm là Bangkok; ở hướng Đông có khu vực tiếp cận với Cambốt - xứ Khmer cũ - và phía Nam là một dải đất hẹp của bán đảo Mã Lai kéo tới xứ Mã Lai Á. Từ khu vực trung ương tại Bangkok, nếu chính quyền có thể kiểm soát được vùng đất trù phú của châu thổ sông Chao Phraya về chính trị thì cũng gặp vấn đề với khu vực miền Nam tại bán đảo Mã Lai và sắc dân theo Hồi giáo, đa số nói tiếng Mã Lai.
Cho nên, lịch sử Thái Lan - dù sao thì cũng rất mới - chính là nỗi lo sợ bị ngoại xâm: từ phía Tây là Đế quốc Miến Điện rồi đến Đế quốc Anh; từ phía Đông là Đế quốc Khmer rồi tới Thực dân Pháp!
Sự khéo léo của chín đời vua Thái là dung hòa áp lực ngoại bang để buôn bán hợp tác với mọi thế lực mà không ngả theo phe nào. Trong Thế chiến II, Thái đã từng cộng tác với Phát xít Nhật rồi kịp xoay chiều để đứng cùng Hoa Kỳ trong phe Đồng Minh và dựa vào Mỹ trong suốt cuộc chiến chống cộng sản, kể cả Chiến tranh Việt Nam. Sau đó Thái Lan cũng lại hợp tác với Bắc Kinh để tiêu diệt luôn các nhóm phiến quân cộng sản vùng Đông Bắc. Trong thế kỷ 21, Thái sát cánh với Hoa Kỳ trong việc truy lùng khủng bố và Thaksin nổi tiếng là nặng tay với quân khủng bố hay các nhóm Hồi giáo đòi ly khai ở phía Nam.
Chiến lược hợp tác đa phương để ngừa ngoại xâm là chuyện đối ngoại.
Đối nội thì chính trị của Thái Lan là phải tập trung quyền lực vào trung ương Bangkok, nơi có 10 triệu dân sinh sống - gần 15% dân số toàn quốc. Và phải kiểm soát được ba khu vực cứng đầu cứ đòi ly khai là 1) rừng núi Tây Bắc, là 2) cao nguyên Khorat rất đông dân phía Đông Bắc nhưng cần giao thương ra ngoài và 3) là bán đảo Mã Lai ở phía Nam có ảnh hưởng Hồi giáo. Gần đây, việc Chính quyền Cambốt lại công khai ủng hộ Thaksin - một người cũng gốc Hẹ như vua Taksin ngày xưa - và Thủ tướng Hun Sen của Cam Bốt còn mời ông ta làm Cố vấn kinh tế tất nhiên càng làm Bangkok chột dạ!
Ý thức sinh tồn ấy khiến quân đội Thái, đa số thuộc tộc Thái, luôn luôn phải làm chủ tình hình, và các tướng đảo chính lẫn nhau để giành quyền bính. Từ khi làm cách mạng lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế và lập ra chế độ quân chủ lập hiến năm 1932, xứ này đã có hai chục vụ đảo chánh thành công, trung bình ba năm lại có một lần!
Phép lạ Thái Lan khiến xứ này có thể phát triển trong thế kỷ 20 vừa qua chính là sự hợp tác giữa quân đội và Hoàng gia. Các tướng có thể lật nhau tận tình nhưng luôn luôn dựa vào nhà vua. Khi Bhumibol lên tiếng là tiếng súng phải im và các tướng đều quý dưới ngai. Ngoài ra, dân Thái nói chung thì tính rất hiền, họ không thích chiến tranh đổ máu. Nhưng họ cũng rất hung khi thấy có máu đổ.
Việc ấy đã xảy ra trong vụ đàn áp vừa qua.
Quân đội nay đang làm chủ tình hình chinh trị thực tế. Nhưng vua Bhumibol đã suy kiệt, thái tử Vajiralongkorn lại là tay ăn chơi không được lòng dân bằng công chúa Sirindhorn, là người mà Thaksin quý trọng hơn. Nên càng có tội nặng! Khi vua Bhubimol từ trần, Hoàng gia Thái sẽ bị chấn động ngay từ bên trong vì chuyện nối ngôi và việc các tướng ra quân tranh đoạt quyền bính lại có thể xảy ra.
Trong khi ấy, dân biểu tình rút dần về miền Bắc, về vùng đất xưa kia đã đòi tự trị và ngày nay coi trung tâm Bangkok là vấn đề, thậm chí kẻ thù, là thủ phạm của sự tàn sát....
Vì vậy mà Thái Lan sẽ khó thoát khỏi khủng hoảng. Nền quân chủ sẽ lung lay sau khi Bhumibol qua đời và quân đội sẽ lại nạp đạn bước ra khỏi trại lính. Đấy là lúc ta nhớ tới nước Lan Nạp, tới dân Hẹ và nhiều chủng tộc khác thật ra vẫn nghi ngờ chính quyền trung ương tại Bangkok.
Nhà vua và các tướng lãnh đã chơi với lửa.
Gửi ý kiến của bạn
