Hôm nay,  

Khủng Hoảng Iran

18/06/200900:00:00(Xem: 5244)

Khủng Hoảng Iran

Nguyễn Xuân Nghĩa & RFA
...Thành phần rất trẻ và tương đối có học ấy khát khao tự do, dân chủ...
Sau cuộc bầu cử tổng thống hôm Thứ Sáu tuần trước, vụ khủng hoảng bùng nổ tại Iran khiến dư luận thế giới hết sức quan tâm. Độc tài chính trị, gian lận bầu cử, hoặc đàn áp dân quyền có thể là những biến động gần xa đã được truyền thông nói tới... Diễn đàn Kinh tế đài RFA muốn tìm hiểu thêm về bối cảnh kinh tế của vấn đề nên có cuộc trao đổi cùng nhà tư vấn kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa, do Việt Long thực hiện sau đây...
Việt Long: Xin kính chào ông Nguyễn Xuân Nghĩa. Cuộc khủng hoảng tại Iran đã khiến một số công luận ngạc nhiên vì chính quyền xứ này thật ra vẫn có phương thức bầu lên tổng thống mà khỏi cần làm những việc bị tố cáo ngay trong nội bộ l àgian lận quá trắng trợn. Đã thế, sau khi có gian lận đến nỗi lãnh đạo tối cao phải cho kiểm phiếu lại ở một số đơn vị bầu cử, sự phản đối của dân chúng vẫn lan rộng và bạo động đã bùng nổ khiến có ít nhất bảy người mất mạng. Vì vậy, chúng tôi xin đề nghị ta sẽ đi lại từ đầu để tìm hiểu về bối cảnh sâu xa của vấn đề phức tạp này qua cách phân tích của ông. Nếu có thể nói tóm gọn thì đâu là những nguyên nhân của chuyện hôm nay"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Nếu có phải nhìn lại toàn bộ sự việc về Cộng hoà Hồi giáo Iran như tên gọi chính thức của quốc gia này thì tôi xin đề nghị vài điểm tóm lược chính sau đây.
- Iran là quốc gia cực lớn, đứng hàng 17 thế giới về diện tích với gần một triệu 700.000 cây số vuông, là gấp năm lần Việt Nam và lớn hơn diện tích của sáu nước Tây Âu cộng lại, cho một dân số chừng 72 triệu người. Nhưng địa dư hình thể của xứ này lại khắc nghiệt tới bất ngờ nên có ảnh hưởng rất bất lợi cho sinh hoạt kinh tế. Đã thế, chế độ quản lý kinh tế lại quá tồi tệ nên dù có trữ lượng dầu hỏa đứng hàng thứ ba thế giới và khí đốt đứng hàng thứ nhì thế giới, Iran vẫn là một nước rất nghèo.
- Việc dầu thô sụt giá từ tháng Bảy năm ngoái và nạn suy thoái kinh tế toàn cầu là cơ duyên dẫn tới sự bất mãn của dân chúng về chế độ chính trị nên lần này họ không thể chấp nhận gian lận bầu cử mặc dù chuyện gian lận đã từng có trong cuộc bầu cử tổng thống lần trước, vào năm 2005. Chúng ta sẽ phải lần lượt xét vào từng khía cạnh của vấn đề để thính giả có thể hiểu được những nguyên nhân sâu xa của vụ khủng hoảng.
Việt Long: Như vậy ông khởi đi từ địa dư hình thể như một nguyên nhân đầu tiên của tình trạng kém phát triển kinh tế của Iran. Có phải như vậy không"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thưa đúng như vậy. Địa lý bất lợi đã là bài toán muôn thuở của Iran và giải pháp chính trị của lãnh đạo ngày nay còn khiến bài toán trở thành trầm trọng hơn.
- Iran là quốc gia được bao vây bởi núi đồi hiểm trở rất tốn kém cho việc phát triển công nghiệp. Bên trong là các lưu vực thật ra khó sinh sống vì có quá nhiều sa mạc và đầm lầy ngập muối nên diện tích canh tác chỉ có được chừng 20%, dưới một khí hậu bán nhiệt đới và với một nền nông nghiệp còn quá lạc hậu. Khác với nhiều quốc gia trên thế giới, cư dân nơi đây không thích sống tại đồng bằng mà lập nghiệp trên núi đồi, với nhiều bất lợi về chuyển vận và xây dựng kỹ nghệ.
- Vì được bảo vệ bởi nhiều rặng núi ở ba mặt Đông, Tây và Nam, xứ này khó bị ngoại bang xâm chiếm - duy nhất một lần trong lịch sử là bởi quân Mông Cổ. Nhưng, bên trong lãnh thổ, nhiều sắc dân thiểu số vẫn ngụ cư khá biệt lập tại các vùng rừng núi hiểm trở nên sắc dân Ba Tư chiếm đa số là 51% thường áp dụng chế độ tập trung cai trị rất hà khắc.
Việt Long: Và chế độ cai trị tập trung ấy dẫn tới chính sách kinh tế tập trung quản lý"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thưa vâng, trong lãnh vực kinh tế, chế độ tập trung ấy thể hiện thành chế độ quản lý nhà nước, mà lại là một nhà nước theo thần quyền, theo Giáo luật khắt khe của đạo Hồi. Kết quả là xứ này có một nền sản xuất kém hiệu năng với lạm phát và thất nghiệp cao, nạn bao cấp và tham nhũng lan rộng. Tài nguyên dầu khí là nguồn thu nhập chính cho ngân sách thì cơ sở lại tụt hậu đến nỗi vẫn cứ phải bán dầu để nhập xăng và chế độ trợ cấp gây khiếm hụt ngân sách rất nặng nên dẫn tới gánh nặng thuế khoá rất cao. Khi dầu thô tuột giá từ năm ngoái thì Iran đã mấp mé khủng hoảng kinh tế.
Việt Long: Xin hỏi ông một điều mà nhiều thính giả có thể thắc mắc. Dân tộc Ba Tư tại Iran có nền văn minh rất cổ với nhiều thành tựu đáng kể cho nhân loại. Vì sao bây giờ họ lại áp dụng chế độ ông gọi là thần quyền, với vai trò quá lớn của một Giáo luật khắt khe của đạo Hồi"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Đúng ba chục năm trước, Iran bị khủng hoảng xã hội trong tiến trình hiện đại hóa và công nghiệp hóa nên có phản ứng dội ngược là lui về những giáo điều cực đoan để bảo vệ bản sắc. Thời ấy, người ta cứ lầm tưởng rằng cuộc cách mạng đó là một phản ứng dân chủ hoá, như bây giờ cũng đang lầm tưởng, là chuyện có khi ta sẽ nói về sau.
- Kể từ cuộc Cách mạng tôn giáo năm 1979 đó, Iran áp dụng chế độ thần quyền, mà mình phải gọi là chế độ pháp trị của tôn giáo theo cách suy diễn Giáo luật rất cực đoan nghiệt ngã. Từ đó, xứ này có một thể chế chính trị phức tạp và kỳ lạ là các Giáo chủ thông thái nhưng thủ cựu thực tế là người nắm quyền bên trong một cơ chế có sáu bảy trung tâm quyền lực khác nhau, cơ chế nào cũng do các Giáo chủ ấy kiểm soát. Tiêu chuẩn chung để được lọt vào hệ thống lãnh đạo ấy là phải là người bảo thủ, khác biệt nếu có là giữa phe thủ cựu thực tiễn với phe thủ cựu cực đoan.


- Thực tiễn là như Giáo chủ Ali Akbar Hashemi Rafsanjani hay Giáo chủ Mohammad Khatami, cả hai đều là cựu Tổng thống, hoặc như nguyên Thủ tướng Mir Hossein Mousavi, là ứng cử viên về nhì trong cuộc bầu cử hôm 12. Cực đoan là những người như Giáo chủ Ahmad Jannati, người cầm đầu Hội đồng Bảo pháp là hội đồng bảo vệ hiến pháp và cách mạng tôn giáo, hoặc như vị lãnh tụ tối cao hiện nay là Giáo chủ Ali Khamenei. Chính ông này mới là người đỡ đầu và yểm trợ ứng cử viên cực đoan và ồn ào nhất là Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad trong khi vẫn tỏ vẻ như muốn đứng ở trên dung hoà quan điểm đối nghịch của nhiều phe khác nhau ở dưới.
- Trong một chế độ bảo thủ như vậy, các giải pháp hay kế hoạch kinh tế đều bị lọc bởi tiêu chuẩn tôn giáo nên khó dung hợp được với đòi hỏi của thực tế và nhất là của sự chuyển dịch dân số.
Việt Long: Ông nói đến sự chuyển dịch dân số, là một yếu tố cũng hơi mới lạ. Sự chuyển dịch ấy là gì và có ảnh hưởng thế nào đến vụ khủng hoảng ngày nay"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Từ nhiều năm nay, dù là đà gia tăng dân số có chậm lại, Iran vẫn có dân số rất trẻ, hơn hai phần ba là những người dưới 30 tuổi, mà đa số lại là phụ nữ. Ngày nay, nữ sinh viên chiếm hơn phân nửa sĩ số của các đại học và tất nhiên là họ đòi được bình quyền với nam giới.
- Thành phần rất trẻ và tương đối có học ấy khát khao tự do, dân chủ và canh tân, trong khi lại thấy tương lai của mình bấp bênh vì kinh tế khó khăn và thất nghiệp cao, mà lãnh đạo lại chọn chiến lược hung hăng và phiêu lưu khiến xứ sở bị thế giới cô lập. Trong khi ấy, họ cũng đã thấy rằng đằng sau lý luận về sự khắc khổ cần kiệm, nhiều vị giáo chủ và vợ con của các giáo chủ này thực sự đã trục lợi và sống xa hoa nhờ chế độ tập trung đầy tham nhũng.
- Cùng với những người có chuyên môn ở thành thị, thành phần trẻ này đi bầu rất đông và dồn phiếu cho nhân vật có lập trường thực tiễn và ôn hoà hơn, đó là ông Mousavi, người có thành tích quản lý kinh tế không đến nỗi tệ trong các năm chiến tranh giữa Iran với Iraq. Các phương tiện thông tin điện tử hiện đại có góp phần cho việc bành trướng tinh thần khát khao đổi mới đó ở thủ đô Tehran và các thành phố. Bây giờ, khi thấy Tổng thống Ahmadinejad vẫn tái đắc cử với tỷ lệ cao tới đáng ngờ, họ cho là mình bị cướp mất lá phiếu nên mới xuống đường biểu tình.
- Nhưng làn sóng phẫn nộ này có lan tới các thành phần xã hội khác và ra khỏi các thành phố để trở thành toàn quốc hay không thì chúng ta chưa rõ vì 10 năm về trước xứ này cũng đã từng gặp một vụ phản đối khá dữ dội của sinh viên.
Việt Long: Ông không tin rằng biến động hiện tại, được đánh giá là nghiêm trọng nhất kể từ cuộc cách mạng tôn giáo năm 1979, lại có thể dẫn tới những thay đổi tại Iran hay sao"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Một chế độ độc tài nghiệt ngã nhất vẫn có thể tồn tại nếu vẫn còn người tin và người sợ nó.
- Với độc quyền bạo lực trong tay và sẵn sàng sử dụng, chế độ hiện hành tại Iran vẫn còn làm một số người sợ hãi - sợ hãi về an ninh bản thân hay quyền lợi của gia đình - kể cả trong thành phần người ta gọi là cải cách. Chúng ta cần theo dõi phản ứng của thành phần này xem là họ đã vượt qua sự sợ hãi hay chưa để tiếp tục đấu tranh khi thấy chuyện kiểm lại phiếu bầu lại là một vụ gian lận nữa.
- Đồng thời, ta không quên rằng phe cực đoan đang nắm quyền cũng biết và vẫn tranh thủ một số quần chúng của họ để tìm cách cô lập những người chống đối. Lập luận của họ nhắm vào một số đường hướng sau đây. Thứ nhất là đề cao giá trị ổn định và tinh thần cần kiệm tôn giáo để bảo vệ bản sắc dân tộc. Họ đồng hóa sự sùng tín với lòng yêu nước và gián tiếp hạ thấp ưu lo về kinh tế mà họ gọi là tinh thần lý tài vật chất. An bần lạc đạo là yêu nước và đẹp lòng Thượng đế Allah!
- Thứ hai, cũng liên hệ đến kinh tế và lòng thanh đạm, họ đề cao ý chí diệt trừ tham nhũng và có thể kỷ luật một số người để làm gương. Thứ ba, họ phát huy tinh thần yêu nước và tự ái dân tộc bằng cách nhấn mạnh đến nhu cầu bảo vệ an ninh tổ quốc, kể cả nhờ kế hoạch chế tạo võ khí chiến lược như hỏa tiễn và bom hạch tâm. Cũng trong hướng ấy, họ có thể ve vuốt tự ái của các gia đình cựu chiến binh đã trải qua tám năm chiến tranh với Iraq. Nói chung, họ củng cố niềm tin của người dân nghèo và ít học, là thành phần đã được Tổng thống Ahamdinejad mua chuộc rất nhiều trong các năm qua. Các cơ quan quốc tế vốn ít tiếp xúc với thành phần này nên có thể đánh giá sai tình hình ở bên trong nếu thường chỉ liên lạc với những người biết ngoại ngữ ở thành thị mà thôi.
Việt Long: Câu hỏi cuối, thưa ông Nguyễn Xuân Nghĩa, là người ta có thể chờ đợi những gì trong thời gian tới đây"
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thật ra, đây là câu khó trả lời nhất vì còn quá nhiều ẩn số bên trong hệ thống chính trị của Iran. Thiển ý của tôi là ta nên chờ đợi một kết quả rất bi quan vì biến cố vừa rồi gây ra một cuộc khủng hoảng chính trị ngay tại thượng tầng lãnh đạo của xứ này.
Iran từ nay sẽ đổi khác vì mặc dù dân chúng đã quen với chuyện gian lận bầu cử, lần này họ không chấp nhận được nữa và nhiều cấp lãnh đạo ở trên cũng đồng ý như vậy. Họ gọi đây là một vụ đảo chính. Trong đà đổi khác rất chậm ấy, chế độ thấy sợ hãi nên càng dễ lui về phản ứng cực đoan với người dân ở bên trong lẫn với thế giới bên ngoài. Hậu quả chung là kinh tế xứ này sẽ bị rủi ro rất cao vì sự lánh xa của giới đầu tư và các bạn hàng ngoại quốc.

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Chúng ta đang bước vào năm bầu cử. Năm 2024 sẽ có một cuộc bầu cử có tính quyết liệt, vì các lựa chọn chắc chắn sẽ gây tranh cãi trong nội bộ cộng đồng gốc Việt, trong các gia đình người Việt, giữa các lựa chọn về cấp tiến và bảo thủ, giữa các thế hệ trẻ và già ở hải ngoại. Và chắc chắn là bầu cử tháng 11/2024 tại Hoa Kỳ sẽ ảnh hưởng tới cuộc chiến Trung Đông, cuộc chiến ở Ukraine, và ở cả Đài Loan. Tác động như thế nào, chúng ta khó đo lường hết tất cả các ảnh hưởng. Trong đó, một tác động lớn là từ tin giả, nói kiểu Mỹ là Fake News, tức là tin không thật.
Tôi rất thích khoa nhân chủng nhưng không có cơ may đến trường để được truyền thụ một cách bài bản về ngành học thú vị này. Hoàn cảnh sống, nói nào ngay, cũng không mấy thích hợp cho nhu cầu tự học. Suốt ngày (và suốt đời) tôi chỉ loanh quanh hàng quán nơi mà những kẻ hay lê la thường nói rất nhiều, dù sự hiểu biết của họ vốn không được bao nhiêu. Ngoài giới hạn về kiến thức, mấy ông bạn đồng ẩm còn có cái tật rất hay tranh cãi (và luôn cãi chầy cãi cối) nên mọi thông tin, từ bàn nhậu, đều không được khả xác hay khả tín gì cho lắm.
“Tham nhũng chính trị, lệch lạc tư tưởng, băng hoại đạo đức và hủ bại về lối sống. Đây là những kẻ thù rất nguy hiểm của Đảng, cần phải loại bỏ.” Tạp chí Xây Dựng Đảng (XDĐ) đã báo động như thế trong bài viết ngày 26/11/2023...
Đảng Cộng sản Việt Nam (CSVN) nhìn nhận tình trạng “trẻ hóa” trong suy thoái “tư tưởng chính trị ” và “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” đang gây khó khăn cho công tác “xây dựng, chỉnh đốn đảng”...
Năm 2024 là năm bầu cử, một năm gay go thử thách, và đề tài yêu ghét dù muốn hay không muốn đã trở lại trên các trang báo, trong các buổi tranh luận trong gia đình, ngoài xã hội. Chúc bàn tiệc trong năm của quý vị rôm rả những câu chuyện, những cuộc đối thoại bổ ích hai chiều, những thay đổi tốt đẹp. Và xin cảm ơn quý thân hữu, thân chủ đã hỗ trợ, gắn bó cùng hành trình với Việt Báo trong hơn 31 năm qua. Sau cùng là lời tri ân đến các độc giả Việt Báo: chính quý vị, những người đọc khó tính là thành trì giúp Việt Báo trở thành một tờ báo uy tín, chuyên nghiệp.
Năm 2023 tiến vào những ngày cuối cùng, nó sẽ đi qua và không bao giờ trở lại. Lịch sử sẽ đi qua nhưng những việc làm của con người sẽ tồn tại với sự khôn ngoan và ngu ngốc của đa số. Cụm từ ‘con-người-đa-số’ chỉ định ý muốn chung của đa số người. Và ‘con-người-thiểu-số’ đành phải tuân theo. Trò sinh hoạt dân chủ luôn luôn là con dao hai lưỡi có hiệu quả tùy thuộc sở thích của con người đa số. Sở thích? Một thứ tạo ra tốt lành hoặc khổ nạn. Đúng ra là cả hai, nhưng có một trong hai sẽ lớn hơn, đôi khi, lớn gấp bội phần. Nếu khổ nạn quá lớn thì cuộc sống chung sẽ thay đổi, có khi lâm vào mức tồi tệ. Chẳng hạn như trường hợp nước Đức dưới thời Hitler. Ý muốn của con người đa số đam mê nồng nhiệt ý muốn của Hitler. Cho ông ta cơ hội dẫn đầu một quốc gia quyền lực, tạo ra hiệu quả cuộc chiến thế giới thứ hai. Hậu quả tàn khốc đó do ai? Hitler? Đúng một phần.
“Tự diễn biến, tự chuyển hóa” trong Lực lượng vũ trang nhân dân là mối lo hàng đầu của đảng Cộng sản Việt Nam hiện nay. Bằng chứng này đã được Tổng Bí thư đảng CSVN Nguyễn Phú Trọng đưa ra tại Hội nghị Đảng ủy Công an ngày 20/12/2023 tại Hà Nội, và trong nội dung các bài viết trên báo chí chính thống của nhà nước liên quan đến Quân đội...
Người ta nên áp dụng đạo đức vào tài chính trị của Henry Kissinger như thế nào? Làm thế nào để người ta quân bình những thành tựu với những hành vi sai trái của Kissinger? Tôi đã vật lộn với những vấn đề đó từ khi Kissinger là giáo sư của tôi, và sau này là đồng nghiệp tại Đại học Harvard. Vào tháng Tư năm 2012, tôi đã giúp phỏng vấn ông trước một số lượng lớn cử toạ tại Harvard và hỏi liệu ông có làm điều gì khác đi trong thời gian làm ngoại trưởng cho các Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon và Gerald Ford không. Lúc đầu, ông nói không. Suy nghĩ lại, ông nói rằng ước mình là đã hoạt động tích cực hơn ở Trung Đông. Nhưng ông không đề cập đến Campuchia, Chile, Pakistan hay Việt Nam. Một người phản đối ở phía sau hội trường hét lên: "Tội phạm chiến tranh!"
Việt Nam có còn “độc lập” với Trung Quốc hay không sau chuyến thăm Hà Nội của Tổng Bí thư, Chủ tịch nhà nước Tập Cận Bình là thắc mắc của người dân Việt Nam. Ông Tập có mặt ở Việt Nam từ 12 đến 13 tháng 12 năm 2023 và đạt được cam kết của Tổng Bí thư đảng CSVN Nguyễn Phú Trọng về “xây dựng Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam-Trung Quốc”.
Ngày nay, Chiến lược Phòng thủ Quốc gia của Hoa Kỳ – giống như chiến lược Chiến tranh Lạnh tạo chuẩn mực cho tư duy chiến lược trong những năm từ thập kỷ ‘50 đến ’80 – bị chi phối bởi một tác nhân đe dọa chính, đó là Trung Quốc. Điều này vừa cung cấp thông tin vừa tạo điều kiện cho tất cả các mối đe dọa lớn khác có thể xảy ra: Nga, Iran và Bắc Triều Tiên. Giống như thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ hiện đang lâm vào một cuộc cạnh tranh với đối thủ duy nhất của mình, một cuộc cạnh tranh có khả năng bỏ rơi các thành tựu chính trị, kinh tế và công nghệ. Hoa Kỳ cũng đang ở trong một cuộc chạy đua vũ trang hiện đại, và trong một số trường hợp, chơi trò đuổi bắt và tranh đua để giành tình hữu nghị, gây ảnh hưởng lên các quốc gia khác trên thế giới.
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.