...hệ thống ngân hàng Việt Nam có những bất trắc còn nguy ngập hơn...
Trong tuần qua, nhiều dấu hiệu cho thấy vụ khủng hoảng tài chính tại Mỹ có vẻ tạm lắng dịu, nhưng các thị trường vẫn chờ đợi nhiều đột biến còn có thể bất ngờ bùng nổ. Diễn đàn Kinh tế đài RFA kỳ này sẽ tìm hiểu về những nguyên nhân sâu xa của vụ khủng hoảng qua phần trao đổi sau đây cùng kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa, sẽ do Việt Long thực hiện hầu quý độc giả.
Hỏi: Thưa ông Nguyễn Xuân Nghĩa, sau khi Ngân hàng Trung ương Hoa Kỳ bất ngờ tung ra biện pháp phối hợp để cấp cứu ngân hàng đầu tư Bear Sterns vào hôm Chủ Nhật 16 - là điều chúng ta đã tìm hiểu trong chương trình tuần trước - thì trong suốt một tuần, tình hình kinh tế tài chính Hoa Kỳ đã có vẻ khả quan, và các thị trường chứng khoán Hoa Kỳ và thế giới đều phục hồi và tăng giá - trừ thị trường Việt Nam.
Nhân lúc này khi tình hình có vẻ lắng dịu, ít ra trong ngắn hạn, chúng tôi xin đề nghị là ta sẽ tìm hiểu về những nguyên nhân khiến hệ thống tài chính và ngân hàng Mỹ đã bị khủng hoảng như vậy, để xem có những gì mà Việt Nam có thể rút kinh nghiệm được chăng,
Câu hỏi đầu tiên của chúng tôi là Ngân hàng Trung ương Hoa Kỳ đã có những biện pháp gì để tạm đẩy lui nguy cơ khủng hoảng"
- Trong một kỳ trước, ta đã có dịp nói đến cuộc Tổng khủng hoảng trong các năm 1929-1933 đã từ Hoa Kỳ lan rộng ra thế giới. Một giáo sư kinh tế có dành nhiều công sức nghiên cứu lại vụ tổng khủng hoảng này và kết luận rằng khủng hoảng kinh tế sở dĩ xảy ra vì những sai lầm về chính sách của Ngân hàng Trung ương Hoa Kỳ. Khi ấy, nhà nghiên cứu kinh tế đó đang ngồi trong Hội đồng Thống đốc của hệ thống Ngân hàng Trung ương Mỹ. Ngày nay, ông ta đang là Thống đốc của ngân hàng đó, tức là Chủ tịch Hội đồng Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ Ben Bernanke.
Tức là người đã dày công nghiên cứu vụ Tổng khủng hoảng để rút tỉa bài học cho hậu thế nay có cơ hội áp dụng ngay những bài học đó trong mấy tháng vừa qua, khi viễn ảnh của một vụ khủng hoảng lan rộng đang trở thành hiện thực.
Một cách cụ thể, Ngân hàng Trung ương và các giới chức hữu trách về kinh tế tài chính Hoa Kỳ đã tung ra những biện pháp sau đây.
Thứ nhất là cắt giảm lãi suất ngắn hạn một cách liên tục và táo bạo. Thứ Ba tuần trước khi chúng ta đang thực hiện chương trình này thì lãi suất liên ngân hàng đã giảm 75 điểm và ở mức 2,25%. Hạ lãi suất một lúc 75 điểm là điều hãn hữu mà ông Bernanke đã làm hai lần kể từ tháng Chín tới nay. Lãi suất ngắn hạn của Hoa Kỳ đang thực tế gần số âm nếu so sánh với tỷ lệ lạm phát được ước lượng khoảng 2,20%. Đây là biện pháp cấp cứu kinh tế mà cũng giúp cho tiền tệ lưu thông được dồi dào hơn, nghĩa là có góp phần khai thông nạn cạn kiệt tín dụng của các ngân hàng.
Hỏi: Ngoài biện pháp hạ lãi suất thì những biện pháp khác nữa của ngân hàng trung ương Mỹ là gì"
- Có một số biện pháp rất chuyên môn đã được thi hành nhằm bơm thêm hiện kim cho các ngân hàng nhưng đáng chú ý nhất là việc nới rộng khung cửa cho vay thế chấp cho các ngân hàng đầu tư, là điều trước đây chỉ giành cho các ngân hàng thương mại.
Trong kỳ trước, nhân dịp tìm hiểu về việc Ngân hàng Trung ương Mỹ cấp cứu ngân hàng đầu tư Bear Sterns, chúng ta có nói đến một biện pháp rất cách mạng là cho các ngân hàng đầu tư hay các tổ hợp tài chính kinh doanh trên thị trường chứng phiếu cũng được yểm trợ tương tự như các ngân hàng thương mại. Có một vấn đề hơi chuyên môn ở đây mà mình cần nói tới, là việc kiểm soát hoạt động của các ngân hàng thương mại Hoa Kỳ là thuộc phần vụ của Ngân hàng Trung ương, trong khi các tổ hợp tài chính hay ngân hàng đầu tư lại do Hội đồng Chứng khoán SEC của Mỹ kiểm soát và chi phối. Biện pháp cấp cứu ngân hàng Bear Sterns và mở rộng khung cửa tài trợ của Ngân hàng Trung ương cho các tổ hợp tài chính này mới được gọi là cách mạng và cấp thời. Nó sẽ đòi hỏi nhiều quy định mới về luật lệ tài chính và ngân hàng tại Hoa Kỳ để kiểm soát các ngân hàng đầu tư và tổ hợp tài chính một cách chặt chẽ hơn.
Hỏi: Có phải nhờ những biện pháp táo bạo ấy mà vụ khủng hoảng tài chính có vẻ đã tạm lui không"
- Người ta thấy như vậy qua việc thị trường chứng khoán đã tăng giá mạnh trong suốt tuần qua. Song song, đồng Mỹ kim đã hết tuột giá và vàng bỗng sụt giá mạnh. Ngoài ra, tin tức tương đối tốt đẹp hơn về thị trường gia cư cũng có thể phần nào trấn an dư luận và nếu chưa là một tia hy vọng thì ít nhất cũng tạm đẩy lui được sự hốt hoảng của thị trường. Bây giờ dư luận chờ đợi xem Chính quyền, Quốc hội và Ngân hàng Trung ương Hoa Kỳ sẽ xử trí ra sao với việc cấp cứu thị trường tài chính và thị trường gia cư và sẽ chấn chỉnh luật lệ ra sao để không tái diễn chuyện này.
Cũng xin tạm phân biệt cho dễ hiểu là ngân hàng thương mại chủ yếu phục vụ các thân chủ là cá nhân, còn khách hàng của các ngân hàng đầu tư hay tổ hợp tài chính là các doanh nghiệp. Ngân hàng thương mại mà phá sản thì dân chúng mất tiền. Ngân hàng đầu tư mà phá sản thì thì doanh nghiệp khốn đốn, sản xuất suy giảm và dân chúng cũng mất tiền và còn mất việc.
Hỏi: Việc ấy dẫn chúng ta trở về đề mục chính, là vì sao một quốc gia tiên tiến như Hoa Kỳ lại để xảy ra một vụ khủng hoảng tài chính lớn lao khiến dư luận liên tưởng với sự hãi hùng đến vụ Tổng khủng hoảng tám chục năm về trước"
- Đây là một câu hỏi đã được giới kinh tế toàn cầu cùng tìm hiểu trong thời gian qua. Việc một ngân hàng kỳ cựu như Bear Sterns mà suýt nữa bị phá sản và các ngân hàng đầu tư khác đều phải lật đật trấn an thị trường là điều gì đó cực kỳ nghiêm trọng vì tâm lý hốt hoảng càng dễ gây ra khủng hoảng.
Nguyên nhân chính của vụ khủng hoảng có thể là tinh thần hồ hởi sảng của xã hội Hoa Kỳ khiến các cơ sở tài chính bất chấp rủi ro mà kinh doanh thiếu thận trọng. Trên thị trường tài chính, tâm lý lạc quan ấy khởi sự từ gần ba chục năm, lại được hỗ trợ bởi một số yếu tố thuận lợi là tiền rẻ, lãi suất thấp và doanh lợi tài chính quá dồi dào.
Chúng ta có thể liên tưởng đến trường hợp hồ hởi sảng của hệ thống ngân hàng hay thị trường chứng khoán tại Việt Nam, khi các ngân hàng cấp phát tín dụng bừa phứa với khối lượng ngày càng cao, và thị trường cổ phiếu tăng vọt thành bong bóng đầu cơ. Bây giờ bóng bể và ngân hàng thiếu thanh khoản có khi sẽ vỡ nợ. Trên thế giới, những hiện tượng lạc quan thái quá và bong bóng đầu cơ ấy đã từng xảy ra ở nhiều nơi, trong nhiều thời kỳ khác nhau mà vì hoàn cảnh còn thuận lợi người ta chưa thấy sợ nên vẫn lao vào, cho tới khi bóng bể, nhạc lắng, mây chìm.
Hỏi: Ông nói tới hoàn cảnh thuận lợi ở Việt Nam, như tiền rẻ, lãi suất thấp, doanh lợi cao. Tại Hoa Kỳ thì cũng hồ hởi sảng hay là lạc quan thiếu cơ sở như vậy, và dựa vào đâu sinh ra tình trạng đó, và nó thể hiện như thế nào"
- Trước hết, vào những năm đầu của thập niên 80, dưới thời của Tổng thống Ronald Reagan, Hoa Kỳ có làn sóng giản chánh và giải tỏa luật lệ rất mạnh, cho phép các cơ sở kinh doanh phát huy sáng kiến để kiếm lời và bành trướng hoạt động hầu nâng cao sản xuất và tạo ra việc làm.
Trong các ngành bành trướng mạnh nhất có các ngân hàng và cơ sở tài chính. Họ phát huy sáng kiến để tìm ra khí cụ tài chính tinh vi hơn, hiện đại hơn và thu hoạch lớn nhờ những sáng kiến ấy. Nói nôm na là họ biến hoá vô lường và được tưởng thưởng rất lớn, lớn hơn các ngành khác. Từ 10% vào năm 1982, doanh lợi của ngành tài chính đã lên tới 40% của tổng số doanh lợi của các công ty Hoa Kỳ, vào năm ngoái, và giá trị cổ phiếu của họ thì tăng gấp ba.
Hoàn cảnh thuận lợi khi đó là trị giá cổ phiếu hay tài sản kinh doanh đã tăng đều trong gần hai chục năm, cho tới vụ bể bóng chứng khoán năm 2000. Yếu tố thuận lợi thứ hai là lạm phát bị đầy lui và lãi suất hạ, nhất là sau vụ khủng bố và nạn suy trầm nhẹ vào năm 2001. Yếu tố thứ ba mà ít ai thấy ra là khi lãi suất ngắn hạn bắt đầu tăng thì Hoa Kỳ vẫn nhập khẩu được tiền tiết kiệm của các xứ khác đổ vào tìm cơ hội đầu tư trên thị trường Mỹ nên lãi suất dài hạn vẫn hạ. Cũng chính là lãi suất hạ đã thổi lên bong bóng gia cư địa ốc. Khi thị trường gia cư bị khựng, người ta mới chưng hửng khám phá những rủi ro tiềm ẩn bên trong hệ thống tài chính này.
Hỏi: Ông đang nói tới loại tín dụng địa ốc có nhiều rủi ro, gọi là sub-prime. Nhưng nếu là loại nợ đó thì chỉ có khoảng 500 tỷ đô la, trên thị trường tài chính Mỹ thì đâu có bao nhiêu, vì sao ngần ấy ngân hàng lại cùng bị điêu đứng"
- Ta có thể hình dung ra một cái kén hay một quy luật gọi là "gắp lửa bỏ tay người"! Tôi xin được giải thích cho rõ vì vấn đề này rất phức tạp rắc rối.
Trước hết là phép đòn bẩy trong kinh doanh. Khi làm ăn có lời, ai cũng có thể nghĩ đến việc vay thêm tiền để bành trướng hoạt động. Nếu vay thêm và trả xong tiền lời mà vẫn còn lời thì nên vay tiếp. Người ta gọi đó là tác dụng đòn bẩy nhờ tiền đi vay. Nhưng khi đi vay thì phải có gì đó làm vật đảm bảo. Trong hệ thống tài chính Mỹ, vật đảm bảo này nhiều khi là một gói nợ hay một tờ giấy nợ, là một tài sản sẽ trở thành lưu hoạt, thành tiền mặt, khi đến kỳ đáo hạn.
Bây giờ, hãy tưởng tượng rằng gói nợ ấy là một cái kén có nhiều lớp, bên trong chứa mầm thối là loại nợ sub-prime. Công ty tài trợ địa ốc đã lấy tiền hoa hồng của khách sau khi nắm lấy tờ giấy nợ, họ bán giấy nợ ấy cho một tổ hợp tài chính như gắp lửa bỏ vào tay người khác. Tổ hợp này gom các giấy nợ đó thành gói như một cái kén, bên trong có đủ loại xấu tốt, và dùng đó làm tài sản cầm thế để vay thêm tiền tiếp tục kinh doanh trong lãnh vực khác.
Hỏi: Như vậy thì phức tạp thật, nhưng ông cũng đã trình bày cho dễ hiểu, thế rồi người ta xử lý ra sao với cái kén ấy"
- Các ngân hàng và tổ hợp đầu tư tài chính đã trao đổi những "của nợ" hay kén thối ấy trong các quan hệ chằng chịt như tơ vò mà không thể biết đích xác bên trong là xấu tổt ra sao. Các công ty chuyên về định giá tài sản cũng mù mờ không rõ và lại định giá theo kiểu lạc quan. Cho tới khi gói nợ ung thối ấy bị bể vì vụ khủng hoảng thật ra rất nhỏ của loại tín dụng thứ cấp sub-prime thì mọi người mới chưng hửng phát giác là tài sản mình nắm trong tay không có giá trị như vậy.
Rồi không còn ai muốn ôm lấy cục than hồng đó vì sợ bỏng tay. Khủng hoảng tín dụng thứ cấp dẫn tới khủng hoảng của thị trường vay nợ là thị trường trái phiếu. Kết quả là những ngân hàng hay cơ sở tài chính không có thanh khoản rơi vào hoàn cảnh gọi là vỡ nợ kỹ thuật, là có tài sản mà chưa thể chuyển ra hiện kim vì là nợ chưa đáo hạn. Khi dân chúng lại hốt hoảng vì sợ ngân hàng mà vỡ nợ thì tiền ký thác của mình bị mất nên kéo nhau rút tiền thì ngân hàng phá sản! Nếu hiểu vậy thì ta mới thấy việc cấp cứu ngân hàng Bear Sterns là quyết định gây hú vía! Mong là sẽ trấn an được thị trường chứ không gây phản ứng dây chuyền là ngần ấy cơ sở tài chính sẽ kéo nhau sụp đổ trong mối quan hệ tơ vò ấy.
Hỏi: Câu hỏi cuối, thưa ông, trong tuần qua, thị trường chứng khoán tại Việt Nam vẫn tuột giá và chỉ số VN-Index đã vừa tuột đáy 500 điểm khiến giới chức hữu trách thu hẹp biên độ giao dịch kể từ Thứ Năm này. Nhìn từ nguy cơ khủng hoảng tài chính và ngân hàng tại Hoa Kỳ, ông nghĩ sao về việc này"
- Thứ nhất, biện pháp cấp cứu thị trường của Tổng công ty quản lý vốn đầu tư SCIC rõ ràng là vô hiệu. Thứ hai, khi thu hẹp mức dao động trị giá cổ phiếu xuống 2% và chứng chỉ quỹ xuống 1%, người ta như muốn khép cửa để không ai chạy thoát. Hãy tưởng tượng đến một hội trường bị cháy mà nhà chức trách lại đóng cửa để cứu hội trường thì những người bên trong sẽ bị cháy rụi, ít ra là cháy túi! Thứ ba, hệ thống ngân hàng Việt Nam có những bất trắc còn nguy ngập hơn các ngân hàng Mỹ trong khi giới chức và luật pháp Việt Nam chưa đủ tinh vi để ứng phó nên đám cháy từ thị trường chứng khoán sẽ lây lan rất mạnh qua các ngân hàng. Và sau cùng, lạm phát trong tháng qua đã không giảm mà còn tăng, gần 3% trong một tháng là điều chưa từng thấy từ hơn chục năm nay. Kết luận ở đây là tình hình sẽ còn bi đát hơn nữa cũng vì nhà nước Việt Nam vẫn chưa đủ khả năng quản lý một nền kinh tế còn quá mới mẻ đối với họ.
Gửi ý kiến của bạn
