Nhân Bộ Phim Đặng Thùy Trâm Dự Giải OSCAR
Đỗ xuân Tê
Trong đợt phim ra mắt ‘nhân kỷ niệm những ngày lễ lớn’ tại Việt nam hồi tháng tư năm ngoái, tôi có để ý một bộ phim mang tính quảng bá tuyên truyền nhằm lấy lại niềm tin của giới trẻ về những ngày chiến đấu năm xưa qua kịch bản được lấy từ cuốn Nhật Ký Đặng thùy Trâm. Tôi biết là tôi không được xem vì tôi ở Mỹ, nhưng vẫn ‘nặng tình’ với cuốn phim này, một phần vì truyện phim có liên hệ đến một nhân vật trong quân đội miền nam, mà thông qua nhân vật này hiện đang sống tại Mỹ tôi đã viết một truyện trên mục VVNM của Việt Báo (*).Thế nhưng trái với dự đoán, cuốn phim được chuyển thể qua kịch bản với cái tên “Đừng Đốt” thực hiện bởi bàn tay đạo diễn Đặng Nhật Minh, một đạo diễn tài ba đã từng làm bộ phim được chọn ‘top ten’ cho phim Á châu trong mọi thời đại lại không thể vượt trội về khán giả thưởng ngoạn và lợi nhuận doanh thu.
Cứ theo nhận xét của người điểm phim trên ‘Vietnam.net’(96/09) thì “tại nhiều rạp, ‘Đừng Đốt’ không trụ nổi đến hai tuần do lượng khán giả quá ít,...ngay rạp Megastar Hà-nội nếu nhìn vào lượng vé bán ra cửa trong ngày 30/4 và những ngày sau đó thì thấy tình hình của bộ phim ‘thê thảm’ đến mức nào”. Bài báo cũng cho biết nếu tính doanh thu của hệ thống Megastar hồi đầu tháng 5, Đừng Đốt bị đứng cuối bảng, có xuất chiếu chỉ vỏn vẹn vài người.
Để qua quan điểm chính trị một bên, trong thâm tâm tôi không vui về điều này. Lý do cũng vì cảm tính vốn là người ái mộ đạo diễn ĐNM, lại đồng cảm với ông khi có lần ông tâm sự không thích làm phim dính líu đến chiến tranh. Nhưng lần này ông nhận phần đạo diễn, theo tôi hiểu có lẽ ông ‘cảm phục’ nhân vật Đặng thùy Trâm và ông muốn gởi gấm điều gì đó cho giới trẻ hôm nay về những mất mát hi sinh của một thời ly loạn đã qua. Làm phim ‘Đừng Đốt’ ông có trong tay một số thuận lợi hiếm thấy: được xét duyệt kinh phí 11 tỷ đồng, được thực hiện theo kịch bản chuyển thể do chính ông viết, có toàn quyền trong các quyết định liên quan đến kỹ thuât, tuyển chọn diễn viên cả Việt lẫn Mỹ, thậm chí còn được nhà nước cho cả một ê-kíp sang Mỹ để quay phần ngọai cảnh trước cả lúc bấm máy và định hình thành phần nhân sự bộ phim. Chả là phim sẽ thực hiện vào mùa xuân năm sau, nhưng các cảnh mùa thu khi cỏ cây thay lá ở Mỹ thì lại tuyệt đẹp, trùng lúc chưa tìm ra diễn viên chính thủ vai Đặng thùy Trâm. Thật ra người đẹp có bề dày nghiệp vụ không phải là thiếu, nhưng bà mẹ của Thùy Trâm đưa ra yêu cầu là không được chọn ‘các cô gái chân dài’ mà phải ‘thùy mị, trí thức, có bản lãnh’ như con gái bà. Cuối cùng đạo diễn cũng tìm được Minh Hương, một diễn viện trẻ đẹp rất tiệp với phong cách Thùy Trâm. Dài dòng như vậy, ý tôi muốn nói sự chuẩn bị dàn dựng rất công phu cho quá trình làm phim và thông qua tên tuổi, nghiệp vụ của những người thực hiện chắc chắn bảo đảm một mùa bội thu về nghệ thuật lẫn doanh thu cho bộ phim.
Tuy nhiên mưu sự tại nhân thành sự tại thiên, dự kiến như vậy cũng là lô-gích, nhưng trong nền kinh tế thị trường cạnh tranh quyết liệt thì yếu tố chính lại là người đi xem, đồng tiền và cảm quan của họ mách bảo họ nên chọn phim nào và điều này thì ngoài tầm tay của những nhà phát hành, sản xuất. Ký giả Hạnh Phương tuy không đề cập đến khía cạnh nghệ thuật của bộ phim, càng không đá động xếp lọại đánh giá nó, nhưng lại khẳng định, “Đừng Đốt là một bộ phim nặng, không dễ xem, lại là bộ phim ‘đặt hàng’ nên tính thương mại không được đặt cao. Do vậy không ăn khách ở nhiều rạp cũng là điều dễ hiểu”. Bản tin kế thêm bộ phim gần như ‘chìm nghỉm’ giữa vô số các bộ phim ngoại được quảng bá rầm rộ rồi kết luận nếu ‘Đừng Đốt’ được quảng bá rộng rãi thì chắc chắn tình hình doanh thu sẽ khả quan hơn.
Tôi không đồng thuận với lời kết luận của Hạnh Phương. Đã là bộ phim Nhà nước ‘đặt hàng’, đã được xét kinh phí rất cao, đã được giao cho đạo diễn có tầm cỡ, được chuyển thể từ kịch bản với tên nhân vật có thực, từ một cuốn sách được các phương tiện truyền thông cả nước không ngừng đề cao và được đón nhận khá rộng rãi của giới thanh niên trong nước mới bốn năm trước đó, lại được dịch sang tiếng Anh, hiệu đính và bổ sung thêm với tựa đề nghe rất kêu, “Last Night I Dreamed of Peace;The Diary of Dang Thuy Tram”, được in và phát hành tại nhà xuất bản hàng đầu của Mỹ, rồi cuối cùng trở thành một bộ phim vừa vĩ đại hoành tráng do dàn dựng khéo léo đan quyện giữa quá khứ và hiện tại kèm theo những pha chiến tranh lấy ngoại cảnh Trường Sơn rất độc đáo công phu thì chuyện thiếu quảng bá rộng rãi trong khâu phát hành nghe chừng chưa hợp lý.
Lại nữa, trước khi ra phim thì đã ra sách, số bán ra thị trường sách đã nhiều mà còn một số lượng lớn chào hàng qua các trường học, cơ quan nhà nước, cơ sở đoàn thanh niên, phụ nữ, quân đội, công an dưới hình thức ‘quota’ rót xuống vừa bán vừa cho. Tựu chung cũng vì phục vụ cho mục tiêu chính trị khi ngàn năm một thuở có được một loại hình văn hóa được viết dưới dạng tự nguyện, trong sáng của một nữ thanh niên, một bác sĩ trẻ Hà-nội đã hi sinh vì lý tưởng trong thời chiến tranh chống Mỹ, thì không có lý do gì các cơ quan văn hóa tư tưởng của đoàn của đảng bỏ lỡ cơ hội ‘quảng bá rộng rãi’ cho bộ phim này, nhất là đối với thế hệ thanh niên sinh sau chiến tranh gần như hờ hững với quá khứ dù cho cái quá khứ ‘xẻ dọc Trường Sơn’ có hào hùng cách mấy.
Tới đây xin tạm để chuyện doanh thu qua một bên, chủ ý người viết muốn
biểu lộ sự tâm đắc với người đạo diễn. Nếu dễ tính ông cứ dùng tựa phim mang tên như nguyên bản, đằng này ông đi xa hơn khi chọn cái tựa đề cho bộ phim bằng hai từ ‘đừng đốt’ xuất phát từ câu nói ‘để đời’ của người hạ sĩ quan thông dịch quân đội miền Nam. Anh hiện còn sống, là một nhân vật chiến đấu cùng thời cùng địa bàn với Đặng thùy Trâm, là nhân chứng sống đã đưa cuốn Nhật ký cho người sĩ quan Mỹ với lời khuyên anh ta, “Đừng đốt vì trong đấy tự nó đã có lửa” ngụ ý anh muốn nói lửa nhiệt tình tuổi trẻ trong con người của cô gái tác giả những dòng nhật ký được đơn vị Mỹ tịch thu trên đường hành quân. Cho nên khi thực hiện phim này trước khi ‘rửa tay gác kiếm’ Đặng nhật Minh muốn con đẻ tinh thần của mình trở thành tác phẩm điện ảnh sử thi, gởi gấm được một thông điệp chính trị hay cách nhìn nhân bản nào đó qua nhân vật Thùy Trâm và những con người xoay quanh cuộc chiến trong đó không phải chỉ có người bên này mà còn cả những người của phía bên kia. Bộ phim nếu trở thành ‘nặng’, ‘không dễ xem’, ‘thiếu ăn khách’ có thể đổ lỗi cho cảm quan của quần chúng xem phim hôm nay nặng tính giải trí, ít chú ý đến các mảng phim nặng về chính trị, thiên về chiến tranh dù họ có thương cảm cho số phận của những con người đi vào huyền thoại đại loại như Thùy Trâm.
Cũng từ một cách nhìn như vậy, sự ra mắt của bộ phim có thể vì lac thời điểm, không còn hợp với thị hiếu giới trẻ được kể là lực lượng xem phim đông đảo nhất trong thị trường điện ảnh trong nước hiện nay. Bất giác tôi nhớ lại biết đâu một phần cũng do hê lụy của kịch bản truyề n hình có tên ‘Nhật ký Vàng Anh” đã một thời ồn ào xôn xao trước đó. Sự cố Thùy Linh (màn ảnh nhỏ) đã làm nhạt nhòa huyền thoại Thùy Trâm (màn ảnh lớn). Hai nhật ký, một mang tính hư cấu những câu chuyện hàng ngày ở huyện, một có thật xảy ra trong thời kỳ chiến tranh. Hai thời điểm kinh tế, một của hồi bao cấp, một trong thời hội nhập. Hai trào lưu một của thời xã hội tiêu dùng, một của thời đất nước điêu linh. Hai thế hệ thanh niên cách nhau cả gần nửa thế kỷ. Hai số phận đều là những cô gái trẻ của thủ đô, vừa đẹp vừa trí thức, nhưng về lý tưởng cuộc sống tôi ngờ rằng họ đeo đuổi hai con đường hoàn toàn khác nhau. Chính yếu tố này là thông số lý giải cho sức thuyết phục của bộ phim dù tài năng như ĐNM cũng chưa tìm được sự giải đáp trọn vẹn.
Điều an ủi cho người đạo diễn là bộ phim cũng đã đoạt vài giải phim hay trong các Liên hoan phim Á châu và gần đây nhất được nhà nước chọn đại diện cho phim Việt nam lần đầu tiên chính thức đi dự giải phim OSCAR tại Mỹ. Để chuẩn bị dư luận, khâu tuyên truyền hải ngoại đã cho trình chiếu bộ phim tại một số tổ chức văn hóa và các trường đại học ở Mỹ, nhưng không gây được sự tò mò của người Mỹ bằng hồi phát hành cuốn sách qua dịch bản tiếng Anh. Riêng dư luận và bà con hải ngoại, trong đó có những người sống ở quận Cam thì không mặn mà với bộ phim này, mà chỉ một dạo có xôn xao theo dõi khi cuốn Nhật ký được phát hành tại Mỹ.
Cho đến nay qua công bố mới nhất của Viện Hàn Lâm Điện ảnh Mỹ thì trong số 5 phim nước ngoài được chọn vào vòng chung kết không có phim nào của Á châu, kể cả mấy phim nặng ký của Trung quốc, Hàn quốc, và Nhật bản. Tất nhiên bộ phim của Việt nam cũng cùng chung số phận. Tôi nghĩ đây là chặng đường cuối cùng của bộ phim được trình chiếu cho công chúng trong và ngoài nước trước khi trở thành nguồn phim tài liệu lưu trữ mang dấu tích của một cuộc chiến tranh. Nhân vật Thùy Trâm sẽ lại được yên nghỉ và nằm sâu trong lòng đất, điều tôi trăn trở và thương cảm dành cho người còn sống mà hệ lụy đã phải gánh chịu khi trải qua tám ‘mùa thu cao nguyên’ tại trại tù khét tiếng Gia Trung dù anh là nhân vật truyền hơi cho sự sống dậy của cuốn Nhật ký lẽ ra đã bị thiêu hủy.
Đỗ Xuân Tê
(*) Xin vào website http://www.vietbao.com/"ppid=74&pid=141&auid=3764&nid=116647
Gửi ý kiến của bạn
