Nguyên tác: Đức Đạt Lai Lạt Ma
Chuyển ngữ: HT.Thích Trí Chơn
Trích từ cuốn sách: “Book of Wisdom.”
Lòng từ bi là đức tính nhiệm mầu và quý báu nhất. Tôi tin rằng khi nói đến tâm từ bi là chúng ta ghi nhận rõ bản tính của con người là hiền lành và hay xót thương. Ví dụ, một khoa học gia đã cho tôi biết vài tuần đầu em bé vừa mới ra chào đời rất quan trọng vì bộ não của hài nhi trong thời gian này đang phát triển. Ðó là thời kỳ mà em bé rất cần sự chăm sóc, vỗ về, âu yếm của bà mẹ. Ðiều này chứng tỏ rằng mặc dù không biết mặt người đó là ai, nhưng đứa trẻ vẫn cần đến tình thương săn sóc của người lớn. Nếu không được như thế, sẽ gây tai hại đến sự phát triển về sức khỏe nơi bộ não của em bé.
Khi chúng ta vào bệnh viện, bất luận vị bác sĩ có tài chữa trị hay không, nếu ông ta bày tỏ tình thương hết lòng chăm sóc và vui cười với các bạn, quý vị liền cảm thấy rất an lạc. Nhưng nếu vị bác sĩ thiếu tình người, không quan tâm gì đến bệnh nhân thì dù họ có tài giỏi cách mấy, bệnh nhân sẽ cảm thấy không mấy an tâm và đâm ra buồn phiền. Đây là bản chất của con người.
Trong vấn đề giáo dục kinh nghiệm của tôi cho thấy rằng, mặc dù giáo sư giảng không hay, nhưng với tình cảm thương yêu, học sinh dễ dàng ghi nhớ những lời thầy dạy. Ngược lại, nếu thiếu tình thầy trò, người học sinh rất khó lãnh hội những lời giảng của thầy giáo. Mặc dù các bạn bị bắt buộc phải học tập và có thể kính sợ vị giáo sư, nhưng chúng ta vẫn không thu nhận học hỏi được gì hết. Bởi lẽ tất cả đều tùy thuộc rất nhiều vào lòng thương yêu của vị thầy dạy dỗ.
Thời gian còn trẻ cũng như lúc trở về già, quý vị luôn luôn cần đến tình thương và giúp đỡ của nhiều kẻ khác. Trong giai đoạn này con người thường nghĩ rằng chúng ta có thể làm tất cả mọi điều mà chẳng cần phải nhờ cậy đến ai hay tình thương của các bạn bè là không quan trọng. Nhưng tôi nghĩ chính trong thời gian này chúng ta rất cần đến tình thương giúp đỡ lẫn nhau.
Khi con người ở các thành phố hay thị xả lớn cảm thấy cô đơn chẳng phải do không có bạn bè thân thiết mà bởi vì giữa họ sống thiếu tình người với nhau. Do vậy, đời sống sức khỏe về tinh thần của họ bị sút giảm. Trái lại, những người lớn lên trong không khí đầy tình thương thì thân thể của họ được mạnh khỏe, tinh thần sáng suốt và tâm tính hiền lành.
Trẻ con được nuôi dưỡng và trưởng thành trong hoàn cảnh thiếu lành mạnh thường hay có những ý tưởng không tốt. Ðiều này chứng tỏ cho thấy bản chất của con người là như vậy. Như tôi đã nói trên, thân thể con người đánh giá sự bình an trong tâm các bạn. Những điều làm quý vị phiền muộn sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của các bạn. Ðiều này chứng tỏ rằng toàn bộ sức khỏe của chúng ta thích hợp với không khí tình thương con người. Cho nên, năng lực về lòng từ bi của các bạn hiện hữu nơi đó. Chỉ còn vấn đề là quý vị có thực hành và áp dụng nó được hay không.
Mục đích chủ yếu lời giải thích của tôi là nhằm chứng tỏ bản chất con người vốn có sẵn tâm từ bi, và nó là đức tính cần thiết mà các bạn có thể phát triển được. Hiểu biết chính xác về ý nghĩa của lòng từ bi là điều rất quan trọng. Phật giáo giải thích lòng từ bi đặt nền tảng trên sự chấp thuận và thừa nhận mọi kẻ khác cũng như chính mình, đều mong ước có hạnh phúc và không thích khổ đau. Trên căn bản này, con người phát triển sự quan tâm đến phúc lợi của mọi người mà không nghĩ đến cá nhân mình. Ðó là lòng từ bi.
Trong nhiều trường hợp, tình thương và lòng từ bi nghĩ tưởng đến các bạn bè của mình chỉ là sự tham đắm. Tình cảm này không xây dựng trên sự nhận thức rằng mọi người đều bình đẳng có quyền hưởng hạnh phúc và tránh khổ đau. Trái lại, nó dựa vào ý kiến cho rằng vật này là “của tôi”, “bạn tôi” hay cái kia là rất tốt cho “tôi”. Ðó là sự tham đắm. Do vậy, khi thái độ của con người đối với bạn thay đổi, tình cảm thân thương của quý vị đối với kẻ ấy tức khắc cũng sẽ biến mất. Trái lại, khi chúng ta thực sự xót thương một người nào, bất kể thái độ của họ đối với bạn thay đổi ra sao, bởi lẻ đơn giản vì kẻ đó là con người nên họ có quyền hưởng hạnh phúc và không thích khổ đau. Dù người ấy có thái độ trung lập hay trở thành kẻ thù của bạn thì quý vị vẫn phát tâm từ bi xót thương họ.
Lòng từ bi và sự tham đắm, thường hay mâu thuẩn với nhau. Theo Phật giáo, muốn phát triển tâm từ bi, trước tiên bạn phải thực tập thiền quán về tâm bình đẳng và hỷ xả cũng như tách mình ra khỏi những kẻ rất gần gũi với chúng ta. Rồi bạn cần diệt trừ những tình cảm tiêu cực, không thân thiện đối với mọi kẻ thù của quý vị. Chúng ta nên nhìn tất cả chúng sanh với tâm bình đẳng. Trên căn bản này, dần dần các bạn có thể mở rộng tâm từ bi đến mọi người.
Để phát triển lòng từ bi, trước hết quý vị cần luyện tập tâm hỷ xả. Ðiều này rất quan trọng, vì nếu không có lòng hỷ xả đối với mọi người, tình thương của các bạn sẽ trở nên thiên vị và phân biệt đối với những kẻ khác. Tôi sẽ đưa ra một ví dụ cụ thể về phương pháp thiền quán của Phật giáo nhằm phát triển đức tính hỷ xả như sau. Trước tiên quý vị phát tâm hỷ xả, thương nghĩ đến một nhóm nhỏ gồm những người quen biết như bạn bè và thân nhân, những kẻ mà chúng ta thương mến. Thứ hai, hãy nghĩ đến những người mà các bạn hoàn toàn dửng dưng. Và thứ ba hãy quán tưởng hướng đến các phần tử mà mình ghét bỏ.
Một khi nghĩ tưởng đến những hạng người khác biệt này quý vị hãy cố gắng quán sát tâm của mình để thấy bình thường nó đối xử ra sao với những hạng người nói trên. Các bạn sẽ nhận biết rằng phản ứng tự nhiên của chúng ta là có thiện cảm với những bạn bè thân thiết, không ưa thích những người mình xem như kẻ thù và hoàn toàn dửng dưng với các phần tử quý vị có thái độ trung lập không ghét mà cũng chẳng thương. Rồi các bạn cố gắng tự hỏi tại sao mình lại đối xử phân biệt như vậy.
Chúng ta nên so sánh kết quả của hai ý tưởng chống trái nhau mà quý vị dành cho những bạn bè và kẻ thù của mình để thấy tại sao tâm mình bị dao động đối với hai nhóm người khác biệt như vậy. Bạn cần nhận thức rõ ảnh hưởng của sự phản ứng nơi tâm mình và cố gắng để thấy điều bất lợi khi liên hệ chúng với thái độ cực đoan như thế.
Nếu nhìn nhân loại như sự toàn bộ tất cả thì chúng ta là những động vật sống trong xã hội. Hơn nữa, các cơ sở, tổ chức của nền kinh tế và giáo dục hiện đại chứng tỏ thế giới của chúng ta ngày càng trở nên nhỏ lại, và hoàn toàn tùy thuộc vào nhau nhiều hơn. Trong tình trạng đó, tôi nghĩ sự chọn lựa duy nhất là chúng ta nên sống cùng hòa hợp làm việc với nhau và luôn nhớ nghĩ đến phúc lợi chung của toàn thể nhân loại. Ðó là quan điểm và phương thức căn bản mà các bạn nên chấp nhận để sống còn.
Từ bản chất, đặc biệt là con người, tôi không thích sống độc lập với những kẻ khác. Hạnh phúc của tôi tùy thuộc vào hạnh phúc của mọi người. Cho nên lúc thấy người ta hạnh phúc, tự nhiên tôi cảm thấy phần nào hạnh phúc hơn là khi nhìn con người gặp cảnh khó khăn. Ví dụ, khi xem hình ảnh trên đài truyền hình, quý vị thấy cảnh đói khổ của những người già và trẻ con tại Somalia (Ðông Phi Châu) tự nhiên chúng ta cảm thấy buồn, cho dù sự buồn đau ấy sẽ hướng dẫn quý vị đến hành động có thế giúp đỡ được hay không những kẻ bất hạnh nói trên.
Trong cuộc sống hằng ngày, hiện nay chúng ta đang thụ hưởng các tiện nghi vật chất đầy đủ bao gồm những ngôi nhà có máy lạnh. Tất cả các vật dụng hay tiện nghi này đều trở thành hiện thực, không do chính chúng ta tạo ra mà bởi sự đóng góp trực tiếp hay gián tiếp của nhiều người khác. Các bạn không thể trở lùi lại cuộc sống lạc hậu của vài thế kỷ trước đây vào thời kỳ con người sinh hoạt một cách đơn giản với các vật dụng thô sơ chứ không phải đồ dùng máy móc tiến bộ như ngày nay. Ðiều rõ ràng chúng ta nhận thấy mọi tiện nghi mà quý vị đang hưởng thụ đều là sản phẩm do sức lao động đóng góp của nhiều người.
Từ khi tất cả chúng ta đều có quyền bình đẳng trong vấn đề mưu tìm hạnh phúc cũng như có sự tương quan liên hệ mật thiết với nhau thì cá nhân quý vị dù quan trọng cách mấy cũng trở thành vô nghĩa khi so sánh với quyền lợi của hơn năm tỷ người trên hành tinh này. Bằng cách suy nghĩ như vậy, bạn có thể phát triển tinh thần trách nhiệm toàn cầu. Các vấn đề môi sinh hiện đại như làm giảm bớt các lớp xú dưởng khí (ozone), chúng ta cũng phải cần đến sự hợp tác của nhiều quốc gia trên thế giới. Với sự phát triển hỗ tương đó, toàn thế giới đã trở thành nhỏ hơn, nhưng đời sống tâm linh của con người vẫn chưa được tiến triển gì mấy.
Nếu bạn chỉ nghĩ đến riêng mình, cũng như không quan tâm đến quyền lợi và hạnh phúc của kẻ khác hay tệ hơn nữa là chủ trương lợi dụng mọi người thì cuối cùng quý vị sẽ hoàn toàn thua lỗ. Chúng ta sẽ không có bạn bè tỏ bày lòng thương yêu và quan tâm đến hạnh phúc của quý vị. Hơn nữa, khi mình gặp hoạn nạn, thay vì có người xót thương, thì không một ai nghĩ tưởng đến các bạn. Trái lại, nếu một cá nhân có tình thương và lòng từ bi, cũng như có tâm muốn giúp đỡ những người khác, thì kẻ đó dù có được nhiều người quen biết hay không hoặc khi đến bất cứ nơi đâu, họ liền muốn kết bạn thân với mọi người. Và lúc gặp khó khăn, họ sẽ có nhiều người đến giúp đỡ.
Tình bạn chân thật được phát triển trên căn bản của lòng yêu thương chứ không phải vì tiền bạc hay danh lợi. Dĩ nhiên, vì giàu sang và có thế lực, nhiều người chạy theo bạn với nụ cười trên môi và quà tặng trong tay. Nhưng suy nghĩ kỹ, thì các người này không phải là bạn chân thật của quý vị, mà là bạn của tiền bạc và lợi danh. Bao lâu chúng ta còn của cải, thì còn bạn bè lui tới. Nhưng gặp khi sa sút, nghèo túng thì bạn bè sẽ cao chạy xa bay. Với những người bạn này thì sẽ không có ai hết lòng thành thực giúp đỡ khi quý vị cần đến. Ðó là sự thật hiển nhiên.
Khi sức mạnh nội lực tinh thần tăng trưởng thì bạn có thể phát triển sự quyết tâm kiên cố và với sự quyết tâm vững mạnh này, dù gặp phải khó khăn cách mấy, bạn cũng sẽ dễ dàng khắc phục vượt qua để đạt được kết quả tốt đẹp. Trái lại, nếu quý vị do dự, sợ hãi và thiếu tự tin, thì chắc chắn bạn sẽ đâm ra bi quan, để dẫn đến hậu quả hoàn toàn thất bại.
Một điều các bạn nên nhớ rằng sự cải đổi nội tâm không phải là việc dễ dàng mà cần có thời gian. Tôi nghĩ một số người ở Tây Phương, nơi mà đời sống kỹ thuật vật chất rất cao, lầm tưởng rằng mọi việc đều tự động xảy ra theo ý mình muốn. Quý vị không nên hy vọng sự chuyển hóa nội tâm con người có thể thực hiện trong một thời gian ngắn, đó là điều không thể có. Chúng ta nên nhớ rằng công việc tu tập đòi hỏi nỗ lực tinh tấn thường xuyên nơi hành giả, để rồi sau một năm, năm năm, mười hay mười lăm năm, các bạn sẽ thấy có sự thay đổi. Ðôi lúc tôi vẫn còn nhận thấy khó khăn để thực hiện các điều này. Tuy nhiên, tôi thực sự tin rằng hoàn toàn có lợi ích khi hành trì áp dụng chúng trong đời sống.
Gửi ý kiến của bạn
