Nhiều vấn đề tích lũy từ lâu có thể bùng nổ nay mai và việc ba người cầm đầu Freddie bay chức là dấu hiệu tiên báo...
Chuyện thời sự…năm năm trước...
Để kết thúc loạt bài trình bày tổng quát các khuynh hướng chính trị tại Hoa Kỳ, lần này, chúng ta sẽ tìm hiểu về những lập trường xoay quanh một hồ sơ nóng, có thể là một vụ khủng hoảng tài chánh gây hậu họa cho ngành địa ốc trong năm 2004. Đó là hai công ty bán công Fannie Mae và Freddie Mac. (Bài này được viết cho Việt Báo từ đầu tháng Sáu… 2003).
Hôm Thứ Hai tuần trước (09 tháng Sáu, 2003), công ty Freddie Mac đã cách chức hoặc thay thế ba nhân vật lãnh đạo vì sổ sách thiếu minh bạch, và sau đó có tin tòa án liên bang đang điều tra về hệ thống quản lý và thông tin bên trong, vì có thể có gian lận như từng xảy ra cho các công ty Enron hay WorldCom, Arthur Andersen....
Vấn đề là Freddie Mac lại là loại doanh nghiệp “bán công”, và cùng với Fannie Mae, là hai cột trụ của hệ thống tín dụng địa ốc có ảnh hưởng gián tiếp đến thị trường và giá cả nhà đất của dân chúng. Người ta còn dự đoán là một vụ khủng hoảng tài chánh có thể từ đó bùng nổ, gây tai họa ghê gớm cho kinh tế, và việc giải quyết sẽ là cơ hội cho nhiều cuộc tranh luận ngay trong mùa bầu cử 2004 sắp tới đây. Vì vậy, ta mới cần tìm hiểu...
Freddie và Fannie là gì"
Công ty Federal Home Loan Mortgage Corporation thường hay được gọi chệch từ tên tắt thành Freddie Mac được chính quyền thành lập từ năm 1970 để cạnh tranh với một công ty công lập khác là Federal National Mortgage Association (viết tắt là FNMA), đọc chệch thành Fannie Mae cho tiện. Fannie Mae ra đời năm 1938 hầu giảm bớt hậu quả tai hại của cuộc tổng khủng hoảng 1929-1933. Từ nguyên thủy, cả hai đều là loại quốc doanh và chỉ được tư nhân hóa từ thập niên 1970 (Fannie) và 1980 (Freddie) để thành loại công ty “được chính phủ bảo trợ” (Government Sponsored Enterprises – GSE) nhưng cổ phiếu được mua bán trên thị trường chứng khoán. Ta có thể gọi đây là loại công ty “bán công” (nửa công lập) và đó là một vấn đề, có khi là đề tài tranh luận trong cuộc bầu cử tới.
Freddie và Fannie giữ một vai trò bí hiểm và phức tạp đằng sau thị trường tín dụng địa ốc và vì vậy có ảnh hưởng đến việc mua bán nhà cửa, nhưng lại ít được dân chúng biết. Thí dụ như khi ta vay ngân hàng 300.000 Mỹ kim với lãi suất 5% thì ngân hàng có thể bán món nợ đó cho Freddie (hay Fannie) và công ty này sẽ gom các khoản nợ có cùng lãi suất đó thành một khoản nợ lớn vài ba trăm triệu, để bán lại cho giới đầu tư dưới hình thức trái phiếu (bonds). Các nhà đầu tư muốn kiếm loại chứng phiếu (chứng khoán và trái phiếu) an toàn dù có lời ít hơn chứng khoán thì mua loại trái phiếu của Freddie, trở thành chủ nợ của món nợ ta vay ngân hàng lúc đầu. Trung bình, tiền lời của loại trái phiếu đó chỉ có khoảng 4,75%, lãi suất sai biệt (0,25%) trừ chi phí là khoản lời của Freddie.
Ngoài ra, cả hai công ty đều được miễn thuế địa phương lẫn liên bang nên có mức lời rất cao. Sau cùng, công ty còn được Ngân khố Mỹ ứng cho các ngân khoản tín dụng lên tới hơn hai tỷ đô la, nên trái phiếu bán ra được thị trường coi là thuộc loại rất an toàn, dù lãi suất không cao. Giới đầu tư định chế hóa (các công ty đầu tư chuyên nghiệp, thu góp tiền ký thác của công chúng để đầu tư trong từng trương mục lớn) thường mua lại trái phiếu này vì ưu điểm an toàn của chúng. Nhiều quỹ hưu bổng của Á châu và Âu châu thường đầu tư vào thị trường Mỹ duới dạng trái phiếu Freddie hay Fannie.
Hai công ty được Quốc hội Mỹ thành lập trong mục tiêu nguyên thủy là giúp dân chúng, nhất là thành phần có lợi tức thấp và dân thiểu số, dễ mua nhà: khi bán các khoản nợ địa ốc cho công ty xong, các ngân hàng sẽ lại có thanh khoản (cash) cho người khác vay. Khi cho giới bình dân có lợi tức thấp vay tiền, ngân hàng gặp rủi ro cao hơn là cho nhà giàu vay, nếu bán được các khoản nợ đó cho Freddie thì ngân hàng càng dễ cho giới bình dân vay hơn. Đó là về lý thuyết, hoặc mục tiêu ban đầu.
Trong thực tế, vì quy chế bán công (được miễn thuế, được công khố bảo đảm tài trợ phía sau) hai công ty có ưu thế lớn, mức lời cao và chiếm vị trí khuynh đảo trong thị trường địa ốc mà giới lãnh đạo có lương bổng hậu hĩnh lại không phải báo cáo sổ sách cho Hội đồng (kiểm soát) Giao dịch Chứng khoán (Security and Exchange Comission-SEC) như các công ty giao dịch tài chánh khác. Nhiều vấn đề tích lũy từ lâu có thể bùng nổ nay mai và việc ba người cầm đầu Freddie bay chức là dấu hiệu tiên báo. Các vấn đề đó là gì"
Hai quả bom nổ chậm
Từ bốn năm nay rồi, một số nhà phân tách đã nói đến hai cơ sở bán công này nhưng chưa được dư luận và các nhà làm luật quan tâm, nếu vấn đề bùng nổ, các chính khánh sẽ lại tranh luận và đổ lỗi cho nhau mà công chúng không hiểu vì sao, khi hữu sự cũng chưa biết sẽ bỏ phiếu theo chiều hướng nào.
Vấn đề đầu tiên là rủi ro tài chánh.
Cả hai thuộc hạng 75 công ty lớn nhất trong danh mục Fortune 500, cổ phiếu được giao dịch trên thị trường chứng khoán và bắt đầu sụt khi có tin là giới điều hành bị thay thế, công ty có thể bị điều tra. Một vụ sụt giá mạnh sẽ gây hậu quả lớn cho các công ty tài chánh khác và sau cùng cho cả thị trường chứng khoán mới phục hồi sau hơn ba năm sụt giá. Nguy hơn sự dao động trên thị trường chứng khoán là biến động thật trên thị trường địa ốc: hai công ty hiện đang làm chủ hơn một ngàn tỷ đô la tiền nợ, chi phối đến quá nửa thị trường tín dụng đia ốc và chỉ được Ngân khố yểm trợ bằng một tín khoản có hơn hai tỷ mà công chúng lại không biết. Nếu hai công ty bị sụp đổ, hệ thống tín dụng địa ốc và cả lãnh vực mua bán hay xây cất nhà đất tất nhiên là bị ảnh hưởng. Nhưng cũng vì những rủi ro này mà việc đối phó hay cải tổ mới lại khó khăn hơn vì quy luật “giứt dây động rừng”.
Vấn đề thứ hai là quy chế bán công.
Được thành lập từ nguyên thủy để giúp người nghèo làm chủ căn nhà của mình (một mục tiêu lý tưởng của cánh tả) hai công ty này nhích dần khỏi thị trường “tín dụng bình dân” (với tỷ lệ thấp hơn cho loại tín dụng nhỏ, mua nhà rẻ của người có lợi tức thấp) để tiến vào các thị trường có lời cao hơn hầu bảo đảm cho mình mức lời khả quan hơn. Sở dĩ Freddie và Fannie phải để ý tới doanh lợi vì cả hai đã được tư nhân hóa, với cổ phiếu được trao đổi trên thị trường chứng khoán. Mae và Mac vì vậy hiện theo đuổi hai mục tiêu mâu thuẫn: giúp người nghèo theo chủ trương của chính quyền mà phục vụ chủ nhân là các cổ đông, giới đầu tư mua cổ phiếu của công ty.
Vấn đề thứ ba là sự bất công.
Vì mục tiêu xã hội nguyên thủy, hai công ty được miễn thuế và được chính quyền yểm trợ trong khi lại không thuộc phạm vi kiểm soát của SEC nên có ưu thế cạnh tranh rất cao so với các công ty tài chánh tư nhân, và giới điều hành lại có lương bổng hậu hĩnh như trong khu vực tư (lương toàn năm cỡ vài triệu bạc so với 200.000 của tổng thống) trong khi có rủi ro gì sẽ lại được chính quyền cứu. Hai công ty có ưu thế của tư bản chủ nghĩa trên thị trường lẫn chế độ bao cấp xã hội chủ nghĩa vì mục tiêu xã hội ban đầu.
Vấn đề thứ tư là điều luật thiếu phân minh.
Đây là loại vấn đề chính trị điển hình vì trên nguyên tắc bộ Gia cư (HUD) là cơ quan chủ quản hàng năm vẫn đặt ra chỉ tiêu (bao nhiêu phần trăm cho giới bình dân có lợi tức thấp) nhưng mục tiêu tài chánh của hai công ty này lại là bơm thêm thanh khoản cho thị trường nhà cửa làm giảm lãi suất địa ốc (khi mua nợ và bơm tiền cho các ngân hàng cho vay nhiều hơn vào việc mua nhà). Các mục tiêu mâu thuẫn này đưa tới hậu quả là giới có lợi tức thấp ít được hỗ trợ trong thực tế, giới đầu tư thì kiếm lời nhiều nhờ cổ phiếu lên giá; khi bị khó khăn, các công ty khổng lồ này lại được chính quyền cấp cứu bằng tiền thuế (của dân) vì sự sụp đổ của chúng sẽ gieo họa cho toàn nền kinh tế.
Tình hình đã trở thành nguy kịch nên chính quyền mới mở cuộc điều tra, một số quản trị viên có thể bị truy tố. Nhưng trong hoàn cảnh luật lệ thiếu phân minh, cuộc tranh luận sẽ bùng nổ ngay trong năm tranh cử, giữa hai khuynh hướng tả hữu, giữa phe “hữu vi” và “vô vi”, trước sự bàng hoàng, hồ nghi và nói chung là thiếu thông hiểu của cử tri.
Tranh luận tả hữu
Khi tranh luận bùng nổ, chúng ta có thể thấy hai quan điểm đối nghịch từ căn bản lồng trong rất nhiều đề nghị phức tạp.
Vì mục tiêu giúp đỡ người nghèo, phe xã hội vẫn muốn duy trì tôn chỉ ban đầu của Freddie Mac và Fannie Mae là dành một tỷ lệ nào đó cho việc thực hiện ước mơ của dân nghèo là làm chủ căn nhà mình ở. Cũng trong phe này của đảng Dân chủ, khuynh hướng can thiệp đòi hỏi thêm biện pháp kiểm soát và quản trị của chính quyền để đạt mục tiêu xã hội. Nói chung, xu hướng này không ưa việc tư nhân hóa hay giải tán một số cơ sở của nhà nước và sẽ tìm cách cấp cứu hai công ty bằng tăng cường luật lệ và tiền trợ cấp.
Ngược lại, phe bảo thủ thì chống cái thế “độc quyền” và “bán công” của hai công ty, vì chúng cản trở các cơ sở tài chánh tư nhân tham gia thị trường địa ốc. Ngay trước mắt, họ đòi cả hai đăng bộ và tường trình sổ sách với Hội đồng SEC và phải chấp nhận quy luật cạnh tranh bình đẳng với các công ty tư nhân, nghĩa là công bố sổ sách rõ ràng cho công chúng biết. Họ muốn có luật lệ chặt chẽ minh bạch hơn hầu tránh được sự can thiệp tùy tiện của chính quyền vào sinh hoạt kinh tế. Họ cũng muốn xử án vi phạm để làm gương.
Trong sinh hoạt kinh tế, mọi người đều biết là thị trường địa ốc đang gặp hiện tượng bong bóng đầu tư, một sự gia tăng thiếu cơ sở, vì giá nhà đất gia tăng thái quá. Một chỉ dấu cho thấy đây là một trái bóng là giá nhà tăng nhanh hơn tiền thuê nhà: thiên hạ mua nhà không để ở mà còn để đầu tư và trị giá đầu tư tăng vọt hơn giá trị của việc đầu tư. Do đó, có lúc trái bóng sẽ vỡ như trái bóng chứng khoán đã bị từ đầu năm 2001.
Nếu Freddie Mac hay Fannie Mae bị suy sụp vào thời điểm đó thì khủng hoảng tài chánh sẽ xảy ra và nếu lại xảy ra trong năm tranh cử, các ứng cử viên sẽ có dịp chứng tỏ tài năng và thiện chí đối với một vấn đề phức tạp bằng những liều thuốc nhiều khi gieo họa cho lâu dài mà cử tri không biết.
Vì vậy, trong cuộc tranh cử 2004, chúng ta mới cần để ý tới hai công ty khổng lồ này.
Gửi ý kiến của bạn
