Nguyễn XuânNghĩa
Cầu mãi rồi cũng được suy trầm!Khi thị trường chứng khoán hoảng loạn như chúng ta thấy hôm Thứ Ba tại New York, mọi suy tính đều sẽ trật vuột!Thị trường mở cửa với hy vọng le lói và tăng được chừng 1% rồi cứ thế mà tuột. Lý do là Thống đốc Ngân hàng Trung ương Hoa Kỳ tuyên bố rằng kinh tế có thể bị suy trầm và tai họa có thể kéo dài, nhưng ông hàm ý trấn an rằng Ngân hàng Trung ương sẽ giảm lãi suất. Trong nỗi lo sợ chung, lời trấn an đó lại càng gây hốt hoảng! Vì vậy, ta hãy tạm quên thị trường chứng khoán như quên một cái hàn thử biểu bị cháy - mà nhìn qua hướng khác.Tin vui cho những người ưa báo động rằng Hoa Kỳ đang bị khủng hoảng: quả thật là kinh tế Mỹ nay đã bị suy trầm! Nếu không khéo chống đỡ thì còn bị suy thoái.
<"xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
Suy trầm là khi tốc độ tăng trưởng sản xuất từ 2% trong năm qua có thể chỉ còn chừng 1,50% cho cả năm nay chẳng hạn.
Suy thoái là khi không còn tăng trưởng sản xuất nữa, dù thật thấp như 0,50% hay 1%, mà sản xuất còn suy sụp hơn và lan rộng hơn.Từ đầu năm 2002 đến nay, kinh tế Mỹ vẫn có tăng trưởng và sau sau năm như vậy, chu kỳ kinh doanh sẽ có lúc tự điều chỉnh, sản xuất đình đọng và suy trầm mất chừng một năm.
Điều ấy, mọi người đều chờ đợi từ đầu năm.
Điều không ai chờ đợi và đoán trước được, là thị trường gia cư bị bể đã dẫn tới khủng hoảng tín dụng thứ cấp, từ tín dụng thứ cấp dẫn tới thị trường tín dụng nói chung, và kéo theo sự sụp đổ hàng loạt cơ sở tài chánh bất cẩn hay bất lương.
Khủng hoảng tài chánh bùng nổ từ giữa tháng Chín đã gieo họa cho nền kinh tế vào thời điểm ngặt nghèo là đang chờ đợi một vụ điều chỉnh, nghĩa là đẩy kinh tế đến nạn suy trầm.
Sau này, người ta mới biết là nặng tới đâu và kéo dài đến bao giờ.
Trong khi chờ đợi, mọi người đều đoán là sẽ bị nặng và lâu.
Sản lượng của Mỹ trong năm tới có khi không tăng, dù chỉ bằng hạt bụi sau dấu phẩy, mà sẽ giảm.
Nghĩa là kế hoạch cấp cứu tài chánh với 700 tỷ Mỹ kim đã ban hành quá trễ để ngăn được suy trầm.
Người ta chỉ còn mong là kế hoạch sẽ giảm được hậu quả tai hại và giúp cho kinh tế sớm phục hồi.Điều đáng ghi nhớ lần này là suy trầm tại Hoa Kỳ xuất hiện khi hai khối kinh tế đầu máy kia của thế giới là Nhật Bản và nhiều xứ Âu châu đều đang bị suy trầm, trước Hoa Kỳ.
Khi mà toàn khối kinh tế của các nước kỹ nghệ hóa tiên tiến nhất đều bị suy trầm như vậy, kinh tế toàn cầu bị ảnh hưởng nặng, nhất là nền kinh tế của các nước đang phát triển.
Tổng sản lượng toàn cầu có thể đã tăng 5% vào năm ngoái thì năm nay chưa đạt được 4% và qua năm tới sẽ chỉ còn chừng 2,5 đến 2,7%.
Theo định nghĩa của Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF, suy trầm toàn cầu xảy ra khi tốc độ tăng trưởng chỉ còn là 2,5%! Nói cho dễ hiểu, thế giới đang ở mé bờ suy sụp và có thể sẽ bị suy trầm vào năm tới, sau khi Mỹ bắt đầu tuột dốc vào tháng này.Một trong nhiều nguyên nhân khiến khủng hoảng tài chánh đã gây họa cho sản xuất kinh tế là nạn ách tắc tín dụng (credit crunch).
Gói nợ tín dụng thứ cấp bị ung thối khiến tài sản của các ngân hàng như bị nhiễm độc, sổ sách phải điều chỉnh lại trước sự nghi ngờ của mọi người nhất khách nợ, làm nhiều cơ sở bị vỡ nợ, thậm chí khánh tận, phá sản.
Phản ứng kế tiếp là các ngần hàng phải ghim tiền lại, hết dám cho vay.
Ách tắc tín dụng khiến doanh nghiệp và cả chúng ta có muốn vay tiền ngân hàng thì cũng không vay được, hoặc vay rất khó, với lãi suất rất cao.
Ngăn ngừa suy trầm sản xuất vì vậy có nghĩa là phải khai thông ách tắc về tín dụng, cho tiền bạc lưu thông được dễ dàng hơn.
Trong hiện tại, chỉ những loại khách đáng tin nhất mới được vay tiền, các khách hàng khác có khi chết cạn, bị phá sản.
Muốn khai thông thì phải làm sao cho mọi người đều có thể vay tiền được dễ dàng.
Thí dụ như nếu chính quyền nhảy vào "làm chủ" các cơ sở tài chánh, hoặc bơm thêm tiền vào trị trường bằng cách mua lại những gói nợ đáng nghi ngờ - mua là trả tiền ra để lấy hàng về - như theo kế hoạch cấp cứu vừa được ban hành hôm Thứ Sáu.
Chuyện giải cứu vì vậy là chính quyền phải nhảy vào thị trường, với rất nhiều tiền.Nhưng, không chỉ có Hoa Kỳ mới bị tai ách đó.
Trên thế giới, ta đều biết rằng các chính quyền đều phải trực tiếp hay gián tiếp can thiệp vào thị trường.
Nếu so sánh thì, trên nguyên tắc, chính quyền không là một cơ sở kinh tế có thể bị phá sản vì mất niềm tin của thị trường và lại còn có khả năng hứng chịu những tai ách kinh tế thay cho tư nhân để giảm bớt hậu quả của suy trầm kinh tế.
Trong thực tế, các nền kinh tế đã phát triển đều ở tại các quốc gia có cơ chế nhà nước vững mạnh và cơ chế ấy giúp nhà nước can thiệp được vào nhiều lãnh vực kinh tế, ở nhiều nơi.
Các nước đang phát triển thì không được như vậy, chính quyền có bộ máy hành chánh công quyền trải mỏng, rất rộng mà rất nông, khi hữu sự thì không vươn tới những nơi cần tiền.
Nhưng, như một xe cứu hoả có khả năng đi tới từng đám cháy, bộ máy công quyền này còn cần có...
nước.
Nghĩa là có tiền.
Các quốc gia đang bị bội chi ngân sách - vì chi nhiều hơn thu - thì khó tăng chi để kích cầu, chưa nói gì tới chuyện tung tiền ra cấp cứu các cơ sở bị nguy ngập.
Khi gặp nạn ách tắc tín dụng thì chính quyền phải vay tiền, mà càng vay thì càng khiến lãi suất trái phiếu gia tăng khiến lãi suất cao lại càng khiến thị trường bị tốn kém hơn, suy trầm kéo dài hơn.Ngoài nạn bội chi ngân sách cao hay thấp, ta còn có vấn đề nối tiếp là gánh nặng công trái: Chính quyền phải vay tiền thị trường bằng cách phát hành công khố phiếu (là "giấy nợ của quốc gia"), và phải lấy tiền trong ngân sách trả nợ cho khoản vay mượn này.
Cho nên, trong hoàn cảnh bị ách tắc tín dụng, cái gánh công trái có sẵn ấy cũng thu hẹp khả năng khai thông...
ách tắc tín dụng!Nếu hiểu vấn đề như vậy, ta có thể thấy rằng Hoa Kỳ vẫn còn khả năng thoát hiểm - và có khả năng cao hơn nhiều xứ khác.
Tổng số tín dụng loại thứ cấp có thể ở khoảng 550 tỷ Mỹ kim, và không phải toàn là nợ thối, đã hay sẽ mất.
Cho là có bị mất hết thì khoản tiền ấy chỉ bằng 3,9% của tổng sản lượng Hoa Kỳ sản xuất ra một năm (chừng 14 ngàn tỷ Mỹ kim).
Tổng số ngân khoản dự trù cho kế hoạch cấp cứu là 700 tỷ mà có mất hết trong một vài năm tới thì cũng chỉ bằng 5% tổng sản lượng đó.
Điều đáng sợ nhất cho Hoa Kỳ là nước Mỹ đang ở trong tháng cuối của bầu cử mà phản ứng mị dân là điều dễ xảy ra.
Vì vậy, tâm lý bi quan hốt hoảng có thể kéo dài và chính quyền tân nhậm sẽ vì sự lo sợ ấy mà tăng chi quá đáng rồi đành phải tăng thuế thì ta gặp lại kinh nghiệm xấu của vụ tổng khủng hoảng 1929-1933: kéo dài hậu quả tai hại của nạn suy thoái sản xuất.Ngoài Hoa Kỳ ra, nhiều quốc gia cũng đang gặp cảnh bội chi ngân sách cao, công trái quá nặng hoặc lệ thuộc quá nhiều vào đầu tư từ nước ngoài, vào nguồn tư bản của ngoại quốc trên nguyên tắc đang bị cạn kiệt.
Các quốc gia đó mới khó đối phó hơn và dễ bị khủng hoảng hơn nếu không có một chính quyền mạnh.
Thế giới có chừng 15 quốc gia đang gặp hoàn cảnh ngặt nghèo đó, kể cả...