...hai chính đảng Dân Chủ và Cộng Hòa tranh quyền, từ cấp địa phương đến cấp tiểu bang và liên bang, bầu cử trong tự do tuyệt đối, không có ai được “Nhà Nước giới thiệu”...
Sau hơn ba mươi năm sống Hoa Kỳ, người Việt ta đã hội nhập ngày một nhiều hơn vào đời sống chính trị Mỹ, để tham gia nhiều cuộc bầu cử chính trị, mà quan trọng nhất là cuộc bầu cử tổng thống. Do đó lúc này cũng là dịp chúng ta tìm hiểu thêm về thể thức bầu cử tổng thống Mỹ, cũng là một trong những hình thức bầu cử phức tạp nhất thế giới.
Trong suốt một năm qua, chúng ta đã thấy giới truyền thông Mỹ loan tải tin tức về cuộc tranh cử tổng thống Mỹ, thật là sôi động giữa gần hai tá ứng viên của cả hai chính đảng Mỹ. Nhưng ít người hiểu được thể thức bầu cử tổng thống của Mỹ. Cũng ít người hiểu được tại sao trong suốt cả năm qua, chúng ta cứ nghe nhắc đi nhắc lại tên hai tiểu bang nhỏ xíu lại thưa thớt dân cư, là Iowa và New Hampshire. Trong những ngày tới, tin tức về hai tiểu bang này sẽ tràn ngập tất cả báo chí, đài truyền thanh và truyền hình Mỹ trên khắp nước, sau khi Iowa bầu sơ bộ ngày 3 tháng 1, và New Hampshire ngày 8 tháng 1.
Thể chế chính trị Mỹ dựa trên căn bản hai chính đảng Dân Chủ và Cộng Hòa tranh quyền, từ cấp địa phương đến cấp tiểu bang và liên bang, qua đủ cấp bầu cử trong tự do tuyệt đối sau những cuộc tranh cử gay go cũng trong tự do tuyệt đối, không có ai được “Nhà Nước giới thiệu”.
Một đảng chính trị Mỹ, dù Dân Chủ hay Cộng Hòa cũng vậy, có hình thức tổ chức rất lỏng lẻo, đặc biệt là không có một chủ tịch hay một tổng bí thư với quyền sinh sát trong tay. Không có một “chính trị bộ” quyết định mọi chuyện. Cũng chẳng có luật đảng khắt khe hay tôn chỉ hoặc đường lối duy nhất. Trong nội bộ hai đảng, trường hợp khác biệt chính kiến giữa các đảng viên là chuyện bình thường.
Trên căn bản, đảng Dân Chủ có chủ trương “cấp tiến” trong khi Cộng Hòa có khuynh hướng “bảo thủ” hơn.
Trên phương diện xã hội, Dân Chủ trông cậy nhiều vào vai trò của Nhà Nước, do đó thường chủ trương đánh thuế cao để Nhà Nước lấy tiền chu cấp nhiều dịch vụ an sinh hơn, trong khi Cộng Hòa đặt nặng vấn đề tự lực cánh sinh của mỗi người nhiều hơn.
Trong các vấn đề văn hóa, Dân Chủ chủ trương phóng khoáng hơn Cộng Hòa, chấp nhận phá thai, đồng tính, đặt nhẹ vai trò của các tôn giáo. Dĩ nhiên, Cộng Hòa chủ trương ngược lại, chống phá thai, chống đồng tính và đặt nặng các giá trị tinh thần, tôn giáo, và gia đình.
Về quân sự và an ninh, Cộng Hòa có chính sách cứng rắn hơn Dân Chủ, củng cố các phương tiện và biện pháp bảo vệ lãnh thổ và dân chúng nhiều hơn, trong khi Dân Chủ tôn trọng quyền tự do cá nhân nhiều hơn.
Đối ngoại, cả hai đảng đều muốn bành trướng thế lực và ảnh hưởng của Mỹ, tuy Dân Chủ đặt nặng ảnh hưởng văn hoá, nhân quyền trong khi Cộng Hòa coi nặng ảnh hưởng kinh tế, tài chánh hơn.
Đại cương là như vậy, nhưng trên thực tế vấn đề không trắng đen rõ rệt như vậy.
Ví dụ như trong vấn đề Iraq, đảng Dân Chủ nói chung muốn rút quân trong khi Cộng Hòa muốn tiếp tục chính sách ổn định. Nhưng Thượng Nghị Sĩ Dân Chủ Lieberman (đã từng đứng chung liên danh với Al Gore trong vị trí phó tổng thống) lại chủ trương đánh đến cùng, trong khi dân biểu Ron Paul của Cộng Hòa (đang tranh cử tổng thống) lại chủ trương rút quân ngay tức khắc.
Một ví dụ khác, trong nội bộ Cộng Hòa, phần lớn chống phá thai và đồng tính, nhưng ứng viên tổng thống Giuliani lại công khai chấp nhận hai chuyện này.
Nói một cách chung chung thì hai đảng có hậu thuẫn ngang ngửa nhau từ cả trăm năm qua, do đó các cử tri độc lập không thuộc đảng nào thường có tiếng nói quyết định. Trên căn bản, đại cương mỗi đảng có được sự hậu thuẫn của khoảng 40% dân chúng Mỹ, phần còn lại là 20% độc lập. Đảng nào tranh thủ được đa số của khối 20% này sẽ đạt được thắng lợi. Ứng viên nào chiếm được hơn một nửa của khối độc lập, tức là đã chiếm trên 50% tổng số thì sẽ thắng.
Đó là nguyên tắc, thường đúng cho các cuộc tranh cử cấp địa phương và tiểu bang. Nhưng ở cấp liên bang thì không nhất thiết. Đã có trường hợp một ứng viên tổng thống chiếm đa số phiếu của cử tri, nhưng lại không đắc cử, điển hình là trường hợp ông Al Gore, được hơn nửa triệu phiếu nhiều hơn ông Bush trong cuộc bầu cử năm 2000, nhưng ông Bush lại là người đắc cử tổng thống.
Vì trên thực tế, Mỹ là một liên bang của năm mươi tiểu bang, nên cuộc bầu cử tổng thống - cũng là cuộc bầu cử duy nhất ở cấp liên bang - không theo thể thức bầu bán trực tiếp giản dị như ở cấp địa phương hay tiểu bang.
Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ là một cuộc bầu cử gián tiếp, qua nhiều gia đoạn.
Trước hết là bầu cử trong nội bộ hai chính đảng. Dựa trên kết quả bầu cử nội bộ, các tiểu bang sẽ tuyển chọn đại biểu tham dự đại hội toàn đảng để đề cử đại diện đảng ra tranh cử tổng thống với đảng đối lập. Sau khi hai đảng đã có đại diện thì hai đại diện này sẽ tranh cử với nhau ở cấp toàn quốc. Khi đến giai đoạn này thì dân chúng trên toàn quốc đi bỏ phiếu tại tiểu bang của mình. Dựa trên kết quả đầu phiếu, các tiểu bang sẽ cử đại diện đến thủ đô Washington họp lại để chính thức bầu tổng thống liên bang. Cuối cùng là quốc hội liên bang kiểm phiếu và tuyên bố kết quả.
Ta hãy bắt đầu với các cuộc tranh cử trong nội bộ hai đảng.
Tất cả mọi công dân Mỹ sanh đẻ ở Mỹ, trên 35 tuổi, là đảng viên có ghi danh, đều có quyền tranh cử trong nội bộ mỗi đảng, trên tất cả 50 tiểu bang và quận Columbia (District of Columbia) là thủ đô Hoa Kỳ. Các cuộc bầu cử này được gọi là bầu cử sơ bộ (primaries) để tuyển lựa ứng viên đại diện cho đảng tại đại hội đảng. Đảng Dân Chủ tổ chức sơ bộ cho Dân Chủ, Cộng Hòa tổ chức sơ bộ cho Cộng Hòa. Các cuộc bầu cử này đều là bầu gián tiếp, tức là dựa trên số phiếu mỗi ứng viên đạt được, tiểu bang sẽ thành lập một cử tri đoàn để tham gia đại hội toàn quốc của đảng.
Lịch trình bầu cử sơ bộ khác nhau, được bắt đầu từ cuộc bầu cử ở Iowa và New Hampshire đầu tháng Một, kéo dài đến tháng Sáu, gần đại hội của mỗi đảng, thường được tổ chức vào mùa hè - tháng Bẩy, tháng Tám - trước cuộc bầu cử tổng thống, diễn ra bốn năm một lần, vào ngày Thứ Ba đầu tiên của tháng Mười Một.
Hình thức bầu cử sơ bộ cũng khác biệt từ tiểu bang này qua tiểu bang khác.
Có tiểu bang tổ chức bầu cử trực tiếp cho các đảng viên, có tiểu bang cũng bầu cử trực tiếp nhưng mở rộng cho tất cả mọi người tham gia, không phải đảng viên cũng tham gia được, có tiểu bang bầu qua hình thức hội thảo nhóm rồi bỏ phiếu (caucuses).
Tại đại hội đảng, mỗi tiểu bang gửi đến đại hội một cử tri đoàn với con số ấn định tùy theo dân số của tiểu bang. Ví dụ, California là tiểu bang lớn nhất với nhiều đại biểu nhất, được 441 đại biểu bên Dân Chủ, trong khi bên Cộng Hòa thì Cali được 173 đại biểu. Mỗi đại biểu là một một phiếu. Thông thường, ứng viên chiếm được nhiều phiếu nhất của đảng viên đi bầu tại một tiểu bang sẽ chiếm được hết số đại biểu của tiểu bang đó trong đại hội đảng. Cũng có tiểu bang cho các đại biểu bỏ phiếu tùy ý mà không cần phải bỏ phiếu cho ứng viên đã thắng tại tiểu bang của mình. Ứng viên nào chiếm được đa số phiếu của tổng số đại biểu của tất cả các tiểu bang sẽ đắc cử đại diện cho đảng trong cuộc tranh cử tổng thống.
Sau khi hai đảng đã có đại diện chính thức, hai bên sẽ tranh chức tổng thống được tổ chức qua một cuộc phổ thông đầu phiếu mở rộng cho tất cả công dân Mỹ không phân biệt đảng phái, được cử hành trên toàn quốc trong tuần lễ đầu của tháng Mười Một.
Cuộc bầu cử này cũng là một cuộc bầu cử gián tiếp, để bầu một cử tri đoàn tham gia một cuộc bầu tổng thống chính thức của 50 tiểu bang và quận Columbia. Mỗi tiểu bang được ấn định một số đại biểu, tùy theo dân số. Số đại biểu là tổng kết của số dân biểu và nghị sĩ liên bang của mỗi tiểu bang. Ví dụ Cali là tiểu bang lớn nhất, có Hai thượng nghị sĩ và 53 dân biểu, do đó được đại diện bởi 55 đại biểu, với 55 phiếu. Thông thường thì ứng viên nào thắng tại một tiểu bang sẽ lãnh hết số phiếu của tiểu bang đó. Nhưng cũng có tiểu bang chia số phiếu theo tỷ lệ của cuộc phổ thông đầu phiếu.
Sau đó, các đại biểu của tất cả 50 tiểu bang và quận Columbia sẽ chính thức họp và bỏ phiếu bầu tổng thống Mỹ vào tháng Mười Hai. Đây mới là cuộc bầu tổng thống chính thức của Mỹ, mặc dù chỉ có tính cách tượng trưng vì hầu hết các đại biểu đều bị bắt buộc phải bỏ phiếu theo kết quả của phổ thông đầu phiếu tại tiểu bang chứ không có thể bỏ phiếu theo ý mình.
Tổng cộng có 538 phiếu cử tri đoàn. Ứng viên nào thu được 270 phiếu sẽ đắc cử tổng thống Mỹ. Sau đó, quốc hội liên bang họp để chính thức đếm phiếu và kết quả được đương kim Phó Tổng Thống kiêm Chủ Tịch Thượng Viện tuyên đọc (do vậy mà ông Phó Al Gore đã bị đặt trong tình trạng bối rối là phải tuyên đọc ông Bush đã đắc cử tổng thống năm 2000).
Thể thức bầu cử gián tiếp này có mục đích xác nhận Hoa Kỳ là một liên bang của 50 tiểu bang chứ không phải là một nước thuần nhất. Vì là một liên bang nên có nhu cầu phải cho các tiểu bang nhỏ hay thưa thớt dân cư cũng có một tiếng nói quan trọng. Nếu chỉ dựa trên tổng số phiếu của dân chúng thì các ứng viên chỉ cần thắng lớn ở các tiểu bang lớn như New York, Cali, New Jersey, Florida, Texas, Ohio, Pennsylvania, Illinois, ... là đủ thắng trong khi hoàn toàn lơ là các tiểu bang ít dân như Dakota, Idaho, Alaska, … hay nhỏ bé như Maine, Delaware.
Thể thức này hợp lý trên căn bản đồng đều tiếng nói cho tất cả các tiểu bang. Nhưng lại có thể đưa đến nghịch cảnh là dù lãnh được nhiều phiếu của quần chúng hơn nhưng lại vẫn có thể không đắc cử vì thua phiếu cử tri đoàn, như trường hợp ông Gore năm 2000.
Dĩ nhiên trên đây chỉ là những trình bày rất khái quát trong khi trên thực tế còn rất nhiều khúc mắc trong chi tiết, do khác biệt về luật bầu cử từ tiểu bang này qua tiểu bang khác, từ quận hạt này đến quận hạt khác.
Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ còn có hai đặc điểm đáng ghi nhận.
Giới truyền thông Mỹ đóng một vai trò có lẽ quá lớn, có khuynh hướng thổi phồng các kết quả sơ bộ sớm, ảnh hưởng không ít lên các cuộc bầu cử tiếp theo. Ví dụ trường hợp hai tiểu bang Iowa và New Hampshire. Tuy chỉ là hai tiểu bang nhỏ và ít dân, với số đại biểu rất ít, nhưng vì là những nơi bầu sơ bộ đầu tiên nên kết quả tại đây thường được giới truyền thông phóng đại quá mức. Thắng thì được thổi phồng lên mây xanh, thua thì bị dìm dưới đáy giếng luôn. Các ứng viên vì vậy bắt buộc phải tập trung nỗ lực dành ưu thế hay ngược lại kềm hãm sự thất thế tại hai nơi này để làm đà phóng tiến tới trong các cuộc bầu cử kế tiếp tại các tiểu bang khác.
Điềm đáng ghi nhận thứ hai là cuộc tranh cử tổng thống, trên danh nghĩa thì không ai biết trước được kết quả của từng tiểu bang hay kết quả tối hậu, nhưng nói chung, qua các cuộc bầu cử từ nhiều năm qua tại cấp địa phương và liên bang, cũng như qua các cuộc thăm dò dư luận, đại khái người ta cũng đoán trước được khuynh hướng tổng quát, đặc biệt là trong hai kỳ bầu cử vừa qua. Ví dụ Cali thường nghiêng về phe Dân Chủ trong khi Texas thì thiên về Cộng Hòa. Các tiểu bang lớn dọc hai ven biển như New Jersey, New York, Massachusetts, Connecticut bên biển tây, và Oregon, Washington bên biển đông thường bầu cho Dân Chủ, trong khi các tiểu bang phía nam như Alabama, Georgia, hay các tiểu bang rừng núi như Dakota, Idaho thì thường bầu Cộng Hòa.
Do đó, trong các cuộc bầu tổng thống, người ta thường chú tâm vào một số nhỏ những tiểu bang “lừng chừng”, gồm ba tiểu bang quan trọng nhất, có tích cách quyết định là Florida, Ohio, và Pennsylvania. Thường thì ứng viên nào thắng được hai trong số ba tiểu bang này là có thể thắng luôn cuộc tranh cử. Đây là trường hợp của ông Bush trong hai kỳ bầu tổng thống năm 2000 và 2004 khi ông thắng khít nút tại hai tiểu bang Florida và Ohio, dù thua đậm tại Pennsylvania.
Bắt đầu từ tháng Một này, cuộc bầu cử chính thức khai mào qua cuộc bầu sơ bộ tại Iowa. Đến ngày Thứ Ba mùng năm tháng Hai thì tình hình có lẽ sáng sủa hơn nhiều vì ngày đó sẽ có 20 tiểu bang bầu sơ bộ, trong đó có những tiểu bang lớn như New York, New Jersey, Illinois và Cali (ngày bầu cử đó được gọi là "Super Tuesday", một trận lớn trên con đường tranh cử.)
Có nhiều hy vọng đến lúc đó thì chúng đã biết được ứng viên đại diện cho hai chính đảng là ai rồi.
2-1-08
Gửi ý kiến của bạn
