Bây giờ sắp vào mùa xuân và mùa hè, bệnh Lyme sẽ lại tái phát. Người Việt ít khi lưu ý bệnh Lyme, nhưng đây là loại bệnh nguy hiểm, có thể gây tê liệt, phong thấp và bệnh tim mạch. Năm 2002, có tất cả 23,763 người bị bệnh Lyme ở Mỹ. Tức là vượt số 18 ngàn người bị Lyme dự đoán hàng năm. Theo Cơ Quan Ðề Phòng Bệnh Tật thì còn thêm từ 100 tới 200 ngàn trường hợp bênh nhân bị Lyme không tường trình hàng năm.
Tiên đoán bệnh Lyme hàng năm có thể dựa theo độ ẩm và thời tiết. Độ ẩm càng cao, nguy cơ bệnh Lyme càng nhiều. Độ đất ẩm rất lý tưởng cho bọ ticks nẩy sinh vào súc vật như chuột và tồn tại lâu. Nhiệt độ ấm áp giúp khiến loài chuột chân trắng nuôi ticks tồn tại lâu hơn, tức là phát hiện Lyme mạnh hơn. Khi bọ ticks rớt khỏi chuột, sóc, hươu nai hay chó, thường nằm bất động dưới đất trong một thời gian là nhờ độ ẩm dưới đất nên bọ ticks sống sót lâu dài hơn. Đời sống và chu kỳ bọ ticks thay đổi theo nhiều yếu tố kể cả trái sồi là đồ ăn của chuột sóc chẳng hạn. Về mùa xuân và mùa hè, bắt đầu bị bọ ticks nhỏ gây bệnh Lyme. Có trường hợp chim cũng bị bọ ticks sống nhờ và di chuyển từng vùng mang theo bọ ticks và truyền bệnh Lyme.
Bệnh Lyme đã biết từ giữa thập niên 70 ở Mỹ, nhưng phải chờ tới năm 1981, người ta mới biết được Lyme do vi trùng Borrelia Burdorferi từ bọ tick cắn và sinh bệnh. Vi trùng B. Burdorferi thấy nhiều trong ruột hay tuyến nước bọt bọ ticks. Bọ ticks nhỏ hơn bọ chó. Theo tường trình của Cơ Quan Phòng Ngừa và Kiểm Soát Bệnh Tật thì bênh Lyme xuất hiện nhiều nhất tại những tiểu bang như Nữu Ước, Connecticut, Pennsylvania, New Jersey, Massachusetts, Rhode Island, Maryland, Minnesota, Wisconsin, Delaware, New Hampshire và ngay cả tiểu bang California. Đặc biệt loại ticks đen gây bệnh Lyme tìm thấy nhiều ở Đông Bắc nước Mỹ, miền Trung và Bắc nước Mỹ. Có thể nói, Lyme là bệnh bị bọ cắn hàng đầu ở Mỹ. Ngoài Lyme còn 2 loại bệnh khác là granulocytic ehrlichiosis và babesiosis cũng do bọ ticks cắn. Như vừa nói ở trên, chuột, chuột sóc và chó là môi trường nuôi bọ ticks. Khi bị bọ ticks cắn vào những súc vật nhỏ kể trên, sinh sản trứng, thành bọ ticks, rớt xuống đất, sống sót nhờ độ ẩm của đất, gặp dịp cắn vào người gây bệnh Lyme.
Cách định bệnh Lyme tương đối còn nhiều tương phản, nhưng chúng ta cần lưu ý mấy điểm sau đây:
. Về mùa hè, đột nhiên có chứng bệnh truyền nhiễm thì phải nghĩ ngay tới bênh Lyme.
. Nhất là khi ra ngoài trời hay cắm trại, đột nhiên xuất hiện những vết da đỏ ngoằn nghèo (erythrema migrans). Nhất là trong khu vực bệnh Lyme đang truyền nhiễm. Có người bệnh thấy như bị cảm cúm, da nổi ngứa, đau nhức khớp xương.
. Đôi khi bệnh Lyme liên hệ tới phong thấp, tim và thần kinh.
Triệu chứng ban đầu của Lyme là nổi những vết da đỏ hình tròn hay bầu dục, ấm, với đường viền xung quanh khoảng 24 tới 72 giờ sau khi bị bọ ticks cắn. Có khi da bị nổi ngứa và thấy nhức nhối. Vô tình người bệnh có thể khám phá ra bọ tick nằm ẩn nấp trong những vết lằn trên da, dưới vú, nách, bẹn, hay vết da bụng ở thắt lưng. Từ 3 hay 30 ngày sau khi bị bọ tick cắn, vết da đỏ sẽ từ từ lợt đi trong vòng 3-4 tuần lễ.
Thử nghiệm huyết thanh tức là muốn kiếm kháng thể B burdorferi, khoảng mấy tuần lễ sau khi bị bọ tick cắn.
Đôi khi không thấy vết da nổi đỏ, không thấy vết bọ tick cắn ngoài da, nhưng bệnh nhân có triệu chứng như nhức mỏi chân tay sụt sịt như cảm cúm, vẫn có thể nghi ngờ bệnh Lyme. Nhất là nếu bệnh nhân sống trong vùng hiện đang có dịch Lyme.
Bệnh Lyme thường phát thêm những triệu chứng khác như mệt mỏi, đau nhức mình mẳy, khớp xương, hay nhức đầu, nóng, run chân tay, và cổ cứng. Đôi khi còn nổi hạch. Thêm cổ họng đau và đỏ, mắt đau, gan và lá lách lớn, hoặc có triệu chứng màng óc bị kích thích. Tim đập chậm lại.
Trong giai đoạn tiếp theo, Lyme xuất hiện triêu chứng đau khớp xương hay thần kinh. Thường thì chỉ đau mt bên khớp xương và phần lớn ở nơi đầu gối. Có khi bệnh nhân thấy sưng chân và tay, khớp xương cứng ngắc. Nếu kéo dài cả năm, khớp xương sẽ bị hư hại.
Triệu chứng về tim thì ít thấy, nhưng độc tố Lyme có thể ngăn chặn sự dẫn truyền thần kinh từ tâm nhĩ tới tâm thất.
Triệu chứng thần kinh do Lyme gây ra như tê thần kinh ngoại biên, liệt thần kinh mặt, viêm màng óc (lymphocytic meningitis), hay đau đớn dọc theo giây thần kinh. Có trường hợp bị viêm não. Bệnh nhân thường kêu nhức đầu, cứng cổ, chóng mặt, liệt thần kinh mặt, tai đau. Trường hợp hiếm hơn, bệnh nhân than phiền khó tập trung tư tưởng, trí nhớ kém, dễ xúc động, tâm tính thay đổi. Bị Lyme, người bệnh có thể bị rối loạn tinh thần, ưu trầm, tâm thần nổi loạn hay chóng quên.
Triệu chứng thần kinh có thể kéo dài cả năm. Bệnh viêm óc và màng óc hay liệt thần kinh lần lần phát triển.
Chữa trị Lyme cần trụ sinh. Doxycycline tốt hơn tetracyclines. Trẻ dưới 8 tuổi thường dùng Amoxicilline, mặc dầu đôi khi thuốc có hiệu quả giới hạn. Thuốc thế hệ thứ 3 cephalosporins, cũng được phép dùng để chữa Lyme. Trường hợp nặng phải truyền trụ sinh như ceftriazone hay penicilline, qua đường máu, liên tiếp 4 tuần lễ. Trong những năm gần đây phải kéo dài thêm thời gian dùng trụ sinh trị bệnh Lyme. Chưa kể nhiều khi bệnh hiểm nghèo, trị không thuyên giảm, và cần bác sĩ chuyên môn. Nói chung, phải định bệnh sớm và chữa trụ sinh kịp thời.
Như vậy, ta phải đề phòng Lyme như thế nào"
Trước nhất, trong vùng có Lyme, cần đề cao cảnh giác khi vào mùa xuân và mùa hè. Bọ tick sống lẩn quất trong những chỗ ẩm thấp, bụi cây, cỏ và dưới bóng cây ngoài vườn và sân cỏ.
Tránh bọ tick cắn, nghĩa là phải mặc quần áo dài tay, vải lạt mầu để kiếm bọ dễ dàng nếu lỡ bị tick nhẩy vào người. Đi giầy vớ, ra khỏi những bụi cây cỏ, dùng thuốc chống bọ cắn thoa lên da. Khi gỡ bọ khỏi da, dùng ngón tay để vào chỗ đầu hay miệng tick, ngón tay sát vào da, rồi kéo nhẹ thẳng ra. Không được vừa kéo ticks vừa day qua day lại. Không dùng quẹt lửa, dầu hay bất cứ chất gì để bẩy bọ ra. Phải thoa thuốc sát trùng vào chỗ cắn và đi kiếm bác sĩ ngay.
Súc vật nuôi trong nhà như chó mèo có thể bị Lyme và truyền vi trùng cho người. Nhiều khi phải điều trị bằng cách tắm rửa hay xịt thuốc cho súc vật để diệt trừ bọ ticks.
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., F.A.A.F.P.; E-mail: tran.ngo@verizon.net , Trang Web: http://groups.yahoo.com/group/DienDanYKhoa/. Điện thoại: (714) 547-3915.
Tiên đoán bệnh Lyme hàng năm có thể dựa theo độ ẩm và thời tiết. Độ ẩm càng cao, nguy cơ bệnh Lyme càng nhiều. Độ đất ẩm rất lý tưởng cho bọ ticks nẩy sinh vào súc vật như chuột và tồn tại lâu. Nhiệt độ ấm áp giúp khiến loài chuột chân trắng nuôi ticks tồn tại lâu hơn, tức là phát hiện Lyme mạnh hơn. Khi bọ ticks rớt khỏi chuột, sóc, hươu nai hay chó, thường nằm bất động dưới đất trong một thời gian là nhờ độ ẩm dưới đất nên bọ ticks sống sót lâu dài hơn. Đời sống và chu kỳ bọ ticks thay đổi theo nhiều yếu tố kể cả trái sồi là đồ ăn của chuột sóc chẳng hạn. Về mùa xuân và mùa hè, bắt đầu bị bọ ticks nhỏ gây bệnh Lyme. Có trường hợp chim cũng bị bọ ticks sống nhờ và di chuyển từng vùng mang theo bọ ticks và truyền bệnh Lyme.
Bệnh Lyme đã biết từ giữa thập niên 70 ở Mỹ, nhưng phải chờ tới năm 1981, người ta mới biết được Lyme do vi trùng Borrelia Burdorferi từ bọ tick cắn và sinh bệnh. Vi trùng B. Burdorferi thấy nhiều trong ruột hay tuyến nước bọt bọ ticks. Bọ ticks nhỏ hơn bọ chó. Theo tường trình của Cơ Quan Phòng Ngừa và Kiểm Soát Bệnh Tật thì bênh Lyme xuất hiện nhiều nhất tại những tiểu bang như Nữu Ước, Connecticut, Pennsylvania, New Jersey, Massachusetts, Rhode Island, Maryland, Minnesota, Wisconsin, Delaware, New Hampshire và ngay cả tiểu bang California. Đặc biệt loại ticks đen gây bệnh Lyme tìm thấy nhiều ở Đông Bắc nước Mỹ, miền Trung và Bắc nước Mỹ. Có thể nói, Lyme là bệnh bị bọ cắn hàng đầu ở Mỹ. Ngoài Lyme còn 2 loại bệnh khác là granulocytic ehrlichiosis và babesiosis cũng do bọ ticks cắn. Như vừa nói ở trên, chuột, chuột sóc và chó là môi trường nuôi bọ ticks. Khi bị bọ ticks cắn vào những súc vật nhỏ kể trên, sinh sản trứng, thành bọ ticks, rớt xuống đất, sống sót nhờ độ ẩm của đất, gặp dịp cắn vào người gây bệnh Lyme.
Cách định bệnh Lyme tương đối còn nhiều tương phản, nhưng chúng ta cần lưu ý mấy điểm sau đây:
. Về mùa hè, đột nhiên có chứng bệnh truyền nhiễm thì phải nghĩ ngay tới bênh Lyme.
. Nhất là khi ra ngoài trời hay cắm trại, đột nhiên xuất hiện những vết da đỏ ngoằn nghèo (erythrema migrans). Nhất là trong khu vực bệnh Lyme đang truyền nhiễm. Có người bệnh thấy như bị cảm cúm, da nổi ngứa, đau nhức khớp xương.
. Đôi khi bệnh Lyme liên hệ tới phong thấp, tim và thần kinh.
Triệu chứng ban đầu của Lyme là nổi những vết da đỏ hình tròn hay bầu dục, ấm, với đường viền xung quanh khoảng 24 tới 72 giờ sau khi bị bọ ticks cắn. Có khi da bị nổi ngứa và thấy nhức nhối. Vô tình người bệnh có thể khám phá ra bọ tick nằm ẩn nấp trong những vết lằn trên da, dưới vú, nách, bẹn, hay vết da bụng ở thắt lưng. Từ 3 hay 30 ngày sau khi bị bọ tick cắn, vết da đỏ sẽ từ từ lợt đi trong vòng 3-4 tuần lễ.
Thử nghiệm huyết thanh tức là muốn kiếm kháng thể B burdorferi, khoảng mấy tuần lễ sau khi bị bọ tick cắn.
Đôi khi không thấy vết da nổi đỏ, không thấy vết bọ tick cắn ngoài da, nhưng bệnh nhân có triệu chứng như nhức mỏi chân tay sụt sịt như cảm cúm, vẫn có thể nghi ngờ bệnh Lyme. Nhất là nếu bệnh nhân sống trong vùng hiện đang có dịch Lyme.
Bệnh Lyme thường phát thêm những triệu chứng khác như mệt mỏi, đau nhức mình mẳy, khớp xương, hay nhức đầu, nóng, run chân tay, và cổ cứng. Đôi khi còn nổi hạch. Thêm cổ họng đau và đỏ, mắt đau, gan và lá lách lớn, hoặc có triệu chứng màng óc bị kích thích. Tim đập chậm lại.
Trong giai đoạn tiếp theo, Lyme xuất hiện triêu chứng đau khớp xương hay thần kinh. Thường thì chỉ đau mt bên khớp xương và phần lớn ở nơi đầu gối. Có khi bệnh nhân thấy sưng chân và tay, khớp xương cứng ngắc. Nếu kéo dài cả năm, khớp xương sẽ bị hư hại.
Triệu chứng về tim thì ít thấy, nhưng độc tố Lyme có thể ngăn chặn sự dẫn truyền thần kinh từ tâm nhĩ tới tâm thất.
Triệu chứng thần kinh do Lyme gây ra như tê thần kinh ngoại biên, liệt thần kinh mặt, viêm màng óc (lymphocytic meningitis), hay đau đớn dọc theo giây thần kinh. Có trường hợp bị viêm não. Bệnh nhân thường kêu nhức đầu, cứng cổ, chóng mặt, liệt thần kinh mặt, tai đau. Trường hợp hiếm hơn, bệnh nhân than phiền khó tập trung tư tưởng, trí nhớ kém, dễ xúc động, tâm tính thay đổi. Bị Lyme, người bệnh có thể bị rối loạn tinh thần, ưu trầm, tâm thần nổi loạn hay chóng quên.
Triệu chứng thần kinh có thể kéo dài cả năm. Bệnh viêm óc và màng óc hay liệt thần kinh lần lần phát triển.
Chữa trị Lyme cần trụ sinh. Doxycycline tốt hơn tetracyclines. Trẻ dưới 8 tuổi thường dùng Amoxicilline, mặc dầu đôi khi thuốc có hiệu quả giới hạn. Thuốc thế hệ thứ 3 cephalosporins, cũng được phép dùng để chữa Lyme. Trường hợp nặng phải truyền trụ sinh như ceftriazone hay penicilline, qua đường máu, liên tiếp 4 tuần lễ. Trong những năm gần đây phải kéo dài thêm thời gian dùng trụ sinh trị bệnh Lyme. Chưa kể nhiều khi bệnh hiểm nghèo, trị không thuyên giảm, và cần bác sĩ chuyên môn. Nói chung, phải định bệnh sớm và chữa trụ sinh kịp thời.
Như vậy, ta phải đề phòng Lyme như thế nào"
Trước nhất, trong vùng có Lyme, cần đề cao cảnh giác khi vào mùa xuân và mùa hè. Bọ tick sống lẩn quất trong những chỗ ẩm thấp, bụi cây, cỏ và dưới bóng cây ngoài vườn và sân cỏ.
Tránh bọ tick cắn, nghĩa là phải mặc quần áo dài tay, vải lạt mầu để kiếm bọ dễ dàng nếu lỡ bị tick nhẩy vào người. Đi giầy vớ, ra khỏi những bụi cây cỏ, dùng thuốc chống bọ cắn thoa lên da. Khi gỡ bọ khỏi da, dùng ngón tay để vào chỗ đầu hay miệng tick, ngón tay sát vào da, rồi kéo nhẹ thẳng ra. Không được vừa kéo ticks vừa day qua day lại. Không dùng quẹt lửa, dầu hay bất cứ chất gì để bẩy bọ ra. Phải thoa thuốc sát trùng vào chỗ cắn và đi kiếm bác sĩ ngay.
Súc vật nuôi trong nhà như chó mèo có thể bị Lyme và truyền vi trùng cho người. Nhiều khi phải điều trị bằng cách tắm rửa hay xịt thuốc cho súc vật để diệt trừ bọ ticks.
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., F.A.A.F.P.; E-mail: tran.ngo@verizon.net , Trang Web: http://groups.yahoo.com/group/DienDanYKhoa/. Điện thoại: (714) 547-3915.
Gửi ý kiến của bạn
