Tác giả bản đề án "đổi mới" ở Việt Nam trước đây vừa lên tiếng cảnh báo: hơn 50% vốn đầu tư của nhà nước đang bị "xà xẻo". Trước nạn các "đại gia ăn cướp của công" từ lâu nay, nhà nước Việt Nam cần coi chừng hiểm hoạ khủng hoảng khi xảy ra sẽ "xoá bỏ rất nhanh những cái tưởng như là bền vững."
Báo Lao Động, số ra ngày 09.04, qua bài phỏng vấn của Nhật Lệ, lần đầu tiên cho biết chi tiết về cha đẻ đề án đổi mới kinh tế tại VN chính là Tiến sĩ Vũ Quang Việt, Vụ trưởng Vụ Tài khoản quốc gia của Cục Thống kê Liên Hợp Quốc. Bài báo tuyên dương TS Việt như sau:
"Là chuyên viên cao cấp và Vụ trưởng Vụ Tài khoản quốc gia của Cục Thống kê Liên Hợp Quốc, tiến sĩ Vũ Quang Việt chuyên nghiên cứu về tài khoản quốc gia và cân đối liên ngành (Input-Output Analysic). Ông cũng từng là cố vấn trưởng nhiều dự án xây dựng tài khoản quốc gia và phân tích "vào-ra" cho nhiều nước trên thế giới như Trung Quốc, Philippines, Việt Nam, Malaysia, Indonesia. Dưới con mắt của nhà thống kê và kinh tế, ông đưa ra những con số dự báo về sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam trong tương lai gần.
Cuộc chiến chống lạm phát những năm 80 có sự đóng góp tích cực của TS Việt.
Lần về nước đầu tiên 1982, ông xách túi đi xe đò lặn lội khắp cả nước để nhận chân nền kinh tế bị chia cắt từng vùng. Sau đó, năm 1984, ông bỏ ra hàng tháng mượn tờ Nhân Dân và Vietnam Courier của phái đoàn thường trực VN tại Liên Hợp Quốc để tự xây dựng thống kê VN và viết một bài báo dài về tình hình kinh tế VN 1975-1983. Từ bài báo này, tên tuổi ông đã được giới lãnh đạo trong nước chú ý. Chính cố Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch mời ông trở về VN để nghiên cứu sâu những vấn đề của nền kinh tế bao cấp bấy giờ.
Chính ông chỉ ra thất bại không tránh khỏi của biện pháp giá lương tiền và nền kinh tế không thể phát triển dựa trên kế hoạch giá, mà phải theo thị trường. Trong vòng 3 năm, ông được mời về nghiên cứu tình hình kinh tế VN và hoàn thành bản đề nghị dày 80 trang; trong đó kết luận tình trạng kinh tế đã đến thời điểm sự sống còn của chế độ treo trên sợi tóc và lãnh đạo cần mạnh dạn làm quyết định cải cách.
Sau đó, TS được gặp cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Đại tướng Võ Nguyên Giáp để trực tiếp báo cáo và trao đổi. Vào cuối năm 1989, VN quyết định cải cách triệt để: Chấp nhận kinh tế thị trường và tự do hoá giá cả hầu hết mọi hàng hoá. Là một người khiêm tốn, nên ít ai biết vai trò của ông trong việc đưa ra những dự báo chính xác như thế và nếu có gạ hỏi, ông cũng không trả lời về điều này. Tính tình thẳng thắn, cởi mở, luôn đi thẳng vào vấn đề. Ít ai "kỳ quặc" như ông: Không có thói quen chụp ảnh và chẳng có tấm hình nào kỷ niệm. Nhưng tầm nhìn xa và bao quát thì quả là hiếm thấy ở con người này. Bài báo "Lý thuyết thặng dư và vấn đề bóc lột" mới đây nhất của ông thể hiện tầm nhìn ấy.
Hơn 30 năm ở Mỹ (từ năm 1974) nhưng ông vẫn giữ quốc tịch VN. từng tham gia xây dựng phong trào sinh viên chống Mỹ năm 1969, từng nhận lệnh trục xuất khỏi Mỹ. Từ nhỏ, ông thổ lộ, mơ ước làm nhà văn, nhưng bất ngờ nhận học bổng ở Mỹ vì giỏi toán. Hai con ông đều học đại học ở Mỹ. Mơ ước cuối đời của ông là trở về VN, chuyên viết lách để có thể nói một điều gì đó...
TS Vũ Quang Việt làm luận án TS kinh tế tại ĐH New York (1980), viết nhiều cuốn sách về chuẩn mực thống kê thế giới, xây dựng thống kê cho VN. Ông là thành viên Uỷ ban quốc tế soạn thảo SNA 1993 (Hệ thống tài khoản quốc gia), Uỷ ban quốc tế sửa đổi hệ thống SNA 1993 (2003-2006) và nhóm chuyên gia quốc tế Canberra về đo lường tài sản phi tài chính và sở hữu trí tuệ. Hiện đang sống và làm việc ở Mỹ.
Sau phần giới thiệu là cuộc phỏng vấn, nguyên văn:
- Thưa ông, có thể nói gì về bức tranh toàn cảnh của nền kinh tế VN trước nguy cơ tụt hậu nếu không tiếp tục mở cửa"
- Đóng cửa chắc chắn đồng nghĩa với tụt hậu, nhưng tiếp tục mở cửa thêm chưa chắc đã tránh khỏi tụt hậu. Mở cửa thêm sẽ mở rộng thêm khả năng tiếp nhận công nghệ, phương pháp quản lý tiên tiến qua đầu tư trực tiếp của nước ngoài, nhưng sẽ đưa tới tình trạng hàng hoá VN phải đối mặt với sự cạnh tranh về giá, chất lượng của hàng hoá và dịch vụ của các nước ngay trên sân nhà.
Tất nhiên, việc mở rộng cho tư bản nước ngoài có thể đưa đến tăng trưởng kinh tế, nhưng không nhất thiết giải quyết việc làm và tạo thu nhập cao cho hầu hết mọi người lao động (LĐ). Lúc đó, tư bản chỉ nhằm vào LĐ rẻ và sẽ nhanh chóng rút ra để đi đến các nước có LĐ rẻ hơn.Việc là thành viên WTO không có nghĩa là phải mở cửa đầu tư nước ngoài cho mọi thứ, mà chỉ là đối xử bình đẳng với các nước thành viên. WTO chưa đạt được thoả ước về quy chế đầu tư nước ngoài.
- Theo ông, việc chậm trễ vào WTO năm 2005 có phải là một sự bỏ qua cơ hội đối với VN"
- Vấn đề không vào được WTO sẽ gây khó khăn cho VN vì quan hệ giữa VN và Mỹ luôn luôn sẽ bị đặt lên bàn mổ hàng năm. Lý do là hàng năm Quốc hội Mỹ phải gia hạn việc đối xử ưu tiên với VN. Nếu họ không làm thế thì thương mại giữa hai nước sẽ đương nhiên đình trệ. Vấn đề này nhạy cảm vì Quốc hội Mỹ không chỉ nhìn vào quan hệ kinh tế mà còn bị áp lực bởi các nhóm lợi ích khác như tôn giáo, nhân quyền... Việc vào WTO sẽ giải quyết dứt điểm chuyện này. Nếu không là thành viên của WTO thì các nhà đầu tư sẽ không nóng vội vào VN đâu.
Tuy nhiên tôi thấy là VN cần có hiểu biết về WTO. Tôi ngạc nhiên khi một quan chức Bộ Thương Mại tuyên bố với báo chí là phải cho nhập khẩu ôtô cũ để đáp ứng với yêu cầu của đối tác trong việc gia nhập WTO. Tôi không hiểu đây có phải là phát biểu nhằm phản ánh nhóm lợi ích nhập ôtô cũ. Chẳng có một điều khoản nào ở WTO lại nói thế. Nước nào cũng có quyền cấm nhập ôtô cũ gây ô nhiễm.
- Từ công cuộc đổi mới có tính chất quyết định năm 1990 đến hành trình vào WTO của VN, là một chuyên gia dự báo về kinh tế, ông đánh giá những nỗ lực của nền kinh tế mới ở VN ra sao"
- Tôi đã bị bất ngờ về khả năng đối phó với khách quan của VN. Thời quyết định tự do giá cả năm 1990, tôi không ngờ là người Việt có thể năng động và đầy sức sống đến thế: Không có việc đóng cửa hàng loạt các cơ sở quốc doanh (QD), không tăng thất nghiệp và từ một nước nhập gạo đã thành một nước xuất gạo ngay năm sau. Do đó tôi không thấy lo ngại khi VN trở thành thành viên của WTO.
- Qua những nghiên cứu của ông, liệu có phải sự đầu tư quá nhiều nhưng thiếu hiệu quả vào QD đang tạo đà lạm phát"
- Nội lực của KT nước ta thực ra không nhiều, kể cả tài sản thiên nhiên như dầu hoả, rừng... lẫn vốn con người (tri thức, chuyên môn). Yếu tố có tính cạnh tranh tương đối là lương còn rẻ và thị trường nội địa không nhỏ. Nội lực đo bằng vốn không lớn do đó việc quá tập trung mở rộng Quốc doanh (QD), một khu vực thiếu hiệu quả, làm nền kinh tế không đạt được tiềm năng. Đầu tư vào QD tăng cao so với năm 1995.
Lúc đó là 45% tổng vốn đầu tư của cả nước, bây giờ QD chiếm tới 54%. Nửa số vốn này là từ ngân sách, 31% là vay ngân hàng, chỉ có 17% là từ vốn của họ, chắc phần lớn là vốn khấu hao, chứ không phải từ lợi nhuận, cho nên đầu tư lớn vào QD chỉ là do việc đặt ra mục tiêu tăng trưởng nhanh. Để đạt được chỉ tiêu tăng GDP trong ngắn hạn chắc chắn nhất là tăng đầu tư. Tỉ lệ đầu tư so với GDP của Việt Nam khoảng 36% có thể coi là cao nhất thế giới. Và như tôi nói, hơn 50% là đầu tư của Nhà nước. Đã là đầu tư của Nhà nước thì quan chức có thể xà xẻo dễ dàng.
Hiện nay đầu tư của Nhà nước có thể tới 12 tỉ USD một năm. Cứ tính là tỉ lệ thất thoát tài sản là 10%-20%, thì số tiền mất mát năm 2005 lên tới từ 1 đến 2 tỉ USD. Con số ước tính này cũng khá phù hợp với con số của Bộ Công an. Họ tính là chiếm đoạt của công qua các vụ án trong năm 2005 lên tới 2.000 tỉ đồng (khoảng hơn 100 triệu USD). Tỉ lệ tham nhũng của công bị phát hiện lên tới 5-10% là điều bình thường; và con số từ 1 đến 2 tỉ USD ở trên là tin được.
Không có gì đưa đến việc mất niềm tin vào Nhà nước nhiều như việc ăn cướp của công, mà toàn là từ các loại đại gia được giao phó những công trình trọng điểm của Nhà nước.
Đầu tư cao đưa đến cầu cao, khi không quản lý tốt sẽ dẫn đến lạm phát tín dụng và do đó lạm phát sẽ cao.
- Xin ông phân tích thêm tình hình lạm phát hiện nay"
- Bên cạnh việc ăn cắp của công ngày càng tăng, tình trạng lạm phát chưa có khả năng giảm mạnh. Năm 2004 lạm phát là 9,5%, năm 2005 là 8,4% và hai tháng đầu năm 2006, giá đã tăng 3,3% chỉ thấp hơn cùng kỳ năm ngoái một chút. Vậy thì nếu không có chính sách phù hợp, năm 2006 sẽ khó lòng đưa giá xuống thấp đáng kể. Giá tăng sẽ làm giá trị thực tế của đồng lương giảm. Nếu lấy năm 2000 làm gốc thì giá đã tăng hơn 28%. Đó là lý do công nhân đình công đòi tăng lương. Tăng lương lại có khả năng đẩy giá và tạo thành một vòng xoáy tăng giá. Chính chính sách chạy theo chỉ tiêu GDP cao bằng đầu tư của Nhà nước là nguyên nhân chính. Tôi dự đoán đồng USD sẽ tiếp tục giữ giá vì nguồn cung ngoại tệ rất lớn, từ Việt kiều và đầu tư nước ngoài. Do đó lạm phát cũng có nghĩa là đồng VN lên giá. Hàng hoá VN sẽ mất tính cạnh tranh. Vậy thử hỏi là những nhà đầu tư nước ngoài bỏ qua chuyện này hay sao"
- Phát triển bền vững về kinh tế ở VN cần những bước cơ bản nào, thưa ông"
- Điều mà ta cần nhận định là hệ thống tổ chức nhà nước hiện nay chưa thực hiện được hệ thống cân bằng quyền lực, hệ thống giám sát và kiểm sát chưa hữu hiệu. Muốn phát triển bền vững thì luật pháp, hệ thống giám sát, kiểm tra phải hữu hiệu, và trách nhiệm cá nhân phải rõ ràng. Tôi chưa thấy một DN nào có tài chính được minh bạch hoá trên công luận, nhất là trên internet. Tôi cũng chưa thấy ngân sách với các chi tiết về thu chi được minh bạch hoá. Vấn đề minh bạch hoá không liên quan gì đến cấp tiến hay bảo thủ.
Ông nhấn mạnh mối lo ngại rằng khi không có cơ chế giám sát và cân bằng quyền lực trong xã hội, chính tham vọng quyền lực và sự lạm quyền tạo ra sự lấn át cá nhân hay độc tài khi quyền tư hữu không được tôn trọng. Các thiếu sót trong cơ chế giám sát và cân bằng quyền lực như hiện nay sẽ tạo cơ hội cho tham nhũng phát triển.
- Theo ông, trong năm nay Quốc hội Mỹ có thông qua quy chế bình thường hoá thương mại vĩnh viễn với VN hay không"
- Đây có thể là dịp tốt nếu như hai bên đi đến thoả thuận. Bầu cử quốc hội Mỹ sẽ diễn ra vào tháng 11 năm 2006. Có thể một vài vị dân biểu như ở California vì áp lực của một số chính trị gia người Việt sẽ bỏ phiếu chống nhưng chắc là họ không đủ phiếu chống.
Theo sự ghi nhận thêm của Việt Báo, TS Vũ Quang Việt, trong một bài viết khác từ cả năm trước, cũng đã cảnh báo về nạn đầu tư tràn lan, thiếu hiệu quả tại VN. Ông Việt nhấn mạnh "Năm 2004, đầu tư lên trên 35 % GDP, khoảng gần 16 tỷ USD, một tỷ lệ đầu tư ở mức cao nhất thế giới hiện nay, nhưng lại tràn lan, thiếu chất lượng và hiệu quả đến mức mà ngay bản thân Bộ Kế hoạch Đầu tư cũng phải kêu ca. Tham nhũng theo đánh giá của các tổ chức quốc tế tăng chính là con đẻ của việc nhà nước đầu tư tràn lan này.
Đầu tư của nhà nước đã nằm trong chiến lược kích cầu nhằm tăng tốc độ tăng GDP sau khủng hoảng năm 1997 một điều dễ hiểu và dễ đồng tình, nhưng chính sách chỉ có thể có tác dụng giai đoạn. Nhưng đầu tư tăng kéo dài, trung bình tăng 12% năm kể từ 1997 và tiếp tục ở mức cao. Thành công lúc đầu, có vẻ đã đẩy các nhà chiến lược "thừa thắng xông lên" tiếp tục con đường kích cầu. Ngân sách thu không cung cấp đủ thì ngân hàng cấp vốn. Vốn của ngân hàng cấp cho quốc doanh qua tín dụng tăng đột biến năm 2003 và 2005, tăng hơn 30 % năm. Việc tăng tín dụng cho doanh nghiệp nhà nước và các công trình xây dựng khác không thể không coi là đầu mối của lạm phát đột biến vào năm 2004, ở mức 9,5 %.
Đầu tư vào khu vực nhà nước trước năm 1997 ở mức dưới 50% tổng mức vốn đầu tư xã hội. Sau năm 1997, đầu tư vào khu vực nhà nước tăng mạnh như đã nói ở trên đã đưa tỷ lệ trên lên cao, năm cao nhất là 58.7%, và hiện nay. Đầu tư của tư nhân dù tăng nhanh, do chính sách mở rộng cho tư nhân đầu tư, hiện nay vẫn chỉ chiếm 26% tổng đầu tư xã hội. Còn đầu tư của nước ngoài tính chung cho 6 năm vừa qua gần như không tăng. Do đó, tỷ lệ vốn đầu tư nước ngoài đã giảm từ cao điểm 30% xuống khoảng 17% hiện nay. Tốc độ tăng vốn đầu tư của tư nhân đang có xu hướng giảm mạnh sau hồ hởi lúc đầu."
Về "Tín dụng và lạm phát", TS Việt cũng cảnh báo là kinh tế VN "đầy những mất quân bình lớn, cần điều chỉnh. Việc chạy theo thành tích tốc độ cao qua đầu tư tràn lan tạo thêm tình trạng thiếu hiệu quả, gian dối và tham nhũng. Nếu sự mất quân bình tiếp tục tăng thì một lúc nào đó chỉ có một cuộc khủng hoảng lớn và kéo dài mới giải quyết được nó." Đó là chưa kể đến tình trạng phân hoá ngày càng lớn giữa thành thị và nông thôn sẽ đưa đến tình trạng bất ổn xã hội. Cần xây dựng các chỉ tiêu theo dõi chất lượng, đưa vào khung kế hoạch cần hoàn thành hàng năm thay vì chỉ tiêu tăng GDP, thí dụ như chỉ số lao động mới tăng trong cách ngành ngoài nông nghiệp và ngoài khu vực dịch vụ nhà nước, năng suất lao động trong khu vực quốc doanh, chỉ số tham nhũng, chỉ số dự án nhà nước hoàn thành đúng thời hạn, chỉ số các công trình xây dựng dở dang so với tổng đầu tư trong năm, chỉ số lợi nhuận trên một đồng vốn trong khu vực quốc doanh, chỉ số về sự hài lòng của dân đối với dịch vụ nhà nước, v.v. Tốc độ tăng GDP là chỉ số quan trọng cần theo dõi nhưng không phải là chỉ tiêu bằng mọi cách phải đạt kể cả hy sinh chất lượng mà các chỉ số khác có thể cho thấy.
Và ông tiến sĩ từng thảo đề án đổi mới cho VN trước đây, nay nghiêm khắc cảnh cáo "Kinh nghiệm của các nước châu Á, kể cả các con rồng con cọp, cho thấy đối với một nền kinh tế mở mà thiếu chất lượng, khủng hoảng khi xảy ra sẽ xoá bỏ rất nhanh những cái tưởng như là bền vững."
Gửi ý kiến của bạn
