Nguyễn Ngọc Cường
Như đã trình bày, Viện bảo tàng Vatican (chính) có nhiều viện bảo tàng phụ trong đó. Lịch sử viện bảo tàng bắt đầu từ cuối thế kỷ XV, khi Đức giáo hoàng Giulio II cho góp nhặt một số tác phẩm điêu khắc trong dinh Belvedere trong đó có tượng thần Apollo, Venus Felix, Laokoon, sông Nil, sông Tevere, Arian đang ngủ vv…những hình dạng và các sắp đặt như thấy hiện nay là công lao của các giáo hoàng thuộc thế kỷ XVIII và XIX.
Từ cửa vào có một cầu thang hình trôn ốc hai chiều dẫn lên tầng trên. Cầu thang do G,.Mono xây, các bức chạm bằng đồng của A. Marani. Bên trên là một bao lơn hình tròn chia làm hai hướng, bên trái vào bảo tàng viện chứa đồ cổ, bên phải vào Pinacoreca. Trên tường dấu tích các bức khảm đá màu cũng như chân dung và tượng các thần linh Roma thuộc các thế kỷ I-III sau Tây lịch.
Pinacoteca: Ban đầu do đức giáo hoàng Pio VII xây để trưng bày các tranh ảnh nhà nước Pháp trả lại cho tòa thánh dạo năm 1815. sau đó thêm vào các tác phẩm hội họa lấy từ thư viện ở điện Lateran và các phòng khác của điện Vatican, các phòng hiện nay được xây dưới thời đức giáo hoàng Piô XI trưng bày các tác phẩm hội họa của các họa sĩ nổi danh hay của các trường phái hội họa từ thế kỷ XI đến XIX.
Phòng I: Trưng bày các tranh ảnh thời Italia cổ:
1. Vittore Cavalli đức mẹ bế Chúa Giêsu-
2. Trường phái Giunta Pisano (thế kỷ XIII) thánh Phanxicô và một vài biến cố cuộc đời ngài, bên trái chữa một đứa bé bị cóng lạnh, chữa một người tàn tật, bên phải đuổi quỷ khỏi một thày dòng, người cầu nguyện bên mộ thánh nhân.
3. Gioanini và Nicolo thuộc trường phái Roma (thế kỷ XI-XII) phán xét ngày tận thế, trên cùng Chúa Cứu Thế với Cherubim và các Thiên Thần, hàng thứ hai: Chúa Cứu Thế với các dụng cụ tử hình và các tông đồ, hàng thứ ba: Các người được chọn với Thánh Phaolô, Disma, maria các trẻ em vô tội. Thánh Stefano và công viêc của lòng thương xót, hàng thứ tư: kẻ chết sống lại, hàng cuối cùng: hỏa ngục, thiên đàng.
4. Margaritone d Arezzo, Thánh Phanxico
5. Trường phái Rimini (thế kỷ XIV) thiên thần bản mệnh hướng dẫn thánh Gioan Tiền hô còn nhỏ
6. Allegretto Nuzzi, đức mẹ bồng Chúa Giêsu, Micae và Ursula.
7. Giovani del Biondo đức mẹ bồng Chúa Giêsu và các thánh bên trái: Stefano, Atonio, Laurenzo và Phanxico, bên phải: Maria Madalena, Catarina thành Alessandria, Catarina thành Siena và Clara. Bên dưới bộ xương người chết với sâu bọ.
8. Gioani Bonzi (Firenze thế kỷ XIV) đức mẹ với Chúa Giesu và các thánh, bên trái: Onfrio và Nicola, bên phải Bartolomeo và Thánh sử Gioan.
Phòng II: Trưng bày các tác phẩm của nhà doanh họa Giotto và các trường phái Gô Tích sau này
1. Giotto bức họa ba cánh xếp Stefaneski mặt trước chính giữa Chúa Giêsu ngồi trên ngau, các thiên thần và tác giả. Bên phải: Thánh Phaolô bị chặt đầu, bên trái thánh Phaolô bị đóng dinh. Phần dưới chính giữa, đức mẹ, thiên thần, thánh Phêrô và thánh Phaolô hai bên là các tông đồ khác, mặt sau: chính giữa thánh Phêrô ngồi trên ngai có các thiên thần đứng quanh, bên dưới, tác giả cầm bức tranh ba cạnh xếp và đức giáo hoàng Clelestino V cầm một cuốn sách, bên phải : hai thánh sử Marco và Gioan bên trái hai thánh Giacobe và Phaolô phần dưới chính giữa ba thánh trong đó có Thánh Stefanô.
2. Pierro Lorenzetti: Chúa Kitô trước mặt quan Philatô
3. Simone Martini: Chúa Kitô phép lành (1320)
4. Bernardo Daddi đức mẹ hát kinh Mangificar
5. Nicolo di Pietro Gerini đức mẹ nhận triều thiên
6. Giovanni di Paolo, Chúa Kitô giáng sinh
7. Lorenzo Monaco vài cảnh cuộc đời thánh biển Đức giải thoát một thày dòng khỏi bị quỹ cám dỗ, chữa một trẻ thơ
8. Gentile Da Fabriano vài cảnh cuộc đời thánh Nicola thánh nhân sinh ra cho ba bé gái các trái banh vàng, cứu một con tàu cho ba trẻ em sống lại
9. Stefano di Gioanni đức mẹ và Chúa Giêsu
Phòng III: Trưng bày tranh của thày Angelico, Filippo Lippi và Benozzo
1. Tommaso di Cristoforo đóng đinh
2. Fran Gioanni daFiesole hay Fra Angelico đức mẹ được vinh quang chung quanh có các thánh Domenico, Catarina và các thiên thần (1435)
3. Fra Angelico vào cảnh cuộc đời thánh Nicola thánh Bari
4. Filippo Lipi đức mẹ nhận triều thiên, tranh ba xếp (1460)
5. Benoxxo Gozzoli đức Maria trao giây lưng cho Thánh Toma. Bên dưới Đức mẹ sinh ra, truyền tin. Chúa Kitô giáng sinh, lễ cắt bì, đức mẹ qua đời (lỗ dưới chân đức mẹ dùng làm chỗ trao mình thánh chúa cho các nữ tu dòng kín)
Phòng IV: Trưng bày các tác phẩm của Mellozzo da Forli và Marco Palmezzano
1. Melozzo da Forli đức giáo hoàng Sesto IV chỉ định Bartolo-meo Platina làm thư viện trưởng, hình Đức hồng y Giulano della Rovere đức giáo hoàng Giulio II tương lai, các hình khác là Raffael Riario, Girolamo Riario và Giovanni della Rovere
2. Marco Palmezzano, đức mẹ, chúa Giêsu và các thánh: Phanxico, Laurenzô, Gioan Tien Hô, Antonio, Domenico và Phêrô
Phòng V: Tranh thế kỷ XIV
Ercole de Roberti phép lạ của thánh Vicent Ferrier phía dưới do Francesso del Costa vẽ: cho một người đàn bà mang thai sống lại, dẹp một trận hỏa hoạn cứu một thanh niên cho một người đàn và Do Thái sống lại, chữa một người đàn bà tàn tật.
Phòng VI: Trưng bày các tranh vẽ trên cánh bàn thờ
1. Cario Crivelli, đức mẹ và Chúa hài đồng
2. Cario Criveni, đức mẹ ôm xác Chúa Giêsu
3. Niccolo di Liberatore tranh ba cánh xếp Camerino chính giữa chúa Giêsu chịu đóng dinh hai bên: mẹ Maria và Thánh Gioan bên phải: profirio và thánh sử Gioan, bên trái: Thánh Phêrô và Thánh Venanzio, Chúa Giêsu phục sinh hai bên: Vua davit và ngôn sứ Idala
4. Atonio Vavarini thánh Antonio viện phụ và các thánh, Chúa Giêsu trong mồ các thánh Cristoforo Vanzio, Vito, Phêrô, Phaolo biển đức và Nicola.
Phòng VII: Tranh của trường phái Umbria thế kỷ XIV
1. Bernadino di Betto hay Pinturicchio, đức mẹ nhân triều thiên dưới chân đức mẹ là các thánh Phanxicô, Bernado, Antonio thành Padova, Ludovico thành Toulouse và Bonaventura
2. Pietro Vannucci hay Perugino đức mẹ Chúa hài đồng và các thánh
3. Niccolo Filotesio hay Cola dell Amatride, đức mẹ lên trời bên phải các thánh Madalena và Catarina bên trái Laurenzo và Biển Đức.