Khi thấy truyền thông loan tin kinh tế, như một số liệu nào đó đã lên đến mức kỷ lục, ta nên thận trọng tự hỏi “kỷ lục so với cái gì”. Chuyện xăng dầu là một thí dụ....
Nói về xăng dầu, trong tháng Ba có hai biến cố song hành tưởng như là một đã xảy ra. Giá dầu thô trên thế giới lên mấp mé 40 đô la một thùng và giá xăng trên thị trường Mỹ vọt tới số 1,80 đô la một bình gallon (4,8 lít), một con số “kỷ lục”. Cao nhất Hoa Kỳ là gía xăng tại San Diego, lên tới 2,12 một bình, vào đến bình xe của người tiêu thụ là gần tới ba đồng.
Ngoại trừ Venezuela cực lực chống Mỹ nhưng vẫn bán dầu cho Mỹ kiếm ăn, các nước OPEC biết ảnh hưởng của mình trên thị trường dầu thô thế giới đang giảm dần so với 30 năm trước và nhiều nước cũng không muốn gây hấn với Mỹ để làm giá xăng tăng vọt khiến kinh tế Mỹ bị suy trầm, ngay trong mùa bầu cử. Saudi Arabia là nước có trữ lượng và sản lượng lớn nhất thế giới nên có ảnh hưởng mạnh nhất trong OPEC hiện đang gặp khó khăn tài chánh trong nước và cần nâng số thu về dầu thô, nhưng cũng ngại gây hấn với Mỹ sẽ gặp bất lợi về an ninh nên đi hàng hai. Vừa đề nghị nâng giá nhưng đồng thời cũng xé rào bơm lậu như các xứ kia. Giới nghiên cứu thị trường dầu thô ước lượng là dầu “lậu” của Saudi lên tới một triệu thùng một ngày.
Nói về xăng dầu, trong tháng Ba có hai biến cố song hành tưởng như là một đã xảy ra. Giá dầu thô trên thế giới lên mấp mé 40 đô la một thùng và giá xăng trên thị trường Mỹ vọt tới số 1,80 đô la một bình gallon (4,8 lít), một con số “kỷ lục”. Cao nhất Hoa Kỳ là gía xăng tại San Diego, lên tới 2,12 một bình, vào đến bình xe của người tiêu thụ là gần tới ba đồng.
Nhiều người nối liền hai chuyện đó để kết luận, rằng thứ nhất tổ chức OPEC đã quyết định giảm sản lượng mỗi ngày (xin gọi tắt là “nhật lượng”) làm giá xăng tăng vọt; thứ hai, chính quyền Bush không làm gì để ngừa được sự việc này; thứ ba xăng lên giá là một loại thuế phụ trội có hại cho sự phục hồi kinh tế; vì vậy, biến cố này đe dọa kết quả bầu cử của ông Bush.
Trong một mùa tranh cử, mọi chuyện lớn nhỏ đều có thể được hai bên khai thác theo chiều hướng có lợi cho mình để đả kích đối phương. Cho nên xăng dầu lên giá đã thành đề tài tranh luận trong bầu cử, John Kerry tới ngay “cao điểm” San Diego để đả kích đối thủ George W. Bush và tung ra đề nghị cứu vãn. Khi thấy méo mặt vì tiền xăng, công chúng dễ ngả theo loại phân tách có vẻ hợp lý và đôi khi bị thiệt hai lần, vừa trả tiền xăng đắt hơn vừa có những kết luận hay quyết định còn bất lợi hơn cho mình sau này.
Đầu đuôi của sự việc này ra sao"
Ý niệm kỷ lục
Truyền thông vốn dĩ thích loại tin sôi nổi và hay thổi một sự việc phức tạp duới một tựa đề giật gân dễ nhớ. Khi truyền thông loan tin giá xăng tăng đến mức kỷ lục, ta nên dè dặt tự hỏi là kỷ lục so với cái gì. Khi bơm xăng mà phải trả đến hơn hai đô la một bình (cho loại unleaded chẳng hạn), ai cũng nghĩ đến ngày xưa, khi giá xăng rẻ hơn rất nhiều, thí dụ như một đồng rưỡi một bình, và vì vậy dễ đồng ý với nhận định trên của truyền thông báo chí. Rồi ta kết luận rằng ai đó đã gây ra vấn đề ấy: chính quyền bất tài, các nước bán dầu bất lương, các công ty dầu hỏa tham lam, v.v... Thực ra, nếu nhớ lại thời xưa, khi giá xăng còn rẻ, mình cũng nên nhớ thêm là thời xưa đó, lợi tức hàng tháng hay lương giờ của mình là bao nhiêu, thời đó mình đi xe gì và tốn bao nhiêu tiền cho một bữa ăn, một máy điện tử gia dụng, một chai nước ngọt, v.v... Nghĩa là so sánh con số “kỷ lục” đó với những con số khác.
Nếu so sánh rồi, ta sẽ thấy là so với lợi tức trung bình và tình hình giá cả trong mấy chục năm liền giá xăng hiện đang ở mức thấp hơn giá trung bình của tất cả các thập niên từ 1920 cho đến nay. Họa hoằn lắm mới cao hơn vài ba năm trong thập niên 1980. Đó là về ý niệm kỷ lục. Lý do là dân số và sản lượng kinh tế cùng vật giá đã gia tăng đều nên nói về giá tuyệt đối thì cái gì cũng có thể là kỷ lục. Dân ta đang có mức sống cao kỷ lục so với thời Gia Long hay Hùng Vương...
Nhưng, khi bơm xăng, ai cũng xót ruột và không nghĩ xa như vậy, nên dễ mua lý luận mạo hóa, dễ luyến tiếc một thời hoàng kim nào đó trong quá khứ và bất bình với hiện tại, bất mãn với những ai mình cho là thủ phạm của vụ móc túi.
Ta quên mất hai động lực là thị trường và chính trường, và dầu thô cũng là một võ khí.
Thủ phạm OPEC
Tổ chức OPEC quy tụ 11 quốc gia xuất cảng dầu thô, kiểm soát một sản lượng ngày một ít hơn của sản lượng dầu trên thế giới, nhưng vẫn ở khoảng 40%. Đa số hội viên là các xứ Hồi giáo ở Trung Đông, nhưng còn nhiều nước khác, như Indonesia ở Đông Nam Á hoặc Venezuela, một xứ Nam Mỹ đang bị khủng hoảng chính trị từ nhiều năm nay, làm hệ thống khai thác dầu khí của họ bị sa sút.
Vì kiểm soát một thị phần (một phần của thị trường) khá lớn nên OPEC có thể bắt bí thiên hạ. Họ phối hợp chánh sách sản xuất và xuất cảng để dùng sản lượng ảnh hưởng đến giá cả theo lý luận sau đây: bơm và bán nhiều quá thì làm giá sụt, mình bị thất thu, nhưng ghìm sản lượng để nâng giá sẽ khiến giá xăng dầu tăng vọt làm kinh tế thế giới suy sụp và đánh sụt số cầu, tức là cũng gặp bất lợi. Từ lý luận đó, OPEC lấy quyết định cho đến nay vẫn chưa bỏ là điều tiết sản lượng sao cho giá trung bình chỉ xê xích trong biên độ (khoảng cách) từ 22 đến 28 đồng một thùng, thấp hơn thì lỗ, cao hơn thì lợi bất cập hại.
Hiện nay, giá dầu thô đang xê xích trên đỉnh cao từ 36 đến 38 đô la một thùng, tức là cao hơn giá trần 28 đô la. Nếu vậy, vì sao OPEC còn đòi giảm sản lượng khiến giá sẽ tăng"
Họ nêu ra hai lý luận. Thứ nhất, nhiều nhà đầu tư có phản ứng đầu cơ khiến giá tăng 5% không phải vì họ, theo lời Bộ trưởng Dầu hỏa của Saudi Arabia; thứ hai, tiền Mỹ sụt giá nên cùng sản lượng và giá cả đó, họ thu về một khoản tiền có mãi lực thấp hơn, trung bình là 15% (đà mất giá của Mỹ kim so với giá chung của nhiều loại ngoại tệ, so với đồng Euro thì còn sụt đến 19%). Một lý luận khác không được nêu lên nhưng cũng có ảnh hưởng: họ sợ là sản lượng dầu sẽ tăng so với nhu cầu vì Iraq hết bị phong tỏa kinh tế, đang được Hoa Kỳ giúp tái thiết hệ thống dầu khí và cần bơm dầu lấy tiền tái thiết, với nhật lượng đã có thể vượt hai triệu thùng.
Sự thật lại còn rắc rối hơn thế.
Nội bộ OPEC không còn sự thống nhất ý chí, nhiều nước nếu không là hầu hết đều “bơm lậu”: đồng ý với nhau về sản lượng chung rồi, mỗi nước có một sản ngạch riêng của mình trong số lượng chung đó rồi, nhưng vẫn bơm dầu vượt sản ngạch bán lậu ra ngoài. Số cung vì vậy thực tế vẫn cao hơn mức tối đa do OPEC quyết định.
Trong hội nghị tuần qua của OPEC tại Vienna, ngày 31 tháng Ba OPEC quyết định sẽ chấp hành quyết định từ ngày 10 tháng Hai: giảm nhật lượng một triệu thùng và giảm số dầu bơm (lậu) ngoài hạn ngạch một triệu rưởi để nhật lượng chung sụt tới mức 23,5 triệu thùng. Nhưng thực tế OPEC không đạt được nhất trí nên quyết định cắt giảm sản lượng vừa được thông báo, giá dầu không tăng mà còn giảm, từ 38 xuống còn 36 đô la một thùng.
Ngoại trừ Venezuela cực lực chống Mỹ nhưng vẫn bán dầu cho Mỹ kiếm ăn, các nước OPEC biết ảnh hưởng của mình trên thị trường dầu thô thế giới đang giảm dần so với 30 năm trước và nhiều nước cũng không muốn gây hấn với Mỹ để làm giá xăng tăng vọt khiến kinh tế Mỹ bị suy trầm, ngay trong mùa bầu cử. Saudi Arabia là nước có trữ lượng và sản lượng lớn nhất thế giới nên có ảnh hưởng mạnh nhất trong OPEC hiện đang gặp khó khăn tài chánh trong nước và cần nâng số thu về dầu thô, nhưng cũng ngại gây hấn với Mỹ sẽ gặp bất lợi về an ninh nên đi hàng hai. Vừa đề nghị nâng giá nhưng đồng thời cũng xé rào bơm lậu như các xứ kia. Giới nghiên cứu thị trường dầu thô ước lượng là dầu “lậu” của Saudi lên tới một triệu thùng một ngày.
Vì vậy, OPEC không phải là yếu tố chính hoặc duy nhất, chưa nói đến việc Mỹ có gia tăng ảnh hưởng tại Trung Đông sau vụ Iraq và Lybia tại đó đang trở về lập trường thân Mỹ. OPEC không thể hoành hành như xưa và phải dung hợp quan điểm với nhà tiêu thụ lớn nhất lại có súng nhiều nhất ở ngay ngoài cửa là Hoa Kỳ. Chung cuộc thì sự phục hồi kinh tế toàn cầu, nhất là tại Đông Á, khủng hoảng tại Venezuela, tình hình an ninh tại Trung Đông, nhịp độ ổn định của Iraq, số cầu về dầu khí của các nước tiêu thụ hàng đầu là Hoa Kỳ và Trung Quốc, có thể là những lý do nhất thời ảnh hưởng đến giá dầu thô trên thế giới.
Từ đó mới ảnh hưởng đến giá xăng dầu ở trạm xăng tại Mỹ.
Xăng dầu tại Mỹ
Giá xăng dầu tại Mỹ bị chi phối bởi rất nhiều yếu tố.
Nhìn trong trường kỳ, kỹ nghệ sản xuất Mỹ có cải thiện để đạt sản lượng cao hơn với cùng một đơn vị dầu tiêu thụ, và chiến lược năng lượng của Mỹ cũng có thay đổi từ nhiều năm để lệ thuộc ít hơn vào dầu hỏa Trung Đông. Nhưng, các yếu tố này có gặp trở ngại.
Thứ nhất vì quan trọng nhất, dân Mỹ gặp mâu thuẫn lớn là vừa muốn xài xăng nhiều và rẻ, đi xe to, lại vừa muốn bảo vệ môi sinh. Một thí dụ được phe Cộng hòa nêu ra là chiến lược năng lượng do chính quyền đề nghị lại bị đảng Dân chủ chặn từ ba năm qua chủ yếu vì không muốn khai thác các mỏ dầu tại Alaska làm hư hại môi sinh. Thứ nữa, cũng vì muốn tránh ô nhiễm, Hoa Kỳ ra luật lệ khắt khe cho việc lập thêm nhà máy lọc dầu nên thị trường thường gặp ách tắc cung cầu khi đến mùa cao điểm tiêu thụ, hoặc dầu khí để sưởi ấm mùa lạnh hoặc dầu xăng để đi chơi mùa Hè. Mùa du lịch đó sẽ bắt đầu từ ngày Memorial Day 31 tháng Năm tới, và vì vậy, giá xăng có thể sẽ còn tăng!
Cũng vì nhu cầu bảo vệ môi sinh, nhiều tiểu bang còn đặt tiêu chuẩn cao về phẩm chất và đánh thêm lệ phí, là trường hợp California. Đạo luật Không khí Trong lành (Clean Air Act) vừa áp dụng từ đầu năm nay cũng làm giá xăng dầu gia tăng mà đa số người lái xe không biết.
Bên cạnh đó, ta còn nhiều vấn đề giả.
Hoa Kỳ có lập Dự trữ Chiến lược để ngừa khủng hoảng về tiếp liệu, và căn cứ trên cung cầu tương lai của thị trường mà tăng hay giảm khối dự trữ này. Hôm Thứ Ba vừa qua, John Kerry đòi bơm dầu từ kho dự trữ để nới giá xăng dầu. Năm xưa, khi còn làm Phó tổng thống, Al Gore cũng đề nghị tương tự. Đó là phản ứng điển hình của phe Dân chủ, vốn chủ trương là nhà nước phải can thiệp vào thị trường để phục vụ người dân. Khốn nỗi đề nghị đó không thực tế (và có mùi mị dân khi chính các đương sự cũng đều biết): có bơm dầu từ Dự trữ Chiến lược ra cũng chỉ là hạt muối bỏ biển. Kerry cũng là người đề nghị tăng thuế xăng để giảm số cầu (khiến dân chúng tiêu thụ ít đi) và dùng tiền đó bảo vệ môi sinh. Đề nghị này lập tức bị phe Cộng hòa và Tòa Bạch Cung phản pháo. Xăng dầu vì vậy đã bốc lên đầu các phe tranh cử làm dân chúng hết hiểu nổi, hoặc hiểu sai.
Lý do chính khiến ta đang phải mua xăng đắt hơn (một cách tương đối, xin nhắc lại) là kho dự trữ toàn quốc hiện đang thấp hơn nhu cầu 200 triệu thùng (đủ cho 22 ngày tiêu thụ) nhất là trong lúc giao mùa giữa mùa lạnh đang hết và mùa ấm đang trở về. Lý do thứ hai là các nhà máy lọc dầu hiện đã hoạt động đến gần 90% công xuất trong khi cơ quan bảo vệ môi sinh EPA và nhiều tiểu bang còn mới đòi hỏi tiêu chuẩn chế biến cao hơn, việc cung cấp xăng nhất thời có gặp trở ngại.
Xăng dầu và kinh tế
Trong khi giá khí đốt và dầu sưởi đang giảm, giá xăng xe hơi và cả dầu cho máy Diesel sẽ còn tăng tại Mỹ, cao điểm mới có thể là cuối tháng Năm này. Nếu giá xăng toàn quốc tăng đến mức trung bình là 1,95 một bình như nhiều người dự đoán thì điều gì sẽ xảy ra cho nền kinh tế" Giới tiêu thụ phải chi thêm một khoản phụ phí ước lượng là 40 tỷ quy ra toàn năm, tương đương với 0,5% lợi tức trung bình của giới tiêu thụ. Trong khi đó, biện pháp hạ thuế của chính quyền Bush đang hết dần tác dụng, đợt cuối là vào tháng Sáu, được ước lượng vào khoảng hơn 70 tỷ. Nghĩa là ông Bush trả lại cho dân hơn 70 tỷ thuế trong sáu tháng đầu năm nay thì mình lại mất toi 40 tỷ vào vụ xăng dầu.
Điều đó sẽ ảnh hưởng ra sao đến phản ứng của giới tiêu thụ"
Vì đó mà tiêu xài ít đi khiến kinh tế chậm hồi phục hơn" Điều đó hay là tình hình công ăn việc làm mới làm giới tiêu thụ xài sang hay thu vén chi tiêu" Đây là những câu hỏi khó có giải đáp hoặc dự đoán chính xác. Nhưng, từng người trong chúng ta đều có thể suy đoán căn cứ trên phản ứng của chính mình khi bơm xăng đi làm hoặc đi chơi. Ông Bush thắng hay bại thì cũng còn tùy nhiều yếu tố như tình hình Iraq, nạn khủng bố hay công ăn việc làm người dân, chứ xăng dầu thì chỉ có ảnh hưởng gián tiếp và tương đối thấp.
Nhưng, dù sao thì cũng đừng nghĩ rằng xăng chưa bao giờ cao như thế, hoặc đó là lỗi của ai đó mà chính quyền có thể can thiệp để ngăn ngừa được. Và nhất là nên tự hỏi vì sao Hoa Kỳ bị cả thế giới công kích là tấn công Iraq vì dầu hỏa mà mình vẫn trả giá xăng quá cao. Chiến binh mất mạng mà mình mất tiền thì quả là oan!
Cách loan tin của truyền thông có lẽ cũng giống dầu thô, mình nên lọc lại trước khi xài.
Gửi ý kiến của bạn
