Trong loạt bài viết về trận chiến Mùa Hè 1972 và Mùa Xuân 1973, VB đã giới thiệu sơ lược một số chiến tích của vài đơn vị Pháo binh thuộc Sư đoàn Nhảy Dù, Sư đoàn 1 Bộ binh, Sư đoàn 2 Bộ binh. Thể theo lời yêu cầu của nhiều bạn đọc muốn tìm hiểu về tiến trình hình thành và phát triển binh chủng Pháo binh VNCH, chúng tôi đã biên soạn bài tổng hợp lược trình chiến sử của Pháo binh VNCH qua các giai đoạn: hình thành 1951-1955; giai đoạn trưởng thành 1955-1963; và giai đoạn phát triển từ 1964-1974. Trong số báo kỳ này là phần lược trình về giai đoạn hình thành, được biên soạn dựa theo tài liệu của Khối Quân sử Phòng 5 Bộ Tổng Tham mưu QL/VNCH và một số bài viết trong tạp chí KBC:
* Những pháo đội đầu tiên của Pháo binh Quân đội Quốc gia Việt Nam:
Pháo binh Quân đội Quốc gia Việt Nam thành lập vào cuối năm 1951. Các đơn vị đầu tiên là các pháo đội biệt lập. Pháo đội đầu tiên được thành lập vào ngày 1 tháng 11/1951 tại Bắc Việt (Đệ tam Quân khu). Các pháo đội kế tiếp được thành lập như sau:
Pháo đội thứ hai, thành lập tại Nam Việt ngày 1 tháng 1/1952, pháo đội thứ ba thành lập ngày ngày 1 tháng 4/1952 tại Cao nguyên (Đệ tứ Quân khu), pháo đội thứ tư, thứ 5, thứ 6 thành lập ngày 1 tháng 5/1952 tại Bắc Việt, Trung Việt và Nam Việt, pháo đội thứ bảy thành lập ngày 1 tháng 4/1952, pháo đội thứ 8 thành lập ngày 1 tháng 10/1952.
Trong thời gian từ giữa năm 1952 đến giữa năm 1953, các pháo đội này được tập trung để thành lập thành các tiểu đoàn Pháo binh những tiểu đoàn này được Pháp gọi tắt là các GAVN, với mỗi tiểu đoàn gồm có bộ tham mưu, một đại đội chỉ huy và công vụ, và ba pháo đội, có tổng quân số là 410 người để sử dụng 12 khẩu đại bác 105 ly.
* Các tiểu đoàn Pháo binh đầu tiên:
Tiểu đoàn Pháo binh đầu tiên không mang danh hiệu số 1 mà được gọi là tiểu đoàn 5 Pháo binh, được thành lập ngày 1 tháng 7/1952. Đây là tiểu đoàn được hình thành từ sự chuyển giao của tiểu đoàn 1/41 R.A.C của Pháo binh Liên Hiệp Pháp. Từ 1 tháng 11/1952 đến 1/5/1953, Pháo binh VN thành lập thêm 4 tiểu đoàn lấy số hiệu của Quân khu để đặt danh hiệu cho đơn vị:
- Tại Bắc Việt (Đệ Tam Quân khu ): Tiểu đoàn 3 Pháo binh thành lập ngày 1 tháng 11/1952.
- Tại Trung Việt (Đệ Nhị Quân khu): Tiểu đoàn 2 Pháo binh thành lập ngày 1 tháng 2/1953.
- Tại Nam Việt (Đệ Nhất Quân khu): Tiểu đoàn 1 Pháo binh thành lập ngày 1 tháng 5/1953.
- Tại Cao nguyên miền Nam (Đệ Tứ Quân khu): Tiểu đoàn 4 Pháo binh thành lập ngày 1 tháng 3/1953.
* Pháo binh vị trí:
Ngoài các tiểu đoàn Pháo binh để yểm trợ cho các đơn vị bộ chiến trong các cuộc hành quân, từ năm 1953, Pháo binh Quân đội Quốc gia Việt Nam đã tiếp nhận các đơn vị Pháo binh vị trí do Pháp chuyển giao để yểm trợ các đơn vị phòng thủ diện địa. Thành phần Pháo binh vị trí được thành lập do quyết định của Hội đồng Cao cấp Việt Pháp ngày 24 tháng 2/1953 và bắt đầu kể từ 1 tháng 5/1953, 42 khẩu đội Pháo binh vị trí của Pháp tại các phân khu Transbassac và Mỹ Tho được chuyển giao. Tuy vậy các sĩ quan và hạ sĩ quan Pháp vẫn được tạm thời lưu giữ để chỉ huy những đơn vị này. Ngoài các khẩu đội này, sự thành lập và chuyển giao Pháo binh vị trí tại các quân khu đã diễn ra theo lịch trình sau đây:
* Pháo binh Đệ tứ Quân khu:
- 5 khẩu đội Pháp chuyển giao từ 1-1-1953.
* Pháo binh Đệ nhị Quân khu: chuyển giao từ ngày 1-12-1953 với các thành phần:
1, Bộ chỉ huy Pháo binh vị trí Bắc Trung Việt: