
Tổng Thống Donald Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp trong tháng 3 để giải thể bảy cơ quan liên bang, bao gồm Cơ Quan Truyền Thông Toàn Cầu Hoa Kỳ (US Agency for Global Media - USAGM), cơ quan giám sát Đài Tiếng Nói Hoa Kỳ (VOA), Đài Châu Âu Tự Do (RFE), và Đài Châu Á Tự Do (RFA).
J. Paul Oetken, Thẩm Phán Tòa Án Cấp Quận Hoa Kỳ tại New York đã ra phán quyết vào ngày 28/3 sau khi liên minh các nhà báo của Đài Tiếng Nói Hoa Kỳ, các công đoàn lao động, và nhóm vận động báo chí Phóng Viên Không Biên giới (Reporters Without Borders) đã kiện chính quyền Trump vào tuần trước vì vi phạm quyền tự do ngôn luận và để ngăn chặn việc cắt giảm. Họ muốn VOA trở lại phát sóng.
Thẩm Phán Oetken cho biết ý kiến “Bị đơn không đưa ra lý do đầy đủ đằng sau những thay đổi sâu rộng đối với USAGM và dường như không xem xét bất kỳ vấn đề phụ thuộc nào khi đóng cửa cơ quan này, nên họ có khả năng đã vi phạm Mục 706(2)(A) của APA. Do đó, Nguyên đơn đã hoàn thành gánh nặng của mình trong việc xác định khả năng thành công về mặt bản chất.”
Phán quyết buộc chính phủ liên bang phải đảo ngược quyết định đóng cửa cơ quan VOA và các đài phát thanh khác có chương trình tin tức với khán giả ở những nơi như Trung Quốc, Việt Nam, và Cuba. Đài phát thanh này cung cấp tin tức bằng gần 50 ngôn ngữ và có lượng khán giả hơn 350 triệu người mỗi tuần, bao gồm những nước không có tự do báo chí.
Phán quyết của tòa án đã tạm ngưng việc sa thải nhân viên và nhà thầu tại cơ quan thông tấn trong khi các vụ kiện tụng vẫn tiếp diễn, khôi phục lại việc làm cho hơn 1,200 nhà báo và nhân viên khác.
Trước khi phán quyết được ban hành, thẩm phán Oetken đã chỉ trích quyết định chấm dứt hoạt động phổ biến tin tức của chính quyền mà không đưa ra đánh giá việc làm đúng đắn. Ông cho biết hành vi này là tùy tiện và thất thường.
Các nguyên đơn lập luận rằng việc đóng cửa đã vi phạm phán quyết của tòa án trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump rằng các nhà báo VOA có bức tường lửa tự do ngôn luận bảo vệ họ khỏi sự can thiệp của Nhà Trắng. Việc họ không có mặt trên làn sóng phát thanh đã để lại một khoảng trống sẽ được lấp đầy bởi những thông điệp tuyên truyền độc quyền sóng phát thanh toàn cầu.
Quốc Hội giao nhiệm vụ cho VOA hoạt động như một tổ chức tin tức phi đảng phái và được cấp một ngân khoản khoảng $270 triệu trong tổng số $860 triệu dành cho US Agency for Global Media (USAGM) trong tài khóa 2025. USAGM trở thành mục tiêu cắt giảm ngân sách hấp dẫn của chính quyền Trump ngay từ nhiệm kỳ (1).
Lệnh của tòa án New York cũng cấm USAGM chấm dứt tài trợ cho các kênh phát sóng khác của mình, bao gồm Radio Free Europe/Radio Liberty, Radio Free Asia và Radio Free Afghanistan. USAGM cho biết hôm 27/3 rằng họ đã khôi phục tài trợ cho Radio Free Europe sau khi một thẩm phán ở Washington, D.C. ra lệnh cho họ làm như vậy.
Andrew Celli, một luật sư của nguyên đơn, cho biết “Đây là một chiến thắng quyết định cho quyền tự do báo chí và Tu Chính Án Thứ Nhất, và là lời khiển trách gay gắt đối với một chính quyền đã thể hiện sự coi thường hoàn toàn đối với các nguyên tắc định nghĩa nền dân chủ của chúng ta. Thân chủ của chúng tôi đi đầu trong việc cung cấp tin tức độc lập và các góc nhìn đa dạng cho thế giới, đặc biệt là ở các quốc gia mà quyền tự do báo chí và báo chí độc lập bị đàn áp hoặc không tồn tại.”
Patsy Widakuswara, cựu Giám Đốc Văn Phòng Nhà Trắng của VOA, cho biết.“Chúng tôi buộc họ phải dừng các hành động bất hợp pháp. Họ có thể đóng cửa VOA nhưng phải thông qua Quốc Hội, đó là cách mọi việc diễn ra.”
Widakuswara cho biết biết điều khiến bà đam mê vụ án này là nền tảng Tu Chính Án Thứ Nhất. Các luật sư trong vụ án, nơi Widakuswara là nguyên đơn chính, lập luận rằng chính quyền đang trừng phạt VOA vì phạm vi đưa tin của VOA không phù hợp với thông điệp của chính quyền. Bà nói “Chúng tôi được cho là sẽ kể câu chuyện của nước Mỹ cho thế giới. Chúng tôi không kể bất kỳ câu chuyện nào của tổng thống cho thế giới, điều đó không có trong hiến chương.”
Theo Washington Post, trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, Nhà Trắng đã chỉ trích cách đưa tin về đại dịch Coronavirus của VOA và lên án cơ quan truyền thông này tuyên truyền cho chính phủ Trung Quốc trong các bản tin về dịch bệnh. Trump cũng gọi VOA là “Tiếng Nói Của Liên Xô”.
Gần cuối nhiệm kỳ đầu tiên, Trump đã cố gắng khẳng định quyền kiểm soát đối với USAGM bằng cách bổ nhiệm Michael Pack làm người lãnh đạo cơ quan này. Pack đã từ chối gia hạn thị thực cho hàng chục nhà báo nước ngoài làm việc cho VOA. Vào tháng 10, 2020, một số nhà báo của VOA đã kiện ông, cáo buộc ông cố gắng biến hãng thông tấn độc lập và các chi nhánh của hãng này thành công cụ quảng cáo cho Trump, vi phạm tường lửa theo luật định. Một tháng sau, một thẩm phán liên bang tại Washington đã ban hành lệnh sơ bộ cấm Pack tham gia trực tiếp vào các hoạt động biên tập của các mạng lưới.
Trump có thể trao cho Trung Quốc, Việt Nam và những quốc gia độc tài một chiến thắng chiến lược bằng cách bịt miệng đài tiếng nói Hoa Kỳ và các đài phát thanh tự do. Phục hồi được VOA, RFA, và các đài phát thanh tự do khác sẽ là một trong những chiến thắng bảo vệ quyền tự do ngôn luận và nền tảng Dân Chủ vẻ vang đầu tiên dưới thời Donald Trump.
Jon Schleuss, Chủ Tịch NewsGuild-CWA, một công đoàn của những người làm truyền thông Hoa Kỳ tuyên bố “Chúng tôi tự hào được sát cánh cùng các nhà báo và nhân viên truyền thông đã lên tiếng báo động và phản kháng. Phán quyết này là lời khiển trách mạnh mẽ đối với một chính quyền đã tỏ ra coi thường quyền tự do báo chí và pháp quyền.”
Nguyễn Quốc Khải
THAM KHẢO
(1) Gavin Blackburn, “Federal judge blocks Trump's efforts to dismantle Voice of America radio service.” Euronews, March 29, 2025.
(2) Michael R. Sisak, “Voice of America wins in court, for now, as judge blocks Trump administration from firing staff.” AP News, March 28, 2025.
(3) Li Yuan, “Trump Could Hand China a ʻStrategic Victoryʼ by Silencing Voice of America.” New York Times, March 28, 2025.
(4) Sarah Ellison and Shayna Jacobs, “Federal judge in New York says VOA journalists get jobs back for now.” Washington Post, March 28, 2025.