Vào Mùa Bệnh “Lyme”, Một Số Điều Cần Biết

 

 

Hoa Kỳ đang bước vào mùa bệnh “Lyme”, và nguy cơ lây nhiễm loại bệnh do bọ ve cắn đang gia tăng, đặc biệt là khi có một nửa số người dân hiện đang sống ở những nơi có bọ ve.

 

Nếu không được điều trị bằng kháng sinh kịp thời, bệnh Lyme có thể gây ra các vấn đề về tim mạch và hệ thần kinh, viêm khớp và các biến chứng khác, khó mà chữa trị. Mặc dù nhiều loại vắc xin đang được phát triển, nhưng số ca nhiễm đã đạt đến mức độ nạn dịch ở Hoa Kỳ. Có khoảng 476,000 ca nhiễm Lyme được báo cáo mỗi năm, tiêu tốn khoảng 1 tỷ MK chi phí y tế.

 

Paul Mead, trưởng khoa bệnh do vi khuẩn tại CDC Hoa Kỳ cho biết, Lyme đã trở thành ‘một mối đe dọa thực sự cho sức khỏe’ và “Rõ ràng chúng ta cần có những biện pháp can thiệp và phòng ngừa mới.”

 

Với nhiều loại vắc xin đang được phát triển, các nhà nghiên cứu lạc quan rằng chỉ trong vài năm nữa, chúng ta sẽ có thể ngăn ngừa bệnh Lyme. Một loại vắc xin được phát triển bởi Pfizer và đối tác công nghệ sinh học Pháp, Valneva, đang trong giai đoạn thử nghiệm thứ 3. Moderna đang nghiên cứu một loại vắc xin mRNA. Các nhà nghiên cứu tại MassBiologics của UMass Chan Medical School cũng đang phát triển một phương pháp điều trị dành cho bệnh Lyme.

 

 

Vết cắn của bọ ve thường không được quan tâm đủ và bị bỏ qua.

 

Tháng 3 năm 2005, ở Maryland, sau khi dọn dẹp nhà kho sau nhà, Earle Baily, phát ngôn viên của Sirius XM Radio, nhận thấy trên người mình có vết cắn và nghĩ là nhện cắn. Vài tuần sau, ông phải vật lộn với những cơn đau hành hạ tứ chi. Trong những tháng tiếp theo, ông gặp các vấn đề về thần kinh: lảo đảo nghiêng sang bên phải khi đi lại, xương khớp thì đau nhức, còn da thì nhạy cảm đến mức chạm nhẹ cũng có cảm giác đau như bị dao cắt. Cử động tay thì run rẩy. Đến một ngày, Bailey không thể mở nổi khóa cửa!

 

Ông đã đi khám qua sáu bác sĩ và được chẩn đoán sai khá nhiều lần.

 

Cuối cùng, Bailey nhận ra chắc hẳn mình đã bị bọ ve cắn và nhiễm bệnh Lyme. Rồi một chuyên gia nội khoa ở North Bethesda, B. Robert Mozayeni, đã xác nhận rằng nghi ngờ của ông là đúng, và kê toa một hỗn hợp thuốc kháng sinh nặng đô, rượu thuốc và vitamin. Đó là một cơn ác mộng kéo dài hai năm, nhưng Bailey đã hồi phục và hiện vẫn đang làm phát ngôn viên.

 

Việc các bác sĩ khó nhận ra tình trạng của Earle Baily vào 18 năm trước là bình thường, vì thời điểm đó bệnh Lyme là một căn bệnh tương đối mới, và nhiều nơi mới ghi nhận nó lần đầu tiên. Tuy nhiên, chẩn đoán bị sót vẫn là một vấn đề phổ biến cho tới ngày nay.

 

 

Đã gần nửa thế kỷ trôi qua kể từ khi bệnh Lyme được phát hiện lần đầu tiên ở Old Lyme, Connecticut vào năm 1975. Thời điểm đó, có một nhóm trẻ em phát triển các triệu chứng giống như viêm khớp dạng thấp mà không rõ nguyên nhân. Năm 1982, Wilhelm Burgdorfer, nhà côn trùng y học và tự gọi mình là “bác sĩ phẫu thuật bọ ve,” đã xác định được thủ phạm: đó là Borrelia burgdorferi, một loại vi khuẩn xoắn ốc chưa từng được phát hiện trước đây. Mầm bệnh truyền sang người qua vết cắn của bọ ve chân đen (hay còn gọi là bọ ve hươu – deer tick), và cũng không phải tất cả bọ ve đều mang mầm bệnh. Sau đó, người ta tìm thấy một loại vi khuẩn Lyme thứ hai ở Hoa Kỳ, ít phổ biến hơn, là B. mayonii; hai loài khác – B. afzelii và B. garinii – là nguyên nhân gây ra hầu hết các bệnh nhiễm trùng ở Châu Âu. Ở Tây Âu, mỗi năm có hơn 200,000 ca nhiễm.

 

Bọ ve nhiễm vi khuẩn B. burgdorferi khi hút máu các vật chủ bị nhiễm bệnh, bao gồm cả chuột chân trắng (vật chứa bệnh chính), các động vật có vú nhỏ khác và hươu đuôi trắng. Vi khuẩn nằm trong bọ ve trong nhiều tháng cho đến khi nó bám vào và hút máu nạn nhân mới. Khi máu chảy vào, vi khuẩn sẽ biến đổi. Chúng ngừng sản xuất OspA, một loại protein bề mặt giúp chúng neo vào ruột bọ ve. Rồi vi khuẩn di chuyển đến tuyến nước bọt của ve, đi qua vết thương và vào vật chủ mới.

 

Quá trình từ khi cắn đến khi lây nhiễm thường mất từ 36 đến 48 giờ – vì vậy phát hiện và làm sạch vết cắn là rất quan trọng. Triệu chứng bị nhiễm thường thấy nhất là nổi vết tròn đỏ trên da, còn gọi là ‘phát ban mắt bò’ (bull’s eye rash), nhưng không phải lúc nào cũng sẽ có triệu chứng này. Ban đầu, vi khuẩn có thể chỉ tập trung ở vết cắn, nhưng nó có thể nhanh chóng lan rộng khắp cơ thể.

 

 

Trong cuộc hẹn đầu tiên của Bailey với bác sĩ Mozayeni, bác sĩ đã nói rằng vắc xin phòng bệnh Lyme chỉ mới có cho loài chó thôi. Vắc xin Lyme dành cho chó đã có từ nhiều thập niên.

 

Cũng có một loại vắc xin dành cho người là LYMErix, được FDA chuẩn thuận vào năm 1998. Tuy nhiên, nó đã bị đình chỉ sử dụng sau ba năm. Các chiến dịch chống vắc xin và các vụ kiện cáo đã giết chết LYMErix, dù cuộc điều tra của FDA không tìm thấy dấu hiệu nào cho thấy vắc xin này gây hại.

 

Vì sự bác bỏ này, các nhà sản xuất thuốc men đã tránh nghiên cứu vắc xin Lyme mới cho người mãi cho đến gần đây. Obadiah Plante, người đứng đầu nhóm vi khuẩn học tại Moderna cho biết, thách thức hiện nay là tạo ra vắc xin bảo vệ chống lại 7 chủng bệnh Lyme trên toàn cầu.

 

Cả hai loại vắc xin cho người được kỳ vọng nhất hiện nay đều nhắm mục tiêu đến protein OspA của vi khuẩn, tạo ra các kháng thể ngăn chặn không cho chúng ức chế OspA nữa. Điều này sẽ khiến chúng bất động, bị giam cầm trong bọ ve và không thể lây nhiễm cho vật chủ là người.

 

VLA15, vắc xin của Pfizer/Valneva, có hiệu quả cao nhất và đang được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba, được triển khai từ mùa hè năm 2022. Tham gia thử nghiệm có khoảng 6,000 người từ 5 tuổi trở lên trong 50 cộng đồng có bệnh Lyme ở Hoa Kỳ, Phần Lan, Đức, Hà Lan, Ba Lan và Thụy Điển. Họ đang thử nghiệm tính an toàn và hiệu quả của vắc xin ba liều, cùng với một liều tăng cường, được thiết kế để chống lại các chủng vi khuẩn Lyme phổ biến ở cả Bắc Mỹ và Châu Âu.

 

Tuy nhiên, các cuộc thử nghiệm tại các địa điểm nghiên cứu ở Nantucket và Martha's Vineyard đã bị dừng lại vào tháng 2. Trong một email, phát ngôn nhân của Pfizer cho biết nghiên cứu dự kiến sẽ kết thúc vào tháng 12 năm 2025, nhưng công ty từ chối trả lời phỏng vấn cho đến khi có kết quả báo cáo mới.

 

Moderna hiện đang áp dụng công nghệ mRNA – đã được chứng minh là thành công với vắc xin COVID – cho các loại vắc xin phòng ngừa vi khuẩn, và trọng tâm ban đầu là bệnh Lyme. Công ty sẽ tiến hành thử nghiệm trên người vào mùa hè này, với 800 người tham gia trong độ tuổi từ 18 đến 70 ở Hoa Kỳ. Họ sẽ thử nghiệm hai loại vắc xin: loại đầu tiên, được đặt tên là mRNA-1982 để tôn vinh công trình của Wilhelm Burgdorfer, chứa một mRNA duy nhất nhắm vào các loài vi khuẩn Borrelia gây ra hầu hết các trường hợp mắc bệnh Lyme ở Hoa Kỳ. Loại vắc xin thứ hai, được đặt tên là mRNA-1975 để kỷ niệm năm phát hiện ra bệnh Lyme, chứa hỗn hợp 7 mRNA nhắm vào loài Borrelia gây ra hầu hết các ca nhiễm bệnh Lyme ở cả Hoa Kỳ và Châu Âu.

 

Còn MassBiologics đang sử dụng một cách tiếp cận khác. Thay vì kích thích cơ thể tạo ra kháng thể như vắc xin, phương pháp này giới thiệu một kháng thể đơn dòng duy nhất nhắm vào OspA. Mark Klempner, giáo sư y khoa của MassBiologics tại UMass Chan Medical School, cho biết lợi ích là: “Trong vòng vài ngày sau khi được tiêm dưới da, quý vị đã hấp thụ đủ lượng kháng thể để được miễn dịch ngay lập tức.” Trong khi đó, các loại vắc xin hiện đang được phát triển có thể mất sáu tháng để tạo ra khả năng miễn dịch.

 

Theo nhiều nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, khi cho khoảng 20 con bọ ve bị nhiễm bệnh lên các loài linh trưởng không phải người, phương pháp điều trị bằng kháng thể này mang lại khả năng bảo vệ 100%. Klempner hy vọng rằng họ sẽ có thể nộp đơn xin FDA chuẩn thuận vào năm 2025.

 

 

Bệnh Lyme là loại bệnh theo mùa và Hoa Kỳ đang bước vào thời điểm quan trọng nhất. Klempner cho biết: “Hơn 80% ca nhiễm xảy ra trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 9. Nhưng bọ ve có thể bắt đầu ‘ra quân kiếm ăn’ khi nhiệt độ môi trường khoảng 45° F. Cần phải hết sức cảnh giác bởi vì ấu trùng bọ ve sẽ phát triển thành dạng nhộng nhỏ vào thời gian tháng 6 và tháng 7: chúng có kích thước bằng hạt anh túc và có thể đã bị nhiễm vi khuẩn.

 

Trong khi đó, Sam Telford, chuyên gia về bọ ve và giáo sư về bệnh truyền nhiễm và sức khỏe toàn cầu tại Trường Tufts cho biết, sự phân bố và tỷ lệ mắc bệnh Lyme vẫn đang tiếp tục mở rộng và gia tăng.

 

Các tiểu bang vùng Đông Bắc, Trung-Đại Tây Dương và thượng lưu Trung Tây là những tâm điểm lây lan bệnh Lyme. Phần lớn các ca nhiễm được báo cáo từ Maine đến Virginia, và ở Wisconsin, Minnesota và Michigan. Những con bọ ve mang mầm bệnh cũng đang ‘tiến quân’ về phía bắc, nam và tây.

 

Khi biến đổi khí hậu làm mùa đông ấm áp hơn, những ký sinh trùng tám chân này có thể định cư ở những nơi mà chúng vốn không thể ở được trước đây. Tuy nhiên, sự thay đổi cảnh quan của con người – như là việc phát triển ngoại ô mới là nguyên nhân chính. Rừng bị tàn phá và chia cắt tạo ra môi trường sống lý tưởng cho chuột, các loài gặm nhấm khác và hươu nai chứa vi khuẩn gây bệnh Lyme. Ngày nay, hơn 50% dân số Hoa Kỳ đang sống chung với bọ ve. Bệnh Lyme là bệnh lây truyền phổ biến nhất ở Bắc Bán Cầu.

 

Theo CDC, số ca nhiễm vẫn ổn định trong một thập niên qua, nhưng có một thực tế là các tiểu bang bị ảnh hưởng nặng nề như Massachusetts và New York đã giảm nỗ lực giám sát do thiếu nguồn lực để kiểm đếm số ca nhiễm.

 

Có những điều mọi người có thể làm ngay bây giờ để tự bảo vệ mình cho đến khi có các biện pháp phòng ngừa mới: sử dụng các loại thuốc chống côn trùng, tắm rửa sau khi ra ngoài, và dọn sân vườn sạch sẽ. Và một điều quan trọng nữa là cần nắm rõ các dấu hiệu của bệnh: sốt hoặc phát ban không rõ nguyên nhân, và nhanh chóng tìm kiếm sự chăm sóc y tế. Phần lớn các trường hợp mắc bệnh Lyme có thể được điều trị khá hiệu quả bằng thuốc kháng sinh, nếu được phát hiện sớm.

 

Nguyên Hòa phỏng dịch