Biểu tình tại Times Square, Manhattan để ủng hộ Ukraine và yêu cầu chấm dứt cuộc xâm lược của Nga ngày 05/03/2022 tại New York. (Ảnh của Spencer Platt / Getty Images)
Những buổi lễ quái gở của Vladimir Putin được tổ chức để chính thức hóa việc gượng ép sáp nhập 15% lãnh thổ Ukraine vào Nga một lần nữa cho thấy khe vực sâu hút đang nứt ra giữa chủ nghĩa chiến thắng và thực tế của Điện Kremlin.
Không bàn đến các lực lượng Nga thậm chí còn không kiểm soát hoàn toàn các vùng lãnh thổ mà Putin cho treo cờ Nga. Không bàn đến “các cuộc trưng cầu dân ý” dàn dựng trắng trợn của Nga – người ta phải bỏ phiếu trước họng súng. Không bàn đến sự thật rằng, số người trốn chạy khỏi Nga hiện nay còn nhiều hơn con số 300,000 quân lính bổ sung được “huy động một phần” để hỗ trợ cho nỗ lực chiến tranh của Putin. Và cũng không cần phải nói, các lực lượng Nga đang rút lui ở nhiều vùng lãnh thổ họ mới giành được, như thành phố Lyman vừa được Ukraine giải phóng chưa đầy 24 giờ sau tuyên bố sáp nhập.
Những bài phát biểu khoa trương, màu mè của Putin để lại cho người ta nhiều dư âm khó chịu. Ông gọi phương Tây là những người theo chủ nghĩa Satan với “nhiều giới tính khác nhau,” kêu gọi thánh chiến chống lại các ‘ác nhân’ phương Tây. Cách Putin gọi Mỹ là những người theo chủ nghĩa tân thực dân nghe nó đạo đức giả tới nực cười bởi vì chính ông ta mới thực sự đang trong quá trình tái lập một đế chế.
Ông đề cập đến Catherine Đại Đế, tuyên bố miền nam Ukraine vẫn luôn thuộc về Nga, và sử dụng bừa bãi thuật ngữ đế quốc “Novorossiya” (Tân-Nga Novorossiya). Sự mở rộng của NATO, được cho là nguyên nhân gây ra cuộc khủng hoảng an ninh hiện hữu của Nga khiến họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đi xâm lược nước láng giềng, hầu như không được nhắc đến trong những câu từ sặc mùi bài ngoại của Putin.
Nhưng câu chuyện thực sự trong vở kịch giật gân mới nhất của Putin là ông ta đã đặt cược sự sống còn chính trị của mình vào “chiến thắng” trước Ukraine và phương Tây.
Điều quan trọng là hiện nay đã có những dấu hiệu cho thấy khả năng nắm giữ quyền lực của Putin đang bắt đầu lung lay, dù rằng ngày tàn của ông vẫn còn xa vời lắm.
Khủng hoảng nội bộ phát sinh từ các cuộc khủng hoảng hiện hữu
Những kẻ độc tài thường thất bại vì hay mải mê ‘vươn tay quá dài.’ Cho nên, nguồn căn sự lung lay quyền lực của Putin bắt nguồn từ chính những lựa chọn của ông ta. Ám ảnh với việc giành lại những gì ông tin là ‘vùng đất lịch sử’ của Nga và quyết tâm đổ lỗi cho phương Tây là hiện thân của suy đồi đạo đức toàn cầu, tự Putin đã tạo ra mối đe dọa cho bản thân mình.
Cuộc xâm lược Ukraine hoàn toàn là một thảm họa. Quân lính Nga đã biểu hiện như ‘quái thai’: đào tạo kém, lãnh đạo vô dụng, hủ bại và trang bị thì tồi tệ.
Điều này hiện đang trở thành một nguy cơ nội bộ mà truyền thông nhà nước Nga đang chật vật tìm lời lẽ để biện minh.
Những gì được rêu rao là chiến thắng lẫy lừng của Nga đã quá cũ kỹ, khiến cho họ sa lầy vào đó để rồi phải đối mặt với những cuộc thoái lui nhục nhã ê chề, buộc phe tuyên truyền của Điện Kremlin phải ‘chữa cháy’ tại chỗ. Nhưng những thất bại xoay vòng mà họ gọi là những thất bại tạm thời thì có thể để lại hậu quả về sau. Và việc tìm ai đó để đổ lỗi, từ những thuyết âm mưu về việc các lực lượng NATO kề vai chiến đấu với lính Ukraine, đến những lời chỉ trích gay gắt dành cho các tướng lĩnh ở chiến trường đã khiến Nga thất bại, cũng chỉ là giải pháp tạm thời.
Rồi thì mọi chuyện sẽ trở nên rành rành rằng người-không-ai-được-phép-chỉ-trích, Vladimir Putin, chính là người chịu trách nhiệm cuối cùng cho những hỗn loạn.
Mặc nhiên, điều này vốn đã và đang xảy ra. Margarita Simonyan, Tổng biên tập của RT, đã đột ngột tách mình ra khỏi chính trường, một mực tuyên bố rằng bà không có chút quyền lực chính trị nào.
Khi những phát ngôn nhân trung thành bắt đầu tỏ ra mất thiện cảm, đó cũng là lúc những kẻ độc tài phải lo lắng.
Putin đã bị buộc phải từ bỏ trung tâm chính trị
Bí ẩn của Putin và chủ nghĩa Putinism là ông ta chưa bao giờ thực sự đưa ra tầm nhìn chỉ đạo cho nước Nga, dù Putin thực sự là nhà lãnh đạo của Điện Kremlin phục vụ lâu nhất kể từ thời Stalin. Ông ta có xu hướng né tránh xác định lập trường, quan điểm cụ thể và thậm chí còn không phải là thành viên của United Russia, đảng được tạo ra để đại diện cho quyền lợi của Putin trong Quốc Hội Nga.
Thay vào đó, Putin chủ trì một chính phủ độc tài tập trung, chơi chiêu bài chia-để-trị với các bè phái khác nhau ở Điện Kremlin, đồng thời đề cao bạn bè và thân hữu (dù thỉnh thoảng cũng hay thanh trừng họ). Thật vậy, Nga có một hệ thống thương lượng quan liêu giữa các Bộ cầm quyền và các cá nhân quyền lực, không hoàn toàn xa lạ với những gì chúng ta chứng kiến ở các nước phương Tây.
Nhưng ở Nga, sức mạnh của các dòng quyền lực theo chiều dọc có nghĩa là những tranh luận về các chính sách quan trọng không được giải quyết bằng các cuộc thảo luận, tranh cãi hay những thứ tương tự khác. Nói cho đúng, chúng được quyết định bởi ý chí của một cá nhân.
Điều này có hiệu quả rất tốt cho Putin trong quá khứ, cho phép ông ta thể hiện bộ mặt của một “trung tâm” chính trị, người có những lựa chọn làm dịu đi chủ nghĩa cực đoan của những người theo chủ nghĩa cộng sản và siêu quốc gia, đồng thời giúp ông tránh xa những vụn vặt chính trị. Nhưng giờ đây, những thất bại trên chiến trường đòi hỏi ông phải ‘mò’ về phe cực hữu. Mà phe cực hữu Nga chưa bao giờ hoàn toàn ủng hộ Putin, dù ông vẫn giữ được ảnh hưởng về mặt chính trị. Cánh hữu cũng không được nhân dân Nga ủng hộ nhiều, và nhiều nhà lãnh đạo của phe này thường bị mang ra chế giễu.
Do đó, Putin đang đặt cược vào khả năng lôi kéo lòng dân đối với mình. Đúng vậy, nền dân chủ phức tạp của Nga đảm bảo rằng ông ta sẽ không bị hạ bệ và mong muốn phản đối của công chúng thường ở mức thấp. Nhưng giờ đây, Putin có thể sẽ có những hành động thậm chí còn không được lòng dân hơn là việc trưng binh.
Những người chỉ trích ông, như nhà lãnh đạo Chechnya Ramzan Kadyrov, đã kêu gọi Putin ban bố thiết quân luật ở các vùng biên giới Nga và sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật chống lại Ukraine. Làm vậy sẽ không chỉ đẩy nhanh thất bại quân sự của Nga mà còn làm suy yếu quyền lực trong nước của Putin.
Đối mặt với thất bại tập thể: tế thần!
Trong quá khứ, Putin đã có thể thanh trừng ai đó mà không bị trừng phạt. Quân lính, các cơ quan an ninh và các nhà tài phiệt, ai khiến ông phật lòng đều sẽ ‘lãnh đủ.’
Nhưng những thất bại của Nga ở Ukraine không thể đổ tội lên đầu vài ông tướng tồi, hoặc thông tin không tốt từ cơ quan tình báo nước ngoài của Nga, SVR. Những thất bại này mang tính hệ thống, bộc lộ những sai sót trong tư duy chiến lược, hoạch định quân sự, quản lý kinh tế, phân tích tình báo và lãnh đạo chính trị của Nga.
Thất bại càng nhiều, thì ‘vật tế’ của Putin càng bị ít đi. Ông ta đã nhanh chóng thay thế các tướng lĩnh mới, và hiện đang ra lệnh trực tiếp cho các chỉ huy hiện trường, kể cả việc không cho phép rút lui và tái tập hợp.
Những đánh giá tình báo tự tin cho rằng người dân Ukraine sẽ chào đón quân xâm lược Nga là do Putin tự đọc tình hình, được công bố trong một bài diễn văn năm 2021. Lòng tự tin quá đà của Moscow vào chủ quyền của mình đã không thể bảo vệ các bộ phận quan trọng của nền kinh tế Nga trước các lệnh trừng phạt của phương Tây.
Và niềm tin của Putin rằng phương Tây sẽ ‘e dè’ khi đối mặt với vũ khí hạt nhân là của Nga dường như không những sai bét mà điều này còn giúp củng cố thêm quyết tâm của họ.
Tất nhiên, điều này không có nghĩa là Putin sẽ bị lật đổ vào ngày mai. Ông ta giữ quyền kiểm soát sâu và rộng đối với nhân dân cũng như giới tinh hoa Nga. Nhưng Putin đang ngày càng dễ bị tổn thương. Khi ra lệnh trưng binh cho cuộc chiến ở Ukraine, Putin đã tự phá vỡ ràng buộc của mình với nhân dân. Và khi cố gắng đổ hết tội lỗi lên đầu cấp dưới, ông ta đã khiến cho giới tinh hoa Nga có động cơ đoàn kết chống lại mình.
Để thấy rõ hơn vận mệnh chính trị của Putin đã thay đổi như thế nào, chỉ cần nhìn vào niềm tin mới của Ukraine – Tổng thống Volodymyr Zelenskyy. Sống sót sau cuộc tấn công của Nga vào tháng 2, Zelenskyy đang công khai kêu gọi thay đổi chế độ ở Nga.
Đáp lại yêu cầu Ukraine quay trở lại bàn thương lượng của Putin, Zelenskyy thẳng thừng tuyên bố “sẽ không có bất kỳ cuộc đàm phán nào với Nga chừng nào Putin còn là Tổng thống Liên bang Nga. Chúng tôi sẽ đàm phán với tân tổng thống.”
Hồi kết của Vladimir Putin? Có thể đến sớm hơn mong đợi.
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết của Matthew Sussex, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng, Australian National University, được đăng trên trang TheConversation.
Gửi ý kiến của bạn
