Caption: Một số chuyên gia giải thích về cách hoạt động hiệu quả của các kháng thể đơn dòng và ai có thể được hưởng lợi từ chúng (Nguồn: pixabay.com)
COVID-19 một lần nữa hoành hành khắp Hoa Kỳ, nhưng đã không còn nhuốm màu chết chóc như thuở ban đầu, một phần là do nhiều người đã có một số mức độ miễn dịch nhờ tiêm chủng hoặc đã bị nhiễm trước đó, nhưng cũng bởi vì chúng ta hiện đã có một kho công cụ để điều trị.
Các kháng thể đơn dòng (Monoclonal antibodies) là kháng thể đầu tiên xuất hiện, trước đó, chúng được coi là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại COVID-19. Khi đại dịch bùng phát, Cơ Quan Kiểm Soát Thực-Dược Phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã cấp phép cho 4 kháng thể đơn dòng để điều trị COVID-19 và một kháng thể đơn dòng để giúp ngăn ngừa bệnh ở những người không thể tiêm phòng.
Bác sĩ James Cutrell, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trung tâm Y tế UT Southwestern cho biết: “Các kháng thể đơn dòng sẽ tiếp tục vai trò của nó và có thể sẽ tiếp tục được cập nhật cho các biến thể mới.”
Tạp chí Time số mới đây đã đưa ra những điều cần biết về cách hoạt động hiệu quả của các kháng thể đơn dòng và ai có thể được hưởng lợi từ những kháng thể này.
Kháng thể đơn dòng là gì?
Khi vi rút SARS-CoV-2 xâm nhập vào cơ thể, nó sẽ xâm nhập vào các tế bào và sử dụng chúng để tự tái tạo. Các protein gai nhô ra từ bề mặt của vi rút hoạt động như một chiếc chìa khóa để mở khóa các tế bào đó.
Khi hệ thống miễn dịch xác định được mầm bệnh như SARS-CoV-2, nó bắt đầu tạo ra các kháng thể: các protein nhận biết và liên kết với các protein đặc trưng có trên vi rút. Các kháng thể liên kết với protein gai được gọi là kháng thể trung hòa (neutralizing antibodies), vì chúng có thể ngăn chặn SARS-CoV-2 xâm nhập vào tế bào và sao chép, để vô hiệu hóa vi rút.
Các kháng thể đơn dòng cũng giống như các kháng thể mà cơ thể tạo ra khi “nhìn thấy” SARS-CoV-2, chỉ là chúng được tạo ra trong phòng thí nghiệm để liên kết với các phần đặc trưng của protein gai.
Bác sĩ David T. Huang, giáo sư về y học chăm sóc lâm sàng và y học cấp cứu tại trường Y Pittsburgh giải thích: “Các kháng thể đơn dòng bắt chước hệ thống miễn dịch của chúng ta và ngăn chặn vi rút gây bệnh COVID-19 xâm nhập vào các tế bào của cơ thể ta.”
Khi chúng ta bị bệnh, vi rút sẽ bắt đầu xâm nhập vào hệ thống miễn dịch. Việc truyền các kháng thể đơn dòng vào máu thay vì phải đợi cho cơ thể tự tạo ra có thể giúp hệ thống miễn dịch bắt kịp và ngăn chặn vi rút trước khi nó tồn tại. Cutrell nói: “Các kháng thể đơn dòng thực sự là một chiến lược cốt lõi mà chúng tôi đã và đang sử dụng trong suốt đại dịch.”
Hầu hết các kháng thể đơn dòng không tồn tại lâu trong máu. Đó là lý do tại sao chúng chỉ phát huy tác dụng sau khi một người đã bị nhiễm bệnh. Nhưng có một loại kháng thể đơn dòng, được gọi là Evusheld (tixagevimab và cilgavimab) có thể tồn tại trong máu và bảo vệ thêm khoảng 6 tháng trước nguy cơ tiếp xúc với SARS-CoV-2. FDA khuyến nghị lựa chọn này cho những bệnh nhân không thể tiêm phòng do bị dị ứng với các thành phần của vắc xin hoặc bị suy giảm hệ thống miễn dịch nghiêm trọng đến mức không thể tiêm vắc xin.
Các kháng thể đơn dòng có còn hữu hiệu không?
Đầu đại dịch, 3 phương pháp điều trị kháng thể đơn dòng — bamlanivimab, casirivimab và imdevimab (được sử dụng cùng nhau), và sotrovimab — đã được chứng minh là làm giảm nguy cơ phải vào bệnh viện và tử vong do COVID-19. Nhưng biến thể Omicron có những đột biến ở protein gai khiến nó có thể tránh né được 2 hai trong số ba kháng thể trên, chỉ có sotrovimab là giữ được khả năng chống lại biến thể.
Nhưng đến tháng 3 năm 2022, các biến thể con mới của Omicron đã ‘lên ngôi,’ và vào ngày 5 tháng 4, FDA thông báo rằng ngay cả sotrovimab cũng không còn hiệu quả nữa.
Tuy nhiên, vẫn có một lựa chọn. Vào tháng 2 năm 2022, FDA đã cho phép một kháng thể đơn dòng mới, bebtelovimab, được phát hiện có hiệu quả chống lại Omicron trong các thử nghiệm lâm sàng nhỏ. Cho đến nay, một nghiên cứu về các đĩa petri cho thấy rằng bebtelovimab cũng có hiệu quả chống lại các biến thể con của Omicron mới hơn là BA.2.12.1, BA.4 và BA.5, nhưng không rõ nó sẽ hoạt động như thế nào đối với các biến thể khác và biến thể con trong tương lai.
Evusheld, sự kết hợp kháng thể được sử dụng để ngăn ngừa thay vì điều trị, dường như vẫn có tác dụng bảo vệ, nhưng mọi người có thể cần tiêm thêm vắc xin.
Cutrell nói: “Gót chân Achilles (khuyết điểm chết người) của các kháng thể đơn dòng là hầu hết chúng đều nhắm mục tiêu đến cùng một phần của vi rút - protein gai - để giúp ngăn chặn sự xâm nhập vào tế bào. Mà cái phần gai đó đã bị đột biến theo từng biến thể.”
Có nên dùng Paxlovid hay kháng thể đơn dòng hay không?
Hướng Dẫn Điều Trị của NIH khuyến nghị Paxlovid là lựa chọn hàng đầu cho những bệnh nhân không cần vào bệnh viện nhưng có nguy cơ cao bị bệnh nặng khi nhiễm COVID-19. Nếu thuốc không có sẵn hoặc người đó không thể sử dụng vì lý do nào đó, họ nên được điều trị bằng một loại thuốc điều trị vi rút khác là remdesivir. Nếu remdesivir cũng không thích hợp, thì họ khuyến nghị điều trị bằng kháng thể bebtelovimab.
Thuốc điều trị vi-rút Paxlovid, ngăn chặn sự tiến triển của bệnh bằng cách chặn một chất men enzyme mà vi rút cần để tái tạo trong cơ thể, đã được cấp phép vào tháng 12 năm 2021. Khi những bệnh nhân có nguy cơ cao dùng thuốc trong vòng 3 ngày kể từ khi có các triệu chứng đầu tiên, tỷ lệ phải vào bệnh viện và tử vong giảm tới 89%.
Vì là loại thuốc có bán từ hiệu thuốc gần nhà, nên người bệnh dễ có thuốc Paxlovid hơn các kháng thể đơn dòng. Nhưng thuốc điều trị vi rút cũng có một số khuyết điểm: nó tương tác với nhiều loại thuốc, bao gồm một số loại thuốc chống tăng huyết áp, thuốc tim mạch và thuốc tâm thần. Nếu bệnh nhân đang phải sử dụng một loại thuốc có tương tác với Paxlovid, bác sĩ có thể đề nghị một loại thuốc điều trị khác hoặc kháng thể đơn dòng để thay thế.
Cũng có thể các khuyến nghị sẽ thay đổi, khi các báo cáo xuất hiện về “tái nhiễm” ở những bệnh nhân sử dụng Paxlovid – người bệnh đã hoàn thành xong một đợt điều trị, xét nghiệm âm tính nhưng rồi lại cho kết quả dương tính ngay sau đó. Cho đến nay, CDC nói rằng tái nhiễm không gây ra bệnh nặng.
Các thử nghiệm lâm sàng vẫn chưa thử nghiệm lựa chọn sử dụng đồng thời cả Paxlovid và kháng thể đơn dòng.
COVID-19 sẽ tiến hóa để qua mặt bebtelovimab?
Huang nói: “Nếu có một điều mà COVID-19 đã làm được, thì đó là dạy cho chúng ta sự khiêm tốn.” Điều quan trọng là các nhà nghiên cứu phải tiếp tục thường xuyên kiểm tra hiệu quả của các kháng thể đơn dòng đối với các biến thể mới. Các nhà khoa học cũng sẽ cần tiếp tục phát triển các phiên bản mới của phương pháp điều trị để theo kịp sự tiến hóa của vi rút. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh, “Điều quan trọng nhất là tiêm phòng và các mũi tăng cường, và thực hiện các biện pháp phòng ngừa hợp lý. Các kháng thể đơn dòng và paxlovid cũng quan trọng đó, nhưng là thứ yếu mà thôi.”
Gửi ý kiến của bạn
