Bill Traylor: Sinh Ra Là Nô Lệ, Tự Học, Trở Thành Nghệ Sĩ Vĩ Đại

Bill Traylor đã có cuộc đời trọn vẹn trước khi ông được sinh ra như một nghệ sĩ. Khi sinh ra đời tại một đồn điền trồng bông ở Alabama vào năm 1853 ông đã là một nô lệ và đã sống cả đời như một nông dân trong bán kính 40 dặm của Montgomery, chỉ những năm 80 tuổi của cuộc đời, ông, vô gia cư và cô độc, ngồi một mình nơi ngả tư nhộn nhịp trong xóm người da đen biệt lập của thủ phủ tiểu bang và bắt đầu vẽ, theo báo The Guardian số ra ngày 15 tháng 4 năm 2021.

Qua các mảnh giấy bìa cứng bị quăng bỏ - những nắp hộp kẹo, quảng cáo trên cửa sổ cũ – gợi lại những ký ức từ những ngày ở nông trại của ông và các cảnh quang của thành phố thay đổi nhanh chóng chung quanh ông. Hơn một ngàn tác phẩm nghệ thuật tối giản, ấn tượng chảy ra từ đôi tay của ông trong 3 năm từ 1939 tới 1942, một kho tàng phong phú chứa đựng phần quan trọng của những bức vẽ và bức tranh bởi một người nô lệ khi mới sinh ra đời.

Cuốn phim mới Bill Traylor: Chasing Ghosts [Đuổi Ma] giới thiệu với khán giả khắp nơi về một trong những nghệ sĩ người Mỹ quan trọng nhất của thế kỷ 20, người có cuộc đời đã trải qua thời nô lệ, Tái Cấu Trúc, sự chia cách Jim Crow, Đại Di Cư và những náo động đi theo sự trỗi dậy xã hội và chính trị. Nhưng nhà phê bình nghệ thuật Roberta Smith tuyên bố trong phim, Traylor “có thể là nhà nghệ sĩ vĩ đại nhất mà bạn chưa bao giờ nghe nói tới.”

Nhà làm phim Jeffrey Wolf nhớ rất rõ lần đầu tiên khám phá tác phẩm của Traylor, chỉ trước cuộc triển lãm mang tính bước ngoặc năm 1982 với chủ đề Black Folk Art in America, 1930-1980 [Nghệ Thuật Dân Gian Da Đen Ở Mỹ Từ Năm 1930 Đến 1980], tại Phòng Tranh Corcoran ở Thủ Đô Hoa Thịnh Đốn. “Lúc đó, họ đang mở các tác phẩm của Bill Traylor được gói lại, và đó là lần đầu tiên tôi nhìn thấy chúng, đặt trên nền nhà trước khi được treo lên,” theo Wolf kể lại với báo The Guardian. “Chúng làm chấn động tôi. Tôi mới chỉ ở độ tuổi 20, và chúng có ảnh hưởng đến tôi không bao giờ mất đi.”

Cuốn phim mất gần một thập niên từ lúc khởi đầu cho đến khi hoàn tất, và một trong những thách thức chính là tìm kiếm. “Các tài liệu không được giữ lại tốt lắm, đặc biệt đối với người nghèo, da đen, bần cùng lúc đó,” theo Wolf, người vào năm 2008 đã thực hiện cuốn phim tài liệu về nhà nghệ sĩ điếc, tự học cùa thế kỷ 10 James Castle. “Chúng tôi thực sự phải đào sâu.”

Nhưng nhà làm phim Sam Pollard, người đã đạo diễn phim MLK/FBI trong năm nay và giám đốc sản xuất phim Chasing Ghosts, tin rằng phim tài liệu của Wolf ra đời đúng lúc. “Nước Mỹ, có sự thức tỉnh về những cái chết của những người đàn ông và phụ nữ da đen trong tay cảnh sát và khái niệm rằng lịch sử về sự kỳ thị của đất nước này đã nhúng sâu,” theo ông phát biểu. “Đây đến lượt Jeff với cuốn phim về nhà nghệ sĩ là người sống chủ yếu qua tất cả những thời kỳ khác nhau này và cũng đã sống ở một nơi trở thành trung tâm của thay đổi chính trong các lãnh vực dân quyền với cuộc tẩy chay xe buýt Montgomery. Jeff đã tạo ra cuốn phim nói về quá khứ mà cũng đang là hiện tại.”

 Và nó rọi sáng vào thời kỳ Tái Cấu Trúc bị bỏ qua: Nghệ thuật của Traylor là tác phẩm độc nhất được làm ra bởi nhà nghệ sĩ da đen của thời đại của ông còn tồn tại. “Ông ấy là nhà biên niên sử,” theoWolf nói. “Ông ấy đang kể chuyện về thời đại của mình. Và ông ấy cũng là nhà phê bình xã hội về cuộc sống của người Mỹ gốc Phi Châu, và sự tồn tại của tác phẩm cũng đã giữ cho thế giới người Mỹ gốc Phi Châu sống còn.”

Chưa từng học đọc hay viết, Traylor đã sáng chế ra ngôn ngữ nhìn bằng mắt của chính ông bắt rễ không chỉ trong ký ức cá nhân ông mà cũng trong các lối dân gian của văn hóa người Mỹ gốc Phi Châu vào lúc đó: Ca hát và kể chuyện, sống còn và chữa trị. “Ông ấy đã vẽ xuống toàn bộ lịch sử truyền khẩu này vào ngôn ngữ tiện lợi cho ông, mà là ngôn ngữ của hình ảnh,” theo người phụ trách nghệ thuật dân gian Smithsonian là Leslie Umberger phát biểu trong phim.

Đa phần tác phẩm của ông vẽ xiên, có lẽ bởi vì nó phải là: nó là cực kỳ nguy hiểm đối với người Mỹ gốc Phi Châu tại miền nam Jim Crow để bày tỏ một cách ngay thẳng bất cứ quan điểm nào. Một phần của thế hệ đầu tiên của người da đen trở thành các công dân Mỹ, ông được nuôi dưỡng trong quận Lowndes “Gió Tanh Mưa Máu,” khét tiếng vì bạo động được gây ra bởi người da trắng chống lại những người hàng xóm da đen là những người tìm cách thực thi các quyền và tự do hợp pháp của họ sau nội chiến. Nhưng bằng việc sử dụng chủ nghĩa tượng trưng, ngụ ngôn và trừu tượng, ông đã có thể giải quyết các vấn đề từ đọc chữ tới viết chữ.

Chính Traylor giống như một nhân vật bí ẩn – có rất ít hình ảnh về sự có mặt của ông, và nhiều khoảng trống vẫn còn trong tiểu sử của ông – nhưng cuốn phim cố gắng làm thành một người đàn ông đầy đủ. Kết hôn 3 lần và là người cha của khoảng 15 đứa con, Traylor là, theo chữ nghĩa của Wolf, có lúc “nghị lực, dâm dục, sôi nổi và tháo vát, với khả năng đưa những ý tưởng lớn vào không gian nhỏ. [Cuốn phim] cho thấy một cuộc đời trọn vẹn -- ông ấy không vẹn toàn.”

Chasing Ghosts cũng đặt vào hoàn cảnh của cuộc đời và tác phẩm của Traylor trong bối cảnh lịch sử vào thời đại và nơi chốn đó. “Montgomery là nơi có rất nhiều lịch sử tốt và lịch sử xấu,” theo Wolf, người đã bỏ ra 7 năm để thực hiện cuốn phim đi tới đi lui giữa miền nam và nhà của ông ở Thành Phố New York. “Miền nam nhiều phức tạp hơn cái vẻ bề ngoài của nó. Tôi là người Do Thái da trắng miền bắc, nhưng tôi phát hiện ra nền tảng chung để nhiều người thích thú. Tôi muốn gặp gỡ những người khuynh hữu nhất, nhưng khi đển để giúp tôi tìm cánh đồng trồng bông mà tôi có thể quay phim, họ tận lực để giúp.”

Ngoài các bức ảnh lưu trữ và cảnh quay và phối cảnh từ các nghệ sĩ đương đại, người giám tuyển, học giả và hậu duệ của Traylor, bộ phim sử dụng các đoạn trích của khiêu vũ, thơ và văn xuôi để nhấn mạnh các chủ đề trong cuộc sống và công việc của ông ấy, và âm nhạc thời kỳ nhấn mạnh các tác phẩm nghệ thuật màu sắc, động lực so sánh với nhạc blues và jazz. Người khiêu vũ nổi tiếng Jason Samuels Smith được giao nhiệm vụ chuyển các tác phẩm nghệ thuật của Traylor sang khiêu vũ và các bản vẽ và bức tranh với cánh tay và chân của các nhân vật akimbo được lồng ghép nhịp nhàng với vũ điệu của Smith để tạo ra hiệu quả rực rỡ. “Tôi cho ông ấy thấy tác phẩm của Traylor, và ông nghĩ ra các tư thế từ những bức tranh vẽ,” theo Wolf nói. “Rồi vào một đêm rất nóng và một sân khấu rất nóng, ông ấy chỉ nhảy cái mông của ông.”

Dù cuộc triển lãm lớn lần đầu của tác phẩm của Traylor đã không được thấy cho đến 30 năm sau ông từ trần vào năm 1949, ông hiện được xem như là một trong số những nghệ sĩ tự học vĩ đại nhất của Mỹ. Cuộc triển lãm Smithsonian năm 2018 đột phá là sự nhìn lại quá khứ lớn đầu tiên được tổ chức từ trước tới giờ đối với nhà nghệ sĩ sinh ra trong chế độ nô lệ. Năm ngoái một trong những tác phẩm của Traylor, món quà từ Steven Spielberg cho Alice Walker, được bán đấu giá với giá cao kỷ lục.

Các học giả tiếp tục nghiên cứu tác phẩm của ông, và đài tưởng niệm và viện bảo tàng đã mở tại Montgomery trong năm 2018, chỉ cách nhà cũ của Traylor vài khúc đường.