Một thi thể được quấn giấy nhựa đã được lấy ra từ xe đông đá được các nhân viên y tế mang dụng cụ bảo vệ cá nhân đẩy đi tại Bệnh Viện Brooklyn tại Thành Phố New York.(nguồn: www.aljazeera.com)
Bằng sự chuyên nghiệp về phân tích, Ron Fricker, Giáo Sư Về Phân Tích và Phó Trưởng Khoa về Nhân Viên Vụ và Hành Chánh tại Đại Học Virginia Tech, sẽ đưa ra những con số, những mô hình và phương pháp giúp chúng ta hiểu về số người Mỹ thiệt mạng vì Covid-19 tính đến nay so với các nguyên nhân gây tử vong khác. Việt Báo xin đăng bản dịch Việt của Thụy Âm từ nguyên bản tiếng Anh được đăng trong trang mạng www.theconversation.com hôm 10 tháng 7 năm 2020 để cống hiến cho độc giả tường lãm.
*******
Các thống kê mới nhất, tính tới ngày 10 tháng 7 năm 2020, cho thấy số người chết vì Covid-19 tại Hoa Kỳ dưới 1,000 mỗi ngày trên toàn quốc, là giảm từ cao điểm trung bình 2,000 tử vong mỗi ngày trong tháng 4. Tuy nhiên, các trường hợp bị lây bệnh một lần nữa lại gia tăng rất đáng kể, là mối lo khi nó có thể cho thấy rằng những gia tăng mạnh trong tử vong do Covid-19 gây ra có thể tiếp diễn. Làm sao so sánh những con số tử vong này với các nguyên nhân khác? Ron Fricker, phân tích gia và chuyên gia quan sát bệnh tật từ Virginia Tech, giải thích làm sao để hiểu mức độ của các tử vong từ Covid-19.
Là chuyên gia quan sát bệnh tật, dụng cụ nào bạn có để hiểu những cái chết gây ra bởi một chứng bệnh?
Quan sát bệnh là tiến trình mà qua đó chúng ta cố gắng để hiểu tỉ lệ mắc bệnh và sự cường thịnh của bệnh trên khắp quốc gia, thường với mục đích đặc biệt tìm hiểu những gia tăng trong tỉ lệ mắc bệnh. Sự thách thức là việc tách tín hiệu ra khỏi nhiễu loạn, tôi muốn nói việc cố gắng để phân biệt sự gia tăng trong tỉ lệ mắc bệnh (tín hiệu) với sự chao đảo từ ngày này qua ngày khác trong bệnh đó (sự nhiễu loạn). Hy vọng là để xác định bất cứ sự gia tăng nào càng nhanh càng tối để các chuyên gia y khoa và sức khỏe công cộng có thể can thiệp và cố gắng giảm thiểu các hiệu quả của bệnh lên công chúng.
Phương tiện quan trọng trong nỗ lực này là tài liệu. Tài liệu bệnh thường được thu thập và tổng hợp bởi các cơ quan sức khỏe công chúng địa phương và tiểu bang và các Trung Tâm Kiểm Soát và Ngăn Ngừa Bệnh Tật (CDC) từ tài liệu được phúc trình bởi các bác sĩ và các cơ quan y tế. Các hệ thống quan sát sẽ sử dụng tài liệu này và nhiều phép tính để cố gắng tìm ra tín hiệu giữa sự nhiễu loạn.
Lúc đầu, nhiều người chỉ ra rằng bệnh cúm có hàng chục ngàn tử vong một năm, và như thế Covid-19 đã có vẻ không tệ lắm. Điều gì sai với sự so sánh đó?
CDC phỏng đoán con số trung bình của tử vong liên quan đến cúm kể từ năm 2010-11 là khoảng 36,000 mỗi năm. Điều này khác với mức thấp 12,000 người chết trong năm 2011-12 tới mức cao 61,000 người chết trong năm 2017-18. Như thế, con số tử vong COVID-19 tính tới nay là nhiều gấp 4 lần con số trung bình hàng năm của số tử vong liên quan đến cúm trong thập niên qua; nó lớn gấp 10 lần khi so sánh với số người chết do mùa cúm năm 2010-11 nhưng chỉ khoảng gấp hai so với năm 2017-18.
Để làm cho sự so sánh này công bình, lưu ý rằng bệnh cúm theo mùa xảy ra nhiều nhất trong vài tháng, thường là cuối mùa thu và đầu mùa đông. Vậy, khoảng thời gian là gần như tương đương, với tử vong nhiều nhất liên quan đến Covid-19 đang xảy ra kể từ cuối tháng 3. Tuy nhiên, Covid-19 không xuất hiện theo mùa, và số tử vong là sự đo lường chậm chạm bởi vì thời gian từ lúc bị nhiễm bệnh cho đến khi chết là nhiều tuần nếu không muốn nói là nhiều tháng, do đó bội số trong đoạn trước sẽ lớn hơn vào cuối năm.
Hơn nữa, trong khi tỉ lệ tử vong đã và đang giảm từ cao điểm hơn 2,700 vào ngày 21 tháng 4 năm 2020, Hoa Kỳ hiện trung bình chỉ dưới 1,000 người chết mỗi ngày tính tới ngày 10 tháng 7, và đã gia tăng mạnh trong các trường hợp bị nhiễm bệnh về sau này, chúng ta nên dự kiến tỉ lệ tử vong sẽ gia tăng hơn nữa. Thí dụ, mô hình IHME của Đại Học Washington gần đây tiên đoán hơn 208,000 tử vong liên quan đến Covid-19 vào ngày 1 tháng 11.
Như thế, dù bằng bất cứ so sanh nào, tỉ lệ tử vong Covid-19 là cao hơn nhiều tỉ lệ tử vong bệnh cúm theo mùa.
Một số so sánh nào có thể cung cấp một số bối cảnh trong việc hiểu phạm vi tử vong được gây ra bởi Covid-19?
Cho đến khi viết bài này, hơn 130,000 người đã thiệt mạng vì Covid-19, và tổng số có thể tăng lên tới 200,000 hay nhiều hơn nữa vào mùa thu năm nay. Những con số đó là rất lớn, chúng thật khó mà nắm bắt.
Vận động trường Michigan Stadium tại Ann Arbor là sân chơi bóng bầu dục lớn nhất tại Hoa Kỳ. Nó có sức chứa 107,420 người, vì thế không có sân chơi bóng dầu dục nào tại Mỹ lớn đủ để chứa người đã thiệt mạng vì Covid-19 tính đến nay. Vào thời điểm mùa chơi thể thao đến, cho rằng chúng ta có mùa đấu banh bầu dục trong năm nay, con số tử vong vì Covid-19 sẽ vượt xa khả năng chứa người của sân vận động Rose và Cotton cộng lại.
Tiểu bang Wyoming có dân số chưa tới 600,000 người, vì vậy nó tương đương với 1/5 người trong tiểu bang chết trong 4 tháng qua. Vào mùa thu, tổng số người chết vì Covid-19 sẽ tương đương 1/3 dân số Wyoming chết.
Dân số của Grand Rapids tại Michigan; Huntsville tại Alabama; và Salt Lake City tại Utah mỗi nơi chỉ hơn 200,000. Hãy tưởng tượng nếu bất cứ một trong các thành phố đó chết trong 6 tháng. Đó là những gì Covid-19 có thể trông như vậy vào mùa thu này.
Những người dân TQ trùm cả người trong các bao nhựa khi họ đi bộ bên ngoài nhà ga xe lửa tại Thượng Hải. (nguồn: www.weforum.org)
Làm sao so sánh số tử vong của Covid-19 với những bệnh kinh niên như ung thư hay bệnh tim?
Ngày nay, Covid-19 xếp hạng thứ 6 về nguyên nhân dẫn tới tử vong tại Hoa Kỳ, theo sau bệnh tim, ung thư, tai nạn xe cộ, các bệnh hô hấp mãn tính và tai biến mạch máu não. Bệnh tim là nguyên nhân dẫn đầu tử vong, với hơn 647,000 người Mỹ chết mỗi năm vì bệnh này. Bệnh Alzheimer’s, lúc trước là nguyên nhân thứ 6 của tử vong, giết hơn 121,000 người mỗi năm. Nếu mô hình IHME của Đại Học Washington tiên đoán gần đây về tử vong liên quan đến Covid-19 sẽ xảy ra, thì Covid-19 sẽ là nguyên nhân thứ 3 dẫn đến tử vong tại Hoa Kỳ vào cuối năm nay.
Hội Ung Thư Người Mỹ phỏng đoán rằng trong năm 2020 sẽ có khoảng 1.8 triệu trường hợp bị ung thư mới được chẩn đoán và 606,520 người chết vì ung thư tại Hoa Kỳ. Ung thư phổi được phỏng đoán sẽ giết chết khoảng 135,000 người tại Hoa Kỳ trong năm 2020, như thế số tử vong vì Covid-19 hiện tương đương và sắp qua mặt số người chết vì ung thư phổi. Do vậy số tử vong vì Covid-19 đang xảy ra ở mức gấp ba lần tỉ lệ của tử vong do ung thư phổi.
Đâu là một số sự so sánh theo lịch sử mà bạn nghĩ là hữu ích trong việc hiểu về phạm vi tử vong từ Covid-19?
Đại dịch cúm năm 1918 là tương đương trong vài cách đối với đại dịch hiện nay và sai biệt trong nhiều cách khác. Điểm khác biệt chính là tuổi tác góp phần vào cái chết, nơi mà Covid-19 được tập trung trong số những người già trong khi đại dịch năm 1918 đã ảnh hưởng mọi lứa tuổi. Trong tiểu bang Virginia của tôi, chỉ 8% người dân đã chết trong đại dịch năm 1918 ở độ tuổi hơn 50, so với hơn 97% đối với Covid-19.
Cơ quan CDC phỏng đoán rằng đại dịch năm 1918 làm cho 675,000 người chết tại Mỹ, như thế là hơn 5 lần so với có số tử vong hiện nay từ Covid-19. Vào tháng 10 năm 1918, tháng tồi tệ nhất đối với đại dịch cúm, khoảng 195,000 người thiệt mạng – nhiều hơn tất cả người chết tính đến nay từ Covid-19.
Như với bất cứ sự so sánh theo lịch sử nào, cũng có những hạn chế quan trọng. Trong trường hợp này, đại dịch cúm đã bắt đầu vào đầu năm 1918 và tiếp tục kéo dài sang năm 1919, trong khi tử vong từ Covid-19 là khoảng 1/3 thời gian một năm (tháng 3 tới tháng 6). Tuy nhiên, bây giờ dân số của Hoa Kỳ nhiều gấp ba lần dân số hồi năm 1918. Có hai yếu tố “bị loại bỏ,” và vì vậy hợp lý để nghĩ về đại dịch năm 1918 tồi tệ hơn gấp 5 lần Covid-19, ít nhất cho đến nay.
So sánh với các cuộc chiến tranh trong quá khứ, Hoa Kỳ hiện có số tử vong từ Covid-19 nhiều hơn tất cả số tử vong liên quan đến chiến tranh trong tất cả các cuộc chiến kể từ Chiến Tranh Triều Tiên, gồm Chiến Tranh Việt Nam và Chiến Dịch Bão Sa Mạc. Trong Thế Chiến Thứ Hai, có 291,557 tử vong trên trận địa. Như thế số người đã chết vì Covid-19 cho đến nay là khoảng 45% số tử vong trong Thế Chiến Thứ Hai. Vào mùa thu, nó có thể hơn 70%.
Cuối cùng, nên nhớ rằng con số tử vong được xác định và có thể từ Covid-19 tại Thành Phố New York (23,247 tính tới ngày 10 tháng 7 năm 2020) là nhiều gấp 8 lần những người đã chết trong vụ tấn công khủng bố ngày 11 tháng 9 (2,753 người).
Gửi ý kiến của bạn
