TẠI TRUNG ĐÔNG VÀ CHÂU Á
Khi lãnh tụ của Taliban, Mullah Akhtar Mansour, vượt biên giới từ Iran qua Pakistan ngày 21 tháng 5 trong một chiếc xe du lịch Toyota màu trắng móp méo, cũng là lúc Tổng Thống Barack Obama ở Washington đang bận chuẩn bị cho chuyến đi kéo dài trong một tuần lễ đến Việt Nam và Nhật Bản. Nhưng Tổng Thống đã lên kế hoạch từ trước. Mấy ngày trước đấy ông đã chấp thuận việc tiêu diệt Mansour, và khi Ngũ Giác Đài thông báo cho ông biết sắp tiến hành công việc đó, ông khỏi cần phải bận tâm: một máy bay không người lái đã tấn công thiêu hủy chiếc Toyota, giết chết Mansour và tùy tùng. Mấy giờ sau Obama đáp chiếc Air Force One lên đường đi Hà Nội.
Đối với Obama, đã có sự tiến bộ trong việc loại trừ một cách dễ dàng một lãnh tụ của kẻ thù lâu đời. Trong suốt thời gian tại chức, Obama đã nỗ lực chuyển đổi sự quan tâm của Hoa Kỳ từ mối đe dọa của tổ chức Thánh Chiến Hồi Giáo (Jihadist) khủng bố qua việc đối phó với thách thức của một nước Trung Hoa đang trổi dậy, chuyển từ Trung Đông sang Viễn Đông. Nhưng Obama vẫn bị lôi kéo ra khỏi Châu Á, cho nên lẽ ra phải cấp thiết củng cố lực lượng của Hoa Kỳ tại đấy thì lại phải tiến hành ở nơi khác. Những chuyến đi nhằm thúc đẩy quan hệ đồng minh tại các nước Châu Á đành hủy bỏ. Thời gian và công sức đều phải dồn vào việc giải quyết những khủng hoảng kéo dài từ Afghanistan đến Bắc Phi.
Chỉ còn tám tháng tại chức, Obama đành phải miễn cưỡng chấp nhận một giải pháp khác. Nơi mà trước đó ông hy vọng chấm dứt chiến tranh như tại Iraq và Afghanistan, ông đã phải ngưng việc rút quân, và trang bị lại hàng ngàn quân Hoa Kỳ trú đóng ở đấy để chống lại Taliban và Nhà Nước Hồi Giáo (ISIS). Đồng thời, ông kết thúc những năm thi hành chính sách đứng đằng sau những cuộc đối đầu bằng cách đẩy mạnh nước Mỹ thành một cường quốc Thái Bình Dương hầu tạo thế cân bằng với Trung Quốc đang trồi dậy về cả quân sự lẫn kinh tế. Và ông nỗ lực lưu lại cho người kế nhiệm của ông di sản đó.
Không có chỉ dấu gì chứng tỏ rằng Obama muốn chiến đấu chống lại nhóm Thánh Chiến Hồi Giáo lâu dài hơn cuộc chiến đang diễn ra tại Afghanistan. Mười lăm năm sau khi cuộc chiến bùng nổ, và hai năm sau khi ông cam kết sẽ rút tất cả quân sĩ Hoa Kỳ trước khi ông rời Tòa Bạch Ốc, lực lượng Mỹ tại đấy là 9800 người. Trên danh nghĩa, họ giữ vai trò huấn luyện, nhưng thực chất hơn 4000 quân thuộc lực lượng đặc biệt được điều động đánh quân Taliban. Việc giết chết Mansour (giáo sĩ Mawlawi Haibatulla Akhundzada đã thay thế) càng chứng tỏ quyết tâm của ông. Husain Haqqani, cựu đại sứ Pakistan tại Hoa Kỳ, nói: “Taliban cứ tưởng được để yên, ta cũng tưởng quân Mỹ sẽ rút đi, nhưng điều đó sẽ không xẩy ra.”
Afghanistan có thể là một tiền đồn lâu dài nhất của Mỹ chống lại Thánh Chiến Hồi Giáo, nhưng đó sẽ không phải là mặt trận cuối cùng. Ngay khi ông đáp máy bay đi Hà Nội, Obama gọi Tổng Thống Iraq bàn tính việc lấy lại thành phố Fallujah bị quân ISIS chếm đóng – hai ngày sau trận đánh đã diễn ra. Hiện tại Mỹ có khoảng 5000 quân ở Iraq phụ trách huấn luyện quân chính phủ từ con số 275 quân mà Obama đã điều đến trở lại xứ sở này năm 2014. Đại sứ James Dobbins, cựu đặc sứ của Obama tại Afghanistan và Pakistan tuyên bố Hoa Kỳ đã nhận định rằng Iraq và Afghanistan là “một phần của thử thách lớn lao hơn mà chúng ta sẽ cần phải tham gia vào.”
Mặc cho mọi biến cố nói trên, ta hãy nhìn vào tấm ảnh của Tổng Thống, cổ thì không đeo cà vạt, tay áo xắn lên, ngồi trên cái ghế đẩu bằng nhựa ăn bún chả và uống bia với người đầu bếp nổi danh Anthony Bourdain trong một quán ăn ở Hà Nội, thì chuyện chống khủng bố dường như không phải lúc để Obama quan tâm tới. Trong một hội nghị vào Tháng Hai tại California với những nhà lãnh đạo Đông Nam Á, Obama tuyên bố: “Trong thời gian đầu tiên của nhiệm kỳ của tôi, tôi quyết định rằng Hoa Kỳ, với vị thế một quốc gia thuộc Thái Bình Dương, sẽ tái cân bằng chánh sách đối ngoại và đóng vai trò lâu dài và quan trong hơn tại Châu Á Thái Bình Dương.” Chuyến đi Việt Nam đúng là động thái mới đây nhất trong nỗ lực đó.
Obama không phải là vị Tổng Thống đầu tiên có quyết tâm hướng về Viễn Đông. Chiến lược Hoa Kỳ từ năm 1979 đã nhằm bao gồm Trung Quốc vào trong hệ thống toàn cầu về thương mại. Những quy tắc liên quan đến lãnh thổ được quy định bởi Hoa Kỳ và Đồng Minh sau Thế Chiến II. Nhưng khi Trung Quốc trở thành cường quốc lớn thứ hai về kinh tế và tiến hành bành trướng lãnh thổ, Obama lập tức xây dựng đối trọng về quân sự và kinh tế trong vùng liên hệ thông qua việc liên minh với những nước khác nhỏ hơn.
Việt Nam là một đối tác đang lên trong nỗ lực đó. Trong ngày thứ nhất tại Hà Nội, Obama tuyên bố dỡ bỏ cấm vận vũ khí đã thi hành từ khi cuộc chiến khởi sự vào năm 1960. Hà Nội, với tư cách sẽ là thành viên, thoả thuận tuân theo những điều kiện do Hoa Kỳ đặt ra cho hiệp ước đối tác thương mại gồm 12 nước xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà Obama hy vọng Quốc Hội phê chuẩn trong một khóa họp được tổ chức sau cuộc bầu cử vào Tháng 11. Và có tin rằng Việt Nam cho Hoa Kỳ sử dụng những căn cứ quân sự nhằm đối phó với sự bành trướng thế lực của Trung Quốc trên Biển Đông.
Obama với những tăng cường quân sự và triển vọng được Quốc Hội thông qua Hiệp Ước TPP có thể góp phần vào di sản mà ông muốn lưu lại về sau, đó là chánh sách đối ngoại của ông. Nhưng sự kiện ông tham chiến dù là một cách cầm chừng tại Iraq và Afghanistan cũng tỏ ra rằng những cuộc chiến đó sẽ ám ảnh những người kế vị ông cũng như đối với ông – rốt cục, Obama hiện tại là vị “Tổng Thống thời chiến” lâu dài nhất cùa xứ sở. Mặc dù những luận điệu cho rằng Hoa Kỳ đang suy thoái, sức mạnh quân sự và kinh tế của Mỹ khiến nước Mỹ trở thành một đồng minh được các nước khác tìm đến và cũng là một kẻ địch đáng sợ ở mọi nơi trên thế giới này. Bất kỳ người nào kế nhiệm Obama vào Tháng Giêng sắp tới, và bất kỳ chính sách đối ngoại của người đó là thế nào đi nữa, người đó cũng sẽ đương đầu với một thế giới đầy nghiệt ngã, phức tạp, và không thể né tránh được mà Obama đã dày công hình thành trong suốt tám năm trời.
Ngự Thuyết dịch
6/2016
.
.