Sáng thứ Sáu ngày 7 tháng Hai, cùng ngày tờ LA Times chọn hai vở
Opera chính nên xem là Broke Back Mountain và The Tale of Lady Thị Kính,
từ Orange County, chúng tôi một nhóm mười mấy người lái xe hẹn gặp
nhau ở phi trường LAX để cùng bay đến thành phố Bloomington, Indiana:
chỉ để đi xem Chuyện Bà Thị Kính do nhà soạn nhạc P.Q.Phan biên soạn.
Sáng sớm thứ Sáu, ai cũng mệt mỏi với công việc cả tuần và đầu óc
còn bận lo thu xếp công việc ngày thứ Sáu. Bước lên máy bay, ai đó đặt
câu hỏi, lần cuối cùng bạn đi xem ca nhạc kịch Opera là hồi nào? Mọi
người nhao nhao trả lời. Người bạn đặt câu hỏi kế tiếp, vậy lần
cuối cùng xem một vở Opera có câu chuyện Việt, do nhạc sĩ Việt soạn
nhạc kịch trên sân khấu Mỹ là hồi nào? Ai nấy đều im lặng, chẳng
còn ai thắc mắc vì sao mình dẹp mọi công việc để bay đến vùng trời
băng tuyết này nữa.
Đó là tinh thần của hàng trăm người Việt từ khắp nơi vào lúc khăn
gói lên đường đi đến Bloomington, Indiana để xem tận mắt vở ca nhạc
kịch The Tale of Lady Thị Kính. Đa số mọi người đều đã nghe và đọc
nhiều về công trình dàn dựng công phu cũng như đều quen thuộc với câu
chuyện Thị Kính. Nhóm chúng tôi may mắn hơn đã được nhạc sĩ P.Q.Phan
cho nghe trước một vài đoạn và được ông giải thích, giới thiệu nhân
vật cũng như chia xẻ suy tưởng của ông đằng sau câu chuyện và dòng
nhạc này vào tháng 12 khi ông có dịp về California. Chúng tôi đến
Indiana với nhiều kỳ vọng.
Đêm khai diễn đầu tiên vào lúc 8 giờ tối thứ Sáu, ngày 7 tháng Hai,
cả rạp chật kín người. Nhà hát Opera ở một khu vực ít người Việt
hôm nay dập dìu những tà áo dài đủ màu. Khán giả người Việt, người
Mỹ từ khắp nơi hội tụ về đây ngồi im nghe câu hát tụng niệm mở màn
Nam Mô A Di Đà Phật của Sư Cụ cất lên trên sân khấu nhà hát Indiana
University Opera House. Nhóm chúng tôi cùng nhau đi xem vào đêm thứ Bảy ngày
8 tháng Hai. Rạp hát chật kín. Từ phút đầu khi bức màn sân khấu
được kéo lên, 1500 khán giả đã dán chặt mắt vào bức phông mùa xuân
tranh Đông Hồ, để rồi sau đó liên tục bị cuốn hút theo từng dòng
nhạc, từng nhân vật.
Đám cưới mùa xuân.
Màn một mở đầu bằng cảnh mùa xuân với Thiện Sĩ trên đường đến nhà
Mãng Ông xin hỏi cưới Thị Kính. Và quan cảnh đám rước ngày xuân diễn
ra tươi vui đầy sắc màu. Dàn nhạc giao hưởng trên 60 người hoà điệu
cho dàn đồng ca từ các nhân vật tham dự đám cưới đồng thanh: “The love
of this union, it’s brisk like this spring air, in the name of Heaven and
earth, bless this eternal love.” Có những khúc hát xen kẽ tiếng Việt dù
toàn bộ các diễn viên ca kịch đều là người Mỹ: “Duyên phận của phụ
nữ, phụ thuộc vào chánh nam, vợ hiền phải theo chồng, tuân lời và
cần cụi ngày đêm”.
Chúng tôi ngồi gần cuối nhà hát, nên không chỉ được xem toàn cảnh mà
còn có thể quan sát mức độ hưởng ứng của khán thính giả, ai nấy
trông đều chú tâm ngồi lắng nghe. Lời nhạc, sắc phục, khung cảnh trên
sân khấu được trình bày giữ theo tinh thần Á Châu thời xưa, với nhân
vật Thị Kính giữ đúng sắc phục Việt. Hẳn nhiên có một vài chi tiết
có thể được điều chỉnh sao cho phù hợp văn hoá Việt hơn, như điệu bộ
của các nhân vật, màu sắc sân khấu, tuy nhiên một điều mà nhạc sĩ
P.Q.Phan đã thành công gần như tuyệt đối chính là phần âm nhạc, vừa
đậm nét nhạc Opera tây phương khiến người nghe liên tưởng đến nhạc
kịch Stravinsky, đồng thời phảng phất âm hưởng sâu lắng đậm nét hát
chèo, khiến khán giả người Việt tìm được âm thanh quen thuộc lý thú.
Đến cuối phần I khi Thị Mầu với bộ tóc đen và khuôn mặt Á Châu tinh
nghịch xuất hiện lên chùa dâng lễ thì không khí bỗng dưng thay đổi.
Hệt như trong tuồng chèo truyền thống, Thị Mầu là nhân vật thu hút
hớp hồn khán giả một cách dễ dàng, tự nhiên. Nàng vừa hát những
nốt nhạc cao vút vừa lẳng lơ nhảy múa đưa câu chuyện bước vào những
tình tiết tréo ngược. Cao điểm của vở nhạc kịch cũng bắt đầu từ
đây. Vào cuối Phần I, khán thính giả cũng như nhân vật Nô, hoàn toàn
bị Thị Mầu ra tay hớp hồn.
Lý trưởng và vợ.
Trong khi Phần I kết thúc với những màn sôi động trần tính giữa Thị
Mầu và Nô, thì phần II trở lại mở màn với khung cảnh yên tĩnh, thanh
tịnh với tiếng hát đầy tâm tình của Tiểu Kính Tâm (Thị Kính, nay đã
vào chùa tu hành). Tiếng tụng niệm của Tiểu Kính Tâm xen kẽ với
tiếng hát dầy dặn của Sư Cụ tụng niệm Nam Mô A Di Đà Phật đưa khán
thính giả trở lại với nhân vật chính và tâm tình của Thị Kính. Có
lẽ đây là một trong những đoạn ưng ý của nhà soạn nhạc, giai điệu
và hoà âm đưa người nghe trở về với thế giới âm thanh vừa trong sáng,
tha thiết, vừa ẩn chứa ngàn ngàn lớp lớp tâm tình, đưa khán thính
giả trở về với thế kỷ thứ 10 nơi người đàn bà sống dưới lăng kính
xã hội khắt khe, nơi Thị Kính rũ bỏ trần gian tìm bình an cho tâm
hồn: “My mind may be clear, and my soul light, but my fate is uncertain...”
Những màn kế tiếp lần lượt nối kết câu chuyện mang đầy chất kịch
tính, như các màn nhiều chuyện của Vợ Mõ và Lý Trưởng, màn xử án
Thị Mầu trước toàn bộ dân làng, cảnh Thị Mầu đem con bỏ trước cửa
chùa, và cảnh Thị Kính bồng con giữa chợ đầy thương tâm. Âm nhạc
cũng chuyển từ tính trong sáng, vui tươi đến những giai điệu nghiêm
túc, thiêng liêng hơn, cho thấy ý tứ sắp xếp của nhà soạn nhạc, đưa
khán thính giả leo lên từng bước một của tiến trình “thăng hoa”. Cuối
cùng cảnh Thị Kính Thăng Hoa trở thành Phật kết thúc vở nhạc kịch
bằng nốt nhạc nhân bản. Nhạc sĩ/nhà soạn nhạc kịch P.Q.Phan đã vẽ
cuộc đời của Thị Kính như một ví dụ cho thấy rằng một người đàn
bà bình thường sống vì mục đích cao cả có thể trở thành một biểu
tượng có ý nghĩa trong xã hội. Không thể chối bỏ ý nghĩa tôn giáo
trong sự thăng hoa của Thị Kính, nhưng vở opera cũng là bằng chứng cho
thấy rằng với tình thương, lòng độ lượng, sự kiên trì, một người
đàn bà cuối cùng có thể thăng hoa trở thành Phật, hay ai với Phật
tâm cũng có thể trở thành Phật.
The Tale of Lady Thị Kính kết thúc với hơn ngàn khán thính giả đồng
lượt đứng dậy vỗ tay không ngừng. Trên đường bay về Cali, chúng tôi
vẫn còn nghe âm hưởng Chuyện Bà Thị Kính và tiếng dàn cồng (chiêng)
văng vẳng, có lẽ tiếng tụng niệm Nam Mô A Di Đà Phật với âm điệu hát
chèo này sẽ ở lại mãi trong đầu. Đường về ngắn hơn với câu chuyện
về vở Opera Quan m Thị Kính nổ như pháo, mỗi người mỗi ý, phê bình,
khen ngợi... Đa số mọi người đều hài lòng và cảm nhận sự tuyệt
diệu của những nốt nhạc, giai điệu, âm hưởng. Một số phê bình về
sắc phục, điệu bộ và một vài đoạn có vẻ “tuồng”. Nhưng một điều
mà cả 14 người chúng tôi đều đồng ý là nhạc sĩ P.Q.Phan đã thành
công với những dòng nhạc hay tuyệt ngoài mức mong đợi. Tâm nguyện của
cả nhóm là vở Opera Chuyện Bà Thị Kính của P.Q.Phan sẽ cất cánh
thành một vở Opera được lưu diễn khắp nơi ở Hoa Kỳ và trên toàn thế
giới. Tại sao không? Cốt lõi chính là phần âm nhạc và tuần bản đã
đạt đến mức độ tuyệt vời. Mọi yếu tố còn lại đâu khó khăn gì mà
không theo đó “thăng hoa”.
**
Thị Kính thăng hoa thành Phật.
The Tale of Lady Thị Kính sẽ được tiếp tục trình diễn vào tối nay và
tối mai, ngày 14, 15 tháng 2 lúc 8 giờ tối tại Nhà Hát IU Opera.
CẢM TƯỞNG
Một vài cảm tưởng của khán giả sau khi xem The Tale of Lady Thị Kính:
“Lời đẹp, nhạc hay, ý sâu, cảnh đẹp, ….. một kinh nghiệm vô cùng thú
vị cho người xem The Tale of Lady Thị Kính.
Với người già, là một dịp thấy lại những giá trị nhân bản phổ
biến và vĩnh cửu đã từng là một phần chính yếu của đời mình. Với
người trẻ, là một dịp để dừng lại (trong vòng quay hỗn loạn của
cuộc sống hiện đại) và suy nghĩ (xét lại những điều tưởng chừng
nhỏ nhặt, thậm chí hũ lậu, của “thế giới cũ già nua.”)
Ước gì vở opera này, với hiệu ứng vừa dịu dàng vuốt ve vừa nhẹ
nhàng thức tỉnh của nó, được phổ biến không những ở Mỹ, mà còn ở
Việt Nam, quê hương của nó.”
Nhà giáo đã về hưu, 75
Cư ngụ tại San Jose, California
***
“Vở The Tale of Lady Thị Kính rất hay, dễ hiểu và câu chuyện gần gũi
với người Việt Nam mặc dù các diễn viên đều là người nước ngoài.
Các cảnh rất sống động, màu sắc sặc sỡ, đẹp và phù hợp với người
châu Á. Tôi rất hãnh diện có một nhà soạn nhạc người Việt Nam như
ông Phan Quang Phục. Hy vọng có nhiều nhà soạn nhạc như thế nữa và
nhiều vở opera tương tự trong tương lai.”
Ms. Ngoc-May BeaneKhán giả xem truyền trực tiếp trên mạng.
***
“Lấy một câu chuyện gần với dân gian Việt Nam chuyển tác thành một
hình thức nghệ thuật cao nhất của phương Tây, thật là một việc làm
táo bạo. Sự thành công ngay từ buổi diễn đầu tiên đã nói lên giá
trị của tác phẩm. Thành công của buổi diễn còn nhờ vào sự sáng
tạo linh hoạt của đạo diễn và những người cọng sự, giọng ca và tài
diễn xuất của các diễn viên. Nhờ tất cả các yếu tố đó, một phần
bản sắc của Việt Nam đã được đưa ra giới thiệu với thế giới bên
ngoài.
Xin cảm ơn và xin chúc mừng.”
(Khán giả xem truyền trực tiếp trên mạng ngày 7 và 8 tháng 2 năm
2014.)
*
Thị Mầu ve vãn Tiểu Kính Tâm.
Nhạc lời và nhạc cho dàn nhạc giao hưởng thật hay, đặc biệt là nhạc
lời. Bài song ca giữa Tiểu Kính Tâm và Sư Cụ (cuối cảnh 6) hay hớp
hồn. Tôi cũng mê phông cảnh, đơn giản nhưng có hiệu quả và sâu sắc.
Cảnh đi ăn xin ở chợ cũng thật kinh hãi. Tôi yêu thích tất cả mọi
thứ về vở opera The Tale of Lady Thị Kính. Ca sĩ giọng mezzo-soprano
đóng vai chính tuyệt vời. Giọng hát của cô như tiếng hát của thiên
thần!
(Khán giả xem truyền trực tiếp trên mạng ngày 7 tháng 2 năm 2014.)
Mr. Khôi Đặng
Composer, computer-person
San Jose, California
*
Xin chúc mừng! Tôi rất thích buổi trình diễn và vui mừng vì cuối
cùng cũng nghe được phần hòa nhạc với cả dàn nhạc. m nhạc [của The
Tale of Lady Thị Kính] phong phú và đa dạng tuyệt vời, và tôi đặc
biệt thích thú phần nhạc sống động của các nhạc cụ gõ. m nhạc
[của vở opera này] hòa hợp với cốt truyện Việt Nam, đồng thời nó
cũng làm nổi bật các truyền thống âm nhạc phương Tây. Đây không phải
là chuyện dễ làm chút nào. Nói tóm lại, tôi cho rằng vở opera hay
tuyệt và là một đóng góp đáng giá vào kho tàng các vở opera bài
bản của chúng ta.
C David Higgins
Bloomington, Indiana
*
Âm nhạc của The Tale of Lady Thị Kính hay đến nghẹt thở. Phần hòa
nhạc của dàn nhạc thoáng rộng như màn ảnh phim rộng, miêu tả sinh
động từng cảnh đặc sắc và từng nhân vật đặc sắc. Các điệu hát là
một sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa phong cách Verismo với kỹ thuật
hát bel canto điêu luyện. Tôi hy vọng rằng vở opera này sẽ trở thành
một phần thường được dùng trong các vở opera bài bản của chúng ta.
Caroline Dowd-Higgins
Author, Speaker and Media Host
Bloomington, Indiana