Bác sĩ Hans Sylye, người đã nghiên cứu rất nhiều về ảnh hưởng của stress đối với sức khỏe, có một so sánh như sau:
“Khi gặp một gã say rượu hùng hổ nhục mạ ta, nếu ta tỉnh bơ rảo bước bỏ qua thì mọi sự không sao. Nhưng nếu ta bực tức đáp lời, một cuộc đấu khẩu, thượng cẳng chân hạ cẳng tay sẽ xảy ra và ta có thể bị gã đó đả thương, kèm theo một số rối loạn trong cơ thể do phản ứng của ta gây ra. Nhịp tim sẽ nhanh hơn, huyết áp lên cao, hóa chất trong cơ thể mất cân bằng, tất cả có khả năng đưa tới bệnh tật.”
Hành động của gã say rượu là một thứ stress. Stress kích thích/ khiêu khích khách qua đường. Khách phản ứng lại với một số dấu hiệu.
Trong đời sống hàng ngày, những “tai bay vạ gió” tương tự như chàng say rượu là chuyện thường xảy ra cho mọi người.
Stress đã là đề tài cho nhiều nghiên cứu khoa học từ cả thế kỷ nay.
Năm 1920, nhà sinh học uy tín Hoa Kỳ Walter Cannon đã tả căng thẳng như là một đáp ứng: “chống cự hoặc bỏ chạy”, để bảo toàn sinh mệnh” - tả hay tẩu- (Fight or Flight). Bình thường thì phản ứng này giúp ta vượt qua khó khăn bằng sự gia tăng vài hóa chất trong cơ thể. Nhưng nếu stress xảy ra liên tục, hóa chất cao sẽ đưa tới nhiều tác dụng không tốt.
Rồi phải đợi tới năm 1956, danh từ Stress mới được Y sĩ Gia Nã Đại gốc Áo Hans H. Selye phổ biến trong quần chúng. Theo Selye, “Stress là một phản ứng không đặc biệt của cơ thể trước một đòi hỏi nào đó. Nó là một phần của đời sống con người.”
Nhà tâm lý học Mc Grath lại coi “stress như một sự mất thăng bằng giữa đòi hỏi và khả năng đáp ứng. Khi đáp ứng không thỏa đáng sẽ có hậu quả không tốt.”
Một tác giả khác, Richard Lazarus, cho “stress là một diễn tả chủ quan từ tâm trí, nên nó xuất hiện tùy theo cách nhìn của con người với sự việc.”
Nói một cách giản dị thì stress là đáp ứng của ta trước một khó khăn.
Vì thế, trước cùng một biến cố mà người này cho là căng thẳng thì người khác lại cho là bình thường. Chẳng khác gì miếng bí-tết tốt với người thiếu hồng cầu thì lại không tốt với người dị ứng với thịt bò. Hoặc việc tranh luận với bà vợ về bát canh cua quá mặn không có gì là stress. Nhựng sự tức giận, đập bàn đập ghế mới là stress.
Vào một thời điểm nào đó, chúng ta ai cũng có stress. Chẳng khác chi việc nào có ai mà thoát được cảm lạnh, nhức đầu. Nhưng cảm lạnh, nhức đầu không ở lại lâu. Còn stress có thể làm phiền ta cả tuần, cả tháng. Có khi lâu hơn và có thể hủy hoại ta.
Thực vậy, đối diện với stress, một số bộ phận của cơ thể sẽ có những phản ứng khác nhau:
1-Phản ứng tức thì
Trước một khiêu khích, một đe dọa khó khăn, cơ thể sẽ động viên nhiều nguồn tài nguyên về sức mạnh cũng như sự lanh lợi để đối phó.
-Tại hệ thần kinh trung ương, sự phán xét suy nghĩ cũng như trí nhớ gia tăng trong khi đó thì cảm giác về đau đớn giảm.
- Con ngươi của mắt mở rộng để thu nhận nhiều ánh sáng, nhìn rõ ràng hơn mọi sự vật xảy ra ở xung quanh.
- Hai lá phổi tăng cường nhịp thở để thu lượm nhiều oxy cho nhu cầu của các cơ quan và cơ bắp.
- Chất glycogen dự trữ ở gan được chuyển thành glucose, chất béo dự trữ được động viên để cung cấp năng lượng cho các đáp ứng của cơ thể.
- Trái tim tăng nhịp đập, bơm ra nhiều máu chứa dưỡng khí và glucose để tiếp sức cho các cơ quan sinh tử. Huyết áp hơi tăng. Máu sẽ được động viên nhiều hơn tới các bộ phận cần chiến đấu như cơ bắp và giảm đi ở các bộ phận không có vai trò chiến đấu, như dạ dày, ruột.
- Nang thượng thận sẽ tiết ra adrenaline để đối phó với phản ứng Đánh-hoặc-Chạy (fight-or-flight). Nếu đù sức thì ta chống cự tới cùng. Nếu cảm thấy chỉ có 2 phần thắng, 8 phần thua thì tốt hơn là “tẩu vi thượng sách”, để bảo toàn sức lực, tái phối trí lực lượng.
- Lò sản xuất hổng huyết cầu là lá lách sẽ tung ra nhiều tế bào máu để chuyên chở dưỡng khí và glucose cho các chiến sĩ đối đầu với stress.
- Bộ phận tiêu hóa như dạ dày, ruột tạm thời ngưng hoạt động để nhường máu với các chất dinh dưỡng cho các bắp thịt.
Ngay cả lông và tóc cũng tham dự cuộc tự vệ, biểu dương lực lượng bằng cách “xù lông, dựng tóc”, khiến cho cơ thể coi bộ như to lớn hơn, để hù đối phương, căng thẳng.
Trên đây là những phản ứng cấp kỳ, rất cần thiết để bảo vệ cơ thể. Chúng chấm dứt trong vòng vài ba phút, sau khi căng thẳng được giải quyết ổn thỏa. Mọi sinh hoạt, tâm trạng của con người trở lại bình thường như không có gì xảy ra. Đây cũng là lúc mà các đơn vị đã đứng ra đối phó với căng thẳng ổn định lại cơ cấu và phục hồi sinh lực.
2- Nếu stress cứ liên tục tái diễn hoặc kéo dài sẽ đưa tới nhiều ảnh hưởng bất lợi cho sức khỏe:
- Trí óc sẽ bị tổn thương vì tác dụng của quá nhiều các loại hormon glucocorticoid sản xuất từ nang thượng thận. Khả năng nhận xét giảm, trí nhớ rối loạn, tính tình cau có, dễ giận dữ, tâm trạng mệt mỏi, cơ thể suy nhược, có thể rơi vào vòng trầm cảm, lo lắng, hay khóc, mất ngủ, giảm khả năng làm việc, lạm dụng rượu, thuốc cấm.
- Huyết áp và nhịp tim thường trực lên cao khiến cho tim mệt mỏi, tính đàn hồi của mạch máu giảm đưa tới bệnh tim mạch.
- Dạ dày không có đủ máu nuôi dưỡng, sự tiêu hóa bị rối loạn, niêm mạc bao tử tổn thương, đưa tới loét bao tử, ăn không tiêu, giảm cân.
- Hệ miễn dịch suy yếu, sức đề kháng với các bệnh nhiễm giảm, dễ nhiễm trùng, cảm cúm.
- Stress cũng khiến cơ thể mập hơn vì chất béo được động viên để tăng năng lượng. Chúng sẽ tập trung nhiều ở vùng bụng, vùng mông, mặc dù các vùng khác vẫn mỏng manh.
Trong trường hợp trầm trọng, nạn nhân của stress có thể rơi vào một tâm bệnh gọi là Hội chứng Hậu Chấn Thương (Post Traumatic Stress Syndrome). Bệnh nhân sẽ sống trong tâm trạng bất ổn, có những ác mộng, những hồi tưởng lại kinh nghiệm đau thương trong quá khứ, sức khỏe tổng quát suy giảm.
Theo bác sĩ Pamela Peeke, Đại học Maryland, cơ thể con người không phải sinh ra để chịu đựng những căng thẳng mãn tính, đầy đọa trong những kỷ niệm xấu, những lo sợ và bực bội.
Mới đây, bác sĩ Yinong Young-Xu và các cộng sự viên tại Đại học Massachusett đã công bố kết quả nghiên cứu về ảnh hưởng của căng thẳng, lo âu đối với trái tim. Họ đã quan sát 516 bệnh nhân với động mạch vành bị thu hẹp vì cholesterol bám vào thành mạch máu, khiến sự nuôi dưỡng tim suy giảm, có nhiều nguy cơ bị cơn-đau-tim heart attack và tử vong.
Bệnh nhân được yêu cầu trả lời các câu hỏi liên quan tới tâm trạng như là có khó khăn về giấc ngủ, có cảm thấy lo sợ về bệnh tim, về đại tiện, tiêu hóa thực phẩm… Sau hơn ba năm theo dõi, các tác giả nhận thấy nhóm bệnh nhân ít lo âu hoặc giữ tâm trạng thư giãn thì cơn-đau-tim hoặc tử vong giảm tới 65%, ít hơn là những bệnh nhân luôn luôn lo âu, sợ hãi về căn bệnh của mình.
Từ kết quả đó, bác sĩ Young-Xu khuyên là nên giới hạn stress và nếu có lo âu, căng thẳng, nên đi điều trị để được sống trong khỏe mạnh. Theo ông, nếu chúng ta giảm thiểu được những căng thẳng này thì bệnh tật cũng bớt xảy ra mà bệnh cũ cũng bớt trầm trọng.
Kết quả nghiên cứu đã được bác sĩ Young-Xu trình bày tại đại hội lần thứ 57 của Hội Tim Mạch Hoa Kỳ, họp tại Chicago ngày 29 tháng 4 năm 2008.
Cùng với ý nghĩ này mà cụ Nguyễn Gia Thiều của chúng ta đã viết:
“Giết nhau chẳng cái lưu cầu
Giết nhau bằng cái u sầu, độc chưa”.
Để biết xem mức độ stress của mình, xin làm trắc nghiệm sau đây:
1- Chúng ta có thường bực mình vì một chuyện nào đó bất chợt xảy ra"
0=không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. ( )
2- Chúng ta có thường càm thấy là không kiểm soát được những sự việc quan trọng trong đời sống của mình"
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. ( )
3- Chúng ta có hay cảm thấy nóng nảy, căng thẳng"
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thông thường; 4= rất thông thường. ( ).
4- Chúng ta có thường cảm thấy tự tin là có thể giải quyết khó khăn xảy ra cho mình" ( )
4= không bao giờ; 3=hầu như không bao giờ; 2=đôi khi; 1=khá thông thường; 0= rất thông thường. ( )
5- Chúng ta có thường thấy là mọi việc đều xuôi sẻ với chúng ta"
4= Không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 1= khá thông thường; 0=rất thông thường. ( )
6- Chúng ta có thường kiểm soát được những khiêu khích trong cuộc sống"
4=không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; khá thường; 0=rất thường. ( ).
7- Chúng ta có thường thấy không giải quyết được tất cả mọi việc mà ta phải làm"
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thường; 4= khá thường. ( )
8- Chúng ta có thường thấy luôn luôn có ưu thế trong mọi sự việc"
4= Không bao giờ; 3= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 1= khá thông thường; 0=rất thông thường. ( )
9- Chúng ta có thường giận dữ vì sự việc ngoài tầm kiểm soát của mình"
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thường; 4= khá thường. ( )
10- Chúng ta có thường cảm thấy có những khó khăn chồng chất mà ta không kiểm soát nổi"
0= không bao giờ; 1= hầu như không bao giờ; 2= đôi khi; 3= khá thường; 4= khá thường. ( )
Cộng lại số điểm. So sánh với tiêu chuẩn thông thường dưới đây. Nhớ là mức độ stress thay đổi tùy theo tuổi tác, giới tính, hoàn cảnh.
Tuổi từ 18- 29: 14.2
Tuồi 45-54: 12.6
Tuổi từ 65 trở lên: 12.
Nam giới: 12.1
Nữ giới: 13.7
Đơn góa: 12.6
Có gia đình hoặc sống chung: 12.4
Độc thân hoặc chưa bao giờ lập gia đình: 14,1
Ly dị: 14.7
Ly thân: 16.6.
Để giảm thiểu stress
Sống không có stress là điều khó có thể thực hiện được. Làm sao để đối phó với stress mới là điều cần thiết. Mỗi người có những phương cách riêng để giải quyết khó khăn của mình.
Sau đây là một vài gợi ý:
1- Sắp đặt lại công việc hàng ngày, theo thứ tự ưu tiên, quan trọng.
2- Cân bằng đời sống, chia thì giờ cho ăn uống, ngủ nghỉ, vận động cơ thể, giải trí với gia đình bạn bè.
3- Áp dụng các phương pháp đối phó với stress như thư giãn thiền định, hít thở sâu, thoa bóp; tạm rời công việc để “xả xú báp” và “tái nạp bình điện”; tâm sự khó khăn của mình với người đáng tin cậy để nhờ góp ý.
4- Duy trì một tâm trạng hài hước.
5- Đề cao cảnh giác, nhận diện và chú ý tới các dấu hiệu báo động sự xuất hiện của stress và sẵn sàng giải quyết..
6- Giải quyết stress với các khả năng hiện có. Với những stress bướng bỉnh, không giải quyết được thì để một bên, giải quyết sau.
Nên nhớ là những cảm giác không vui như sợ hãi, lo âu, giận dữ tức bực là từ phản ứng của ta mà ra chứ không phải từ stress. Nếu ta kiểm soát được các phản ứng này là ta đã tạo được một tâm trạng bình an, thoải mái trong đời sống.
Gửi ý kiến của bạn
